Η μελέτη της Ιστορίας του ΚΚΕ δεν έχει ούτε εγκυκλοπαιδικό χαρακτήρα ούτε επετειακό 💥 είναι πηγή προκλήσεων για το σήμερα και το αύριο της ταξικής πάλης στην Ελλάδα και όχι μόνο

1972 _σαν σήμερα:
Ο Κώστας Κολιγιάννης αντικαθίσταται στη θέση του Γενικού Γραμματέα της ΚΕ του ΚΚΕ από τον Χαρίλαο Φλωράκη (17^η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ)

Ο ηρωισμός του Κόμματος την περίοδο της δικτατορίας, παρά τις αδυναμίες, είναι πηγή κομμουνιστικής διαπαιδαγώγησης, αντοχής, έμπνευσης. Με την έκδοση του 6^ου Τόμου ολοκληρώθηκε ένα χρονοβόρο, απαιτητικό καθήκον μελέτης - συγγραφής της Ιστορίας του ΚΚΕ για μια μεγάλη χρονική περίοδο, από την ίδρυσή του έως την αποκατάσταση της αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας το 1974.

(Ελένη Μπέλλου ΠΓ ΚΕ ΚΚΕ)
“Νιώθουμε περήφανοι ως ΚΕ, Τμήμα Ιστορίας, άλλα Τμήματα της ΚΕ, ένας σημαντικός κύκλος ιστορικών, συνεργατών του Τμήματος Ιστορίας που περιλαμβάνει και μη μέλη του Κόμματος _ Συχνά θ' ακούτε ότι όχι μόνο τα πολιτικά κόμματα, αλλά και οι πολιτικοί ή στρατιωτικοί ηγέτες κ.λπ. δεν πρέπει να έχουν λόγο στη συγγραφή της Ιστορίας γιατί διακατέχονται από υποκειμενισμό, «τη γράφουν σύμφωνα με τα συμφέροντά τους», εννοώντας τα στενά ατομικά και όχι τα ταξικά τους συμφέροντα. Καλλιεργείται ότι η ασφαλέστερη μεθοδολογία είναι η λεγόμενη «προφορική Ιστορία», που βασίζεται σε προσωπικές μαρτυρίες των αφανών ή ότι η Ιστορία είναι διαπάλη μεταξύ μεμονωμένων, περιορισμένων ομάδων, π.χ. ευρύτερων οικογενειών. Προωθείται η «μεταμοντέρνα» αντίληψη Ιστορίας (Καλύβας, Μαρατζίδης), η αναθεώρηση της Ιστορίας, ιδιαίτερα για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τον ρόλο της ΕΣΣΔ σ' αυτόν, τον ρόλο του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, του ΚΚΕ στην Ελλάδα, αλλά και γενικότερα σε ό,τι σχετίζεται με τον εργατικό - λαϊκό παράγοντα, την ταξική πάλη, τις επαναστάσεις, ακόμα και τις αστικές”.

Η προσωπική μαρτυρία, η προφορική μπορεί να έχει τη συμβολή της, πολύ περισσότερο η γραπτή (ημερολόγιο, έκθεση, επιστολή) ως υλικό προς διασταύρωση πληροφοριών, αναζήτηση αρχείων, αξιολόγηση πληροφοριών στη βιβλιογραφία κ.λπ. Έχει τη σημασία της στην εκλαΐκευση. Κι εμείς την αξιοποιούμε, π.χ. στο 2ωρο ντοκιμαντέρ της ΚΝΕ για τον ξεσηκωμό του Πολυτεχνείου. Μην ξεχνάμε όμως ότι οι πιο σημαντικές μαρτυρίες δεν στηρίζονται μόνο στην προσωπική μνήμη. Κάνουν ανασύνθεση γεγονότων και από γραπτές πηγές, ντοκουμέντα.

Πρόκειται για αναγκαία μεθοδολογική διευκρίνιση σχετικά με τον ρόλο της ΚΕ στη συγγραφή της μελέτης της Ιστορίας του ΚΚΕ, που ως επαναστατικό εργατικό κόμμα είναι παραγωγός επαναστατικής θεωρίας, σε διαλεκτική σχέση με την επαναστατική πολιτική πράξη.

Αυτό σημαίνει ότι αναζητά αρχεία, βιβλιογραφία που συμβάλλει στην έρευνα, μελετά υλικό, βέβαια με καταμερισμό, αποφασίζει για την έκδοσή του, προβάλλει εκτιμήσεις κ.λπ. Συμπυκνώνει συμπεράσματα και σε ευρέα Σώματα, όπως οι δύο Πανελλαδικές Συνδιασκέψεις για την Ιστορία, οι συζητήσεις της ΚΕ.

Αλίμονο αν οι Μαρξ - Ενγκελς - Λένιν αμφισβητηθούν ως μελετητές, ως θεωρητικοί, ως ασχολούμενοι επιστημονικά με την Ιστορία της κοινωνικής εξέλιξης επειδή ήταν επαναστάτες της πολιτικής δράσης.

Η θεωρητική και μεθοδολογική βάση του ΚΚΕ στη μελέτη της Ιστορίας του είναι ο διαλεκτικός υλισμός και όχι η αναπαραγωγή των πολιτικών θέσεών του κατά την εξεταζόμενη περίοδο. Μελετάμε την ιστορία της ταξικής πάλης, τον ρόλο του ΚΚΕ σ' αυτήν σε συνάρτηση με την εξέλιξη, την ιστορία της οικονομίας, της πολιτικής και ιδεολογικής πάλης, την εξέλιξη των θεσμών, των μηχανισμών καταστολής στην Ελλάδα στη σχέση τους με τις εξελίξεις στα Βαλκάνια, στην Ευρώπη, αλλά και διεθνώς.

Γι' αυτό αναζητούμε αρχεία, συστηματοποιούμε τα δικά μας, αξιοποιούμε μελέτες που αφορούν το ελληνικό καπιταλιστικό κράτος, την οικονομία και τα στοιχεία του εποικοδομήματος.

Με αυτήν τη μεθοδολογία προέκυψε σε 6 τόμους το Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ από την ίδρυσή του έως το 1974, από την οποία προκύπτει ένα συμπέρασμα: Παρά τις δυσκολίες, τα προβλήματα, η ύπαρξη - δράση του ΚΚΕ έχει αδιάκοπη συνέχεια 105 χρόνια και είμαστε περήφανοι γι' αυτό.

Η ενότητα 6 τόμων βοηθά στην κατανόηση της κάθε ξεχωριστής περιόδου. Καταλαβαίνουμε τη μια περίοδο ανατρέχοντας στην προηγούμενη, που διαμορφώνονται οι παράγοντες των αιτιών. Είναι έργο που χρειάζεται σε κάθε κομματικό μέλος, ΚΝίτη, φίλο, όχι ως διακοσμητικό της βιβλιοθήκης του, αλλά για ν' ανατρέχει σ' αυτό, χωρίς να το τρομάξει ο όγκος.

Αναλυτικά περιεχόμενα, πηγές, βιβλιογραφία, χρονολόγιο, ονοματολόγιο, πρόλογοι, εισαγωγές, εκτιμήσεις, συμπεράσματα κατά κεφάλαιο, επίλογοι, είναι οδηγός για μελέτη.

Μπορεί να σκεφτεί κάποιος: Πώς αξιολογείται η περίοδος της δικτατορίας στην Ιστορία του Κόμματος σε σχέση με προηγούμενες περιόδους;

·        Δεν είναι η 10ετία του 1940 όπου κορυφώθηκε η ταξική πάλη, κινδύνευσε η αστική εξουσία, αντικειμενικά τέθηκε στην ημερήσια διάταξη η άμεση πάλη για την κατάκτηση της εργατικής εξουσίας.

·        Δεν είναι η περίοδος 1956 - 1968, που κυριαρχεί η δεξιά οπορτουνιστική στροφή, αυτή που έβαλε σε κίνδυνο την ίδια την υπόσταση του ΚΚΕ.

·        Είναι περίοδος που εντείνεται θετικά η διαπάλη για την οργανωτική αποκατάσταση του Κόμματος στην Ελλάδα, της Κομμουνιστικής Νεολαίας του, με κρίσιμες Ολομέλειες, με διαπάλη που οδήγησε στη διάσπαση του 1968, η αλλαγή στη χρέωση της ευθύνης του Α΄ Γραμματέα της ΚΕ από τον Κώστα Κολιγιάννη στον Χαρίλαο Φλωράκη το 1973.

Ο χαρακτήρας - τα αίτια της δικτατορίας

Είναι ζήτημα που μπορεί ακόμα να προκαλεί απορίες ή και ασυνείδητα ν' αναπαράγει συγχύσεις ή τουλάχιστον μονόπλευρη προσέγγιση σε παλιά εκτίμηση του Κόμματος. Από ταξική σκοπιά υπάρχει το προφανές, ότι ήταν μορφή της αστικής εξουσίας, ως στρατιωτική παρέμβαση αναστολής του αστικού κοινοβουλευτισμού και εν μέρει καλυπτόταν απ' το ίδιο το υπάρχον Σύνταγμα (έδινε αυτήν τη δυνατότητα αλλά στον βασιλιά). Μια τέτοια επιλογή ποιον κυρίως υπηρετούσε;

Η αναστολή της αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας συζητιόταν από διάφορους θύλακες της αστικής τάξης, εξυπηρετούσε άμεσα την εγχώρια αστική εξουσία. Δεν ήταν εκείνη την περίοδο μια μορφή που επιλεγόταν κυρίως για την εξυπηρέτηση ξένης αστικής εξουσίας, των ΗΠΑ. Ούτε, άλλωστε, κινδύνευε η σχέση της Ελλάδας με ΗΠΑ, ΝΑΤΟ, ΕΟΚ. Αλλά δεν ήταν και «επανάσταση» όπως ισχυρίζονταν οι πραξικοπηματίες, αφού ήταν γέννημα και υπηρέτης της ίδιας τάξης, του ίδιου οικονομικού κοινωνικού συστήματος. Η κατάργηση της βασιλείας ήταν εκσυγχρονισμός μέσα στην ύπαρξη - λειτουργία του ίδιου συστήματος.

Το στρατιωτικό κίνημα των συνταγματαρχών ήταν γέννημα μέσα στη λειτουργία του «εθνικού στρατού», είχε την ίδια αντικομμουνιστική διαπαιδαγώγηση μ' εκείνη που εκπορευόταν από τους στρατηγούς. Ολοι είχαν σχέση, προϊστορία - σχέσεις με το ΙΔΕΑ, με το «Σχέδιο Προμηθέας», κινητοποίησης των Ενόπλων Δυνάμεων γι' αντιμετώπιση του «κομμουνιστικού κινδύνου».

Ο ηγετικός πυρήνας των συνταγματαρχών είχε μακρά θητεία στις Ενοπλες Δυνάμεις, με ανάλογες διασυνδέσεις με αστούς πολιτικούς, εκδότες εφημερίδων, αλλά και με εφοπλιστές, βιομηχάνους, επιτελεία των ΗΠΑ (CIA), του ΝΑΤΟ κ.λπ. Βέβαια κινήθηκε πιο αποφασιστικά, παρακάμπτοντας τους στρατηγούς, τον βασιλιά.

Η δικτατορία των συνταγματαρχών γεννήθηκε, λοιπόν, μέσα από την κρίση του αστικού πολιτικού συστήματος, με στόχο να το βγάλει από αυτήν. Γιατί το διαμορφωμένο αστικό πολιτικό σύστημα είχε εξαντληθεί στηριγμένο στη μετεμφυλιακή λειτουργία του, είχε γίνει παρωχημένο για την ενσωμάτωση - χειραγώγηση των εργατικών - λαϊκών δυνάμεων.

Ωστόσο, οι ηγέτες του πραξικοπήματος δεν είχαν ενιαία και καθαρή αντίληψη για το τι ακριβώς απαιτούσε η «εξυγίανση» ή «αναγέννηση» του συστήματος, όπως επικαλούνταν, και πόσος χρόνος θα απαιτούνταν για την εκπλήρωση αυτής της αποστολής. Πάντως, όπως επισημαίνεται στο Δοκίμιο, αδιαμφισβήτητος στόχος των πραξικοπηματιών ήταν η αναμόρφωση του αστικού πολιτικού συστήματος με νέα ενδεχομένως μορφή και σύνθεση των αστικών κομμάτων, με πιο ανοιχτή αντικομμουνιστική κατασταλτική κρατική παρέμβαση, που είχε χαλαρώσει τη δεκαετία του 1960, ιδιαίτερα μετά από την κυβερνητική ανάδειξη της Ενωσης Κέντρου, αλλά και τις μετακινήσεις βουλευτών του, τα Ιουλιανά, την «αποστασία».

Η κρίση στην άσκηση της Βασιλευομένης Αστικής Δημοκρατίας εκδηλωνόταν και στις σχέσεις Παλατιού - κυβέρνησης, στις αρμοδιότητες του πρώτου ως προς τη δεύτερη, στον άμεσο ρόλο του βασιλιά στον στρατό. Το δικτατορικό καθεστώς τελικά έλυσε αυτόν τον «γόρδιο δεσμό», με στρατιωτική, πολιτική, και συνταγματική παρέμβαση.

Λαθεμένη άποψη
περί φασιστικής διακυβέρνησης

Η χούντα δεν στηρίχτηκε σε κάποιο ναζιστικού/φασιστικού τύπου κόμμα, οι ηγέτες της δεν ήταν πολιτικοί που αξιοποίησαν την αναρρίχησή τους μέσω του αστικού κοινοβουλευτισμού, δεν διέθεταν πολιτική οργάνωση, νεολαία κ.λπ. Βέβαια η χούντα είχε στο ιδεολογικό της οπλοστάσιο φασιστικά, ναζιστικά στοιχεία, τον άκρατο αντικομμουνισμό, το «Πατρίς, Θρησκεία, Οικογένεια».

Μύθος ήταν ο κομμουνιστικός κίνδυνος, άλλωστε το ΚΚΕ δεν είχε καν Οργανώσεις στην Ελλάδα. Βέβαια, τα πιο σκληρά τμήματα της αστικής εξουσίας δεν ξεχνούσαν όχι μόνο την περίοδο 1944 - 1949, αλλά και μπορεί να υπερτιμούσαν τη δυναμική των αγώνων της δεκαετίας του 1960, ακόμα και τη δράση των κομμουνιστών μέσα στην ΕΔΑ σε συνθήκες κρίσης στην Ένωση Κέντρου και προβλημάτων στην κυβερνητική σταθεροποίηση της ΕΡΕ.

Ποια η οικονομική πολιτική της δικτατορίας;

Διερευνούμε το πώς δομείται η τάξη των καπιταλιστών στην Ελλάδα, στους διάφορους κλάδους της Μεταποίησης, γενικότερα της Βιομηχανίας, πώς εξελίσσεται η εγχώρια συσσώρευση κεφαλαίου, η σχέση της με την εισαγωγή ξένου κεφαλαίου σε διάφορες μορφές, η σχέση όλων αυτών με την οικονομική πολιτική (φορολογική, δασμών, νομισματική - δημοσιονομική, μισθολογική, με Προγράμματα Δημοσίων Επενδύσεων κ.λπ.).

Γίνεται εσωτερική συσσώρευση κεφαλαίου, η πολιτική της δικτατορίας εξυπηρέτησε το εγχώριο κεφάλαιο με πιο δυναμικό τμήμα του το εφοπλιστικό, φυσικά και το ξένο, αμερικανικό και ευρωπαϊκό, όπως άλλωστε και οι προδικτατορικές κοινοβουλευτικές κυβερνήσεις. Οι πιο σημαντικές αμερικανικές επενδύσεις έγιναν στα πετρέλαια.

Είναι μύθος ότι διέκοψε η ΕΟΚ τη διαδικασία ένταξης της Ελλάδας. Συνεχίστηκε κανονικά αυτό που βρισκόταν σε εξέλιξη, η σύνδεση Ελλάδας με ΕΟΚ ως προετοιμασία ένταξης. Το Συμβούλιο της Ευρώπης, που δεν ήταν όργανο της ΕΟΚ, είχε καταδικάσει το χουντικό καθεστώς.

Η περίοδος της δικτατορίας επιβεβαιώνει τα συμπεράσματα για την αστική οικονομική πολιτική που έχουμε αναδείξει σε προηγούμενους τόμους, ότι: Το αν εφαρμόζεται πιο επεκτατική δημοσιονομική και πιο χαλαρή νομισματική πολιτική ή όχι, δεν είναι ζήτημα περισσότερο ή λιγότερο δημοκρατικής ευαισθησίας μιας αστικής κυβέρνησης, της μορφής της (δικτατορικά ή κοινοβουλευτικά προερχόμενης), της κομματικής της σύνθεσης (φιλελεύθερης, σοσιαλδημοκρατικής), παρόλο που μπορούν να έχουν ορισμένες διαφορές.

Στη γενική της κατεύθυνση είναι ζήτημα αναγκών των φάσεων του οικονομικού κύκλου της διευρυμένης καπιταλιστικής αναπαραγωγής. Γι' αυτό και επί δικτατορίας, σε διαφορετικές φάσεις του κύκλου, εφαρμόστηκε διαφορετική οικονομική πολιτική.

Και μάλιστα, στα πρώτα χρόνια η δικτατορία στο μείγμα της οικονομικής πολιτικής της περιέλαβε πλευρές ενσωμάτωσης των εργατικών - αγροτικών μαζών (στεγαστική πολιτική - αντιπαροχή, διαγραφή αγροτικών χρεών, άδειες για ταξί κ.λπ.).

Ούτε η κριτική που της έχουν ασκήσει επιφανείς αστοί οικονομολόγοι - πολιτικοί έχει βάση, ότι ήταν ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της η διασπορά των επιδοτήσεων σε πολύ μικρά κεφάλαια, μεσαία στρώματα, παρότι υπήρχε κι αυτό το στοιχείο και επαναλήφθηκε και από μετέπειτα κοινοβουλευτικές κυβερνήσεις (ΜΟΠ).

Η εξωτερική πολιτική της δικτατορίας

Σε γενική γραμμή ήταν ίδια με τις μετεμφυλιακές κυβερνήσεις (μ' εξαίρεση το Κυπριακό): Συμμαχία με ΗΠΑ, ΝΑΤΟ, Βρετανία. Εν μέρει συνέχιση και προηγούμενης τάσης αυτονόμησης σε ορισμένα ζητήματα με στόχο την ισχυροποίηση της θέσης της Ελλάδας (π.χ. είχε προηγηθεί της δικτατορίας η διαπραγμάτευση για βάσεις με περισσότερα ανταλλάγματα, όχι αποθήκευση πυρηνικών). Σημειακές και όχι θεμελιακές υπήρχαν εκατέρωθεν διαφορές όταν ο έλεγχος της ευρύτερης περιοχής Ανατ. Μεσογείου, Ερυθράς, Μ. Ανατολής από ΗΠΑ, ΝΑΤΟ κ.λπ., οι κινήσεις τους έρχονταν σε αντίθεση με ειδικότερα συμφέροντα της Ελλάδας (π.χ. σχέσεις Ελλάδας - Αιγύπτου, αντιθέσεις Τουρκίας - Ελλάδας / Κύπρος). Ολ' αυτά σε ευρωπαϊκές συνθήκες χαλάρωσης του «ψυχρού πολέμου» μεταξύ καπιταλιστικών - σοσιαλιστικών κρατών, ισχυροποίησης καπιταλιστικών κρατών που ήθελαν να ενισχύσουν τη δική τους θέση, π.χ. Γαλλία έναντι των ΗΠΑ.

Το Κυπριακό αποτελούσε μόνιμο «αγκάθι» των προδικτατορικών κυβερνήσεων αλλά και της δικτατορίας. Προδικτατορικά η ελληνική καπιταλιστική εξουσία είχε εγκαταλείψει το σύνθημα της ένωσης, υπολογίζοντας την αντίδραση της συμμάχου Μ. Βρετανίας, γεγονός που τροφοδοτούσε αντιδράσεις σε Ελλάδα και Κύπρο και σχέδια διχοτόμησης και διπλής ένωσης, που στρέφονταν εναντίον των κυπριακών δυνάμεων που διεκδικούσαν ανεξαρτησία.

Και εντός της δικτατορίας οξύνθηκαν οι αντιθέσεις (μεταξύ Παπαδόπουλου και Ιωαννίδη) στο Κυπριακό ζήτημα, που τελικά όξυνε την κρίση της δικτατορίας, με το πραξικόπημα στην Κύπρο και την τουρκική εισβολή.

Ποια είναι η συνολική ιδεολογικοπολιτική
και οργανωτική κατάσταση του Κόμματος μπαίνοντας
στη δικτατορία και στην πορεία;

Έχει πολλά προβλήματα που τα κουβαλά απ' όλη την προηγούμενη περίοδο του 1949 - 1967 και πιο πίσω.

·        Δεξιά οπορτουνιστική στροφή στο ΚΚΕ που φτάνει και στη διαλυτική οργανωτική πολιτική του.

·        ΚΝΕ δεν υπάρχει (για χρόνια οι νεολαίοι κομμουνιστές δρουν μέσα από άλλου τύπου νεολαιίστικες οργανώσεις (Λαμπράκηδων, Νεολαίας ΕΔΑ).

·        Το 8ο Συνέδριο το 1961 (σε σχέση με την 6η, 7η, 8η Ολομέλεια) δεν είχε καταλήξει σε ουσιαστικά συμπεράσματα, ούτε για την ουσία των λαθών της δεκαετίας του '40, ούτε για την οπορτουνιστική κατρακύλα του 1956, ούτε για τη διάλυση των Κομματικών Οργανώσεων.

Το 1968, η 12^η Πλατιά Ολομέλεια έβαλε φρένο στην οργανωτική διάλυση του Κόμματος, είχε ως συνέχεια την ίδρυση της ΚΝΕ, δεν έλυσε όμως αποφασιστικά τη συγκρότηση Κομματικών Οργανώσεων, παρά ουσιαστικά μετά τη 18η Ολομέλεια.

Στην περίοδο της δικτατορίας επαναλαμβάνεται η στρατηγική των σταδίων, η αναζήτηση πολιτικής συνεργασίας με οπορτουνιστικές και αστικές δυνάμεις για τη διαμόρφωση κυβέρνησης των αντιδικτατορικών δυνάμεων. Αυτή η στρατηγική συνοδεύεται από σειρά αντιφάσεων και χαρακτηριστικών προβληματικών θέσεων, και στην οργανωτική και στην πολιτική συμμαχιών, π.χ. στόχος ανασυγκρότησης της ΕΔΑ ή άλλων πολιτικών σχημάτων ή αντιδικτατορικών μετώπων πάλης με αστικές πολιτικές δυνάμεις.

Αν και το Κόμμα είναι το μόνο που επιδιώκει την ανατροπή της δικτατορίας με παρέμβαση του εργατικού - λαϊκού παράγοντα, δεν συνδέει το ζήτημα με πάλη γι' ανατροπή της αστικής εξουσίας.

Στο ζήτημα σχέσης στρατηγικής - κομματικής οικοδόμησης, ετοιμότητας, συλλογικότητας σε οποιεσδήποτε συνθήκες, επιχειρείται μια περαιτέρω επεξεργασία στον Τόμο Γ2.

Η σταδιακή στρατηγική του Κόμματος συνοδεύεται από προβληματικότητα στη μεθοδολογική προσέγγιση της προοπτικής ή ύπαρξης συνολικής οικονομικής - πολιτικής κρίσης, σ' αυτό που χαρακτηρίζουμε «επαναστατική κατάσταση», στην οποία διαμορφώνεται θεαματική άνοδος εργατικών - λαϊκών διαθέσεων και απαιτείται από το Κόμμα σχέδιο κατάκτησης της εξουσίας. Δεν υπήρχε στο Πρόγραμμα, στη λογική του Κόμματος ούτε και με το 9^ο Συνέδριο του ΚΚΕ (1973). Εδώ φαίνεται η δυνατότητα, η συνολική ιδεολογική - πολιτική και οργανωτική ετοιμότητα ενός ΚΚ να συνδέσει αυτές τις διαθέσεις σε σχέδιο επιδίωξης ανατροπής της υπάρχουσας εξουσίας, κι όχι μόνο μιας συγκεκριμένης μορφής της για ν' αντικατασταθεί από μια άλλη, πιο ήπια στην ενσωμάτωση των λαϊκών μαζών.

Όλη η χρονική περίοδος που συζητάμε και όχι μόνο σε χώρες της Ευρώπης, αλλά και άλλων ηπείρων, έδωσε σχετικά γεγονότα. Επιχειρούμε να βαθύνουμε σε αυτά, π.χ. Μάης '68 στη Γαλλία, Χιλή, Πορτογαλία, για κρίση στη Μ. Ανατολή, χωρίς να σημαίνει ότι εκτιμάμε κι ανάλογη ύπαρξη επαναστατικής κατάστασης.

Φυσικά δεν κάνουμε εξειδικευμένη μελέτη για την κάθε περίπτωση, αν και έχουμε ορισμένη βιβλιογραφία. Ασχολούμαστε πιο συστηματικά με την ελληνική περίπτωση, του φοιτητικού και εργατικού - λαϊκού ξεσηκωμού του Πολυτεχνείου τον Νοέμβρη 1973.

Η σχέση "αυθόρμητου - συνειδητού"

Στα σημαντικά συμπεράσματα που προσφέρει αυτή η χρονική περίοδος, αναφερόμαστε στη σχέση «αυθόρμητου - συνειδητού» στην ταξική πάλη. Κάτω από ορισμένες συνθήκες - οικονομικές, γενικότερα κοινωνικές, πολιτικές - δηλαδή σε συνθήκες συσσώρευσης κρισιακών φαινομένων του συστήματος, εκδηλώνονται σχετικά απότομα λαϊκές συγκρουσιακές και υπό προϋποθέσεις εξεγερτικές διαθέσεις.

Ακόμα και ο χαρακτηρισμός που δίνουμε, «ξεσηκωμός», και όχι «εξέγερση» προσδιορίζει όχι μόνο το «αυθόρμητο», αλλά κυρίως το ταξικά πιο περιορισμένο, αλλά και τοπικά περιορισμένο. Δεν ξεκίνησε από το εργατικό κίνημα, αλλά εκδηλώθηκε ως εργατική - λαϊκή συμπαράσταση σε μια έξαρση του φοιτητικού κινήματος, η οποία δεν περιορίστηκε σε στενά φοιτητικά αιτήματα, αλλά συνδέθηκε με την άρνηση της δικτατορίας.

Όπως αναλύεται και στο Δοκίμιο και στην ξεχωριστή έκδοση για τα 50 χρόνια από τον ξεσηκωμό του Πολυτεχνείου, δεν υπάρχουν «σινικά τείχη» ανάμεσα σ' αυτά που χαρακτηρίζουμε «αυθόρμητο» και «συνειδητό», με την έννοια ότι μέσα στις μάζες, μέσα στα κινήματα δρουν δυνάμεις από ένα μεγάλο φάσμα πολιτικών οργανώσεων, όχι μόνο του ΚΚ και της Νεολαίας του, αλλά απ' όλο το φάσμα το αντικαθεστωτικό (αναρχοαυτόνομοι, εκπρόσωποι από τάσεις και ρεύματα του διασπασμένου διεθνούς ΚΚ, άλλοι ευρέος φάσματος οπορτουνιστές), αλλά και από ορισμένες αστικές δυνάμεις.

Ωστόσο, το πώς ξεσπά ένας μαζικός μαχητικός αγώνας, πότε ακριβώς, τι μορφή παίρνει, αν γενικεύεται και κυρίως με ποια κατεύθυνση διεκδίκησης ως προς την εξουσία, αυτό είναι ζήτημα που εξετάζουμε ως συνειδητή πολιτική έκφραση από τη μεριά του επαναστατικού εργατικού, δηλαδή του Κομμουνιστικού Κόμματος. Τον Νοέμβρη του '73 το Κόμμα μας δεν ήταν κατάλληλα προετοιμασμένο με σχέδιο ν' αντιμετωπίσει τον ξεσηκωμό του Πολυτεχνείου, έστω για την ανατροπή της δικτατορίας υπό την αγωνιστική μαζική πίεση του εργατικού - λαϊκού παράγοντα, όπως επιδίωκε.

Άλλωστε, μικρή ήταν η απόσταση από τη 18^η Ολομέλεια της ΚΕ, που έβαλε πλέον πιο αποφασιστικά το ζήτημα της συγκρότησης των ΚΟ. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρωτοπόρησε μ' όλες τις δυνάμεις του μέσα στο Πολυτεχνείο και γενικότερα μέσα στο φοιτητικό κίνημα, αλλά και έξω απ' αυτό, ιδιαίτερα με τις δυνάμεις του στον κλάδο των Οικοδόμων και με αυτές των μαθητών.

Όμως, η απουσία επεξεργασμένου σχεδίου φανερώθηκε και στις αρχικές ταλαντεύσεις οργανωμένων δυνάμεων, κυρίως φοιτητών, αναφορικά με την πραγματοποίηση της συγκεκριμένης κατάληψης ή κάποια συνθήματα καθώς και την προοπτική της. Βέβαια, η ταλάντευση τροφοδοτούνταν και από την προηγούμενη εμπειρία χτυπημάτων, δράσης προβοκατόρων, αλλά και από τα διάφορα άστοχα ή άκαιρα συνθήματα που υιοθετήθηκαν τις πρώτες ώρες του ξεσηκωμού και διαμόρφωναν μια εικόνα προβοκατόρικης δράσης.

Και στη συνέχεια στο πλαίσιο της γενικά σωστής εκτίμησης για τον φοιτητικό και εργατικό - λαϊκό ξεσηκωμό του Πολυτεχνείου, δεν έλειψαν και λαθεμένες ή υπερβολικές εκτιμήσεις αναφορικά με τη δράση προβοκατόρων, ειδικά σε συνθήκες παρανομίας του Κόμματος ή σε συνθήκες που η παρατεταμένη έλλειψη πείρας από παράνομη δουλειά δυσκόλευε την άντληση συλλογικών συμπερασμάτων.

Οι αδυναμίες του Κόμματος δεν αναιρούν τον ηρωισμό του, που πρέπει να γίνεται γνωστός ιδιαίτερα στις νεότερες γενιές, να γίνεται πηγή κομμουνιστικής διαπαιδαγώγησης, αντοχής, έμπνευσης αλλά και ιδεολογικοπολιτικής δύναμης να υπερασπιζόμαστε το Κόμμα και την ΚΝΕ, την Ιστορία του, από κάθε προέλευσης αντι-ΚΚΕ στρεβλώσεις και επιθέσεις.

Είναι άλλο ζήτημα να μη φοβόμαστε να δούμε κατάματα και σε βάθος τις αδυναμίες μας, να εντοπίζουμε τις αιτίες τους, ώστε να βγάζουμε συμπεράσματα που θα βοηθούν στην κατάκτηση και εμβάθυνση των κομμουνιστικών, επαναστατικών χαρακτηριστικών από γενιά σε γενιά και στις πρωτόγνωρες σημερινές συνθήκες.

Και είναι πηγή τέτοιας διαδικασίας όλα τα συμπεράσματα που αφορούν όχι μόνο τα στρατηγικά - προγραμματικά ζητήματα, αλλά και την οργάνωση και λειτουργία του Κόμματος. Π.χ.:

• Το γεγονός ότι στ' όνομα της ενότητας δεν έγινε πλήρης οργανωτικός διαχωρισμός απ' όλα τα στελέχη της οπορτουνιστικής ομάδας, αμέσως μετά τη 12^η Ολομέλεια.
• Η σημερινή μας ματιά για το πού και πώς έγινε η κριτική εκ μέρους μελών της ΚΕ και του ΠΓ προς τον Κ. Κολιγιάννη (όχι εντός της ΚΕ αλλά απευθυνόμενοι κυρίως στο ΚΚΣΕ).
• Προβλήματα συλλογικότητας πρώτ' απ' όλα στο ΠΓ. Μια σειρά προβλήματα - αδυναμίες που καθυστέρησαν την παράνομη ανασυγκρότηση των Κομματικών Οργανώσεων και οργάνων.
• Ειδικότερα ζητήματα της παράνομης δουλειάς που συνδέονται με την εμβέλεια των χτυπημάτων του χουντικού καθεστώτος, της ακύρωσης στελεχών από την παράνομη δράση, λόγω επανάληψης ίδιων λαθών, μη έγκαιρης συλλογικής εκτίμησης.

Το 9ο Συνέδριο του ΚΚΕ,
συνήλθε στη Γερμανική Λαοκρατική Δημοκρατία,
(Schorfheide στο βόρειο Βραδεμβούργο)

Χαρίλαος Φλωράκης
Στιγμές από την πορεία του

• 1914 Γεννήθηκε στις 21 του Ιούλη στο χωριό Παλιοζογλώπι του Δήμου Ιτάμου στα Αγραφα της Καρδίτσας.
• 1924 Εγκαθίσταται στην Καρδίτσα.
• 1929 Στρατολογείται στους πρωτοπόρους της ΟΚΝΕ.
• 1933 Μπαίνει στη Σχολή Τηλεγραφητών των ΤΤΤ (Τηλεγραφίας-Ταχυδρομείων-Τηλεφωνίας). Οντας σπουδαστής κηρύσσεται η μεγάλη απεργία των «Τριατατικών». Οι σπουδαστές απεργούν μαζί με τους εργαζόμενους και ο Χαρίλαος εκλέγεται στην Επιτροπή Αγώνα. Αργότερα θα συγκροτηθεί Σύλλογος Σπουδαστών των ΤΤΤ, στον οποίο εκλέγεται και γραμματέας.
• 1934 Προσλαμβάνεται ως τηλεγραφητής στην ΤΤΤ. Αρχίζει μια απίστευτη περιπλάνηση «μεταθέσεων» από πόλη σε πόλη, εξαιτίας της συνδικαλιστικής του δράσης. Σε όποια πόλη και αν βρεθεί, θα επιδιώξει και θα έχει σύνδεση με πυρήνες παράνομων κομμουνιστών.

1939 Παρουσιάζεται για να υπηρετήσει τη στρατιωτική του θητεία.

1940 Μετά την κήρυξη του πολέμου ο Χ. Φλωράκης στέλνεται στο μέτωπο. Τη νύχτα της 27ης προς 28η του Οκτώβρη είναι βάρδια στο κεντρικό τηλεγραφείο. Από τις μηχανές που δούλευε πέρασαν τα πρώτα τηλεγραφήματα για την κήρυξη του πολέμου. Την επομένη το πρωί κατατάχτηκε μαζί με τα δύο του αδέλφια. Λέει ο ίδιος: «Από τους πρώτους, σχεδόν, βρεθήκαμε στο σιδηροδρομικό "Σταθμό Λαρίσης" και οι τέσσαρες. Ο πατέρας μου, εγώ και οι δύο αδελφοί μου. Ηταν τόσος ο συνωστισμός όσων έφευγαν για το μέτωπο και τόσος ο ενθουσιασμός, ώστε ο μακαρίτης ο πατέρας μου - για να προλάβουμε - έσκυψε, έκανε την πλάτη του σκαλοπάτι και βοήθησε να πηδήσουμε τη μάντρα. Πρώτος ο Αλέξανδρος, δεύτερος ο Λάμπρος και τρίτος εγώ...».

• 1941 Στις αρχές του Ιούνη στρατολογείται στο ΚΚΕ. Το Σεπτέμβρη στο ΕΑΜ.
• 1942 Το Μάη περνάει στην παρανομία και το Δεκέμβρη ανεβαίνει στο βουνό.1943-'45 Αναλαμβάνει, διαδοχικά, λοχαγός και ταγματάρχης του ΕΛΑΣ, παίρνει μέρος στα Δεκεμβριανά και τον Οχτώβρη του '45 συλλαμβάνεται.
• 1946 Το Γενάρη αμνηστεύεται από την κυβέρνηση Σοφούλη. Το Δεκέμβρη ανεβαίνει στο βουνό, στο Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας.
• 1947-'49 Συμμετέχει σε δεκάδες μάχες, επικεφαλής στρατιωτικών ομάδων του Δημοκρατικού Στρατού. Ορίζεται στην αρχή αντισυνταγματάρχης και το Νοέμβρη του '48 συνταγματάρχης του Δημοκρατικού Στρατού.
• 1949 Την άνοιξη αναδεικνύεται αναπληρωματικό μέλος της ΚΕ και στη συνέχεια τακτικό μέλος της ΚΕ του Κόμματος. Το Σεπτέμβρη περνάει στην ΕΣΣΔ.

1950-'53 Φοιτά και ολοκληρώνει τις σπουδές του στη Στρατιωτική Ακαδημία του Φρούνζε.

• 1954 Επιστρέφει, στις 5 του Απρίλη, παράνομα στην Ελλάδα. Συλλαμβάνεται στις 27 του Ιούλη.
• 1960 Μετά από αρκετές αναβολές αρχίζει το Μάη η μεγάλη του δίκη στο στρατοδικείο.
• 1966 Στις 20 του Απρίλη αποφυλακίζεται με όρους.
• 1967 Συλλαμβάνεται στις 21 του Απρίλη και εξορίζεται μέχρι και την άνοιξη του 1971.
• 1968 Ο Χαρίλαος, μετά τη διάσπαση του Κόμματος, συμμετέχει και συμβάλλει αποφασιστικά στη μάχη για την επικράτηση των αποφάσεων της 12^ης Ολομέλειας. Το Δεκέμβρη του 1969 από το στρατόπεδο συγκέντρωσης της Λέρου (Παρθένι), σημειώνει σε επιστολή του: «Η 12η Ολομέλεια, με τις αποφάσεις της, σήκωσε αποφασιστικά τη σημαία της πάλης ενάντια στον οπορτουνισμό και τον αναθεωρητισμό, που κόντευε, με τη δράση της φραξιονιστικής ομάδας, να κυριαρχήσει και να γίνει η επίσημη πολιτική και οργανωτική γραμμή του Κόμματος. Τη σημαία της πάλης για την υπεράσπιση των αρχών του μαρξισμού - λενινισμού, για την οικοδόμηση των κομματικών οργανώσεων στην Ελλάδα με βάση τις λενινιστικές αρχές για το κόμμα νέου τύπου. Με τις αποφάσεις της 12ης Ολομέλειας σημειώνεται μια αποφασιστική στροφή για να προχωρήσει το Κόμμα σταθερά στον επαναστατικό του δρόμο».

Είναι δύσκολο να καταγραφεί ολόκληρη η διαδρομή του αγώνα και της προσφοράς στο Κόμμα και στο κίνημα του Χαρίλαου Φλωράκη, στις λίγες αράδες ενός αφιερώματος σαν το σημερινό. Εδώ δίνουμε ορισμένες σύντομες αλλά χαρακτηριστικές στιγμές απ' αυτή την πορεία καθώς και ορισμένες προσωπικές του μαρτυρίες, όπως καταγράφτηκαν στο δίτομο βιβλίο του Χρ. Θεοχαράτου «Χαρίλαος Φλωράκης».

• 1972 Τον Ιούνη, η 16η Ολομέλεια τον εκλέγει μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ. Στη 17η Ολομέλεια, το Δεκέμβρη, εκλέγεται Πρώτος Γραμματέας της ΚΕ του Κόμματος. Μιλώντας, στην εισήγησή του στην Ολομέλεια για την κατάσταση στην Ελλάδα, μεταξύ άλλων σημειώνει: «Στην πραγματικότητα, η χούντα είναι αδύναμη, η απομόνωσή της βαθαίνει και με την αναπτυσσόμενη πάλη του λαού οδηγείται σε αδιέξοδο... Παρά την έντονη δημαγωγία της και τις προσπάθειές της, δεν μπόρεσε να δημιουργήσει λαϊκή βάση και στηρίγματα. Η χούντα δε βρίσκεται ασφαλώς εκεί απ' όπου ξεκίνησε. Πέτυχε κάποια σχετική διεύρυνση του κύκλου των μονοπωλίων και των μεγάλων επιχειρήσεων που στηρίζεται. Αλλά δεν κατάφερε να αποκτήσει βάση μέσα στην εργατική τάξη... Απεναντίας, με την οικονομική, κοινωνική και εκπαιδευτική πολιτική της έρχεται διαρκώς σε αυξανόμενη καθημερινή αντίθεση και σύγκρουση με την εργατική τάξη, την αγροτιά, με τα μεσαία στρώματα της πόλης, με τη σπουδάζουσα νεολαία - ακόμα και με ορισμένους κύκλους της μη μονοπωλιακής αστικής τάξης... Ετσι, κύρια στηρίγματα του καθεστώτος παραμένουν οι Αμερικανοί, οι Ενοπλες Δυνάμεις, το φασιστικό κράτος με τον υδροκέφαλο αστυνομικό μηχανισμό του, τα μονοπώλια, κλπ.».
• 1973 Στο 9ο Συνέδριο (4-του 10 Δεκέμβρη) επανεκλέγεται Α΄ Γραμματέας της ΚΕ.
• 1974 Τον Αύγουστο, πριν τη νομιμοποίηση του Κόμματος, ο Χ. Φλωράκης έρχεται στην Ελλάδα. Στην πρώτη μεταπολιτευτική συνέντευξή του, απαντώντας στις - συνήθεις τότε - προβοκάτσιες περί «ΚΚΕ εξωτερικού» είπε στον Κρις Γουντχάουζ: «Κύριε Γουντχάουζ, εγώ είμαι του ...εσωτερικού του εσωτερικού. Οταν έγινε η διάσπαση του ΚΚΕ, από την οποία προέκυψε το λεγόμενο ΚΚΕ (Εσωτερικού), εγώ προσωπικά βρισκόμουν στο ...εσωτερικό του εσωτερικού - δηλαδή εξόριστος στο Παρθένι της Λέρου. Οπως και εκατοντάδες άλλοι σύντροφοι που βρίσκονται σήμερα στο ΚΚΕ, που εσείς το χαρακτηρίζετε ως ΚΚΕ εξωτερικού».

Αργότερα, μιλώντας για εκείνη την εποχή, σημείωνε: «Τα χρόνια περνούν, οι μνήμες ξεθωριάζουν, οι άνθρωποι έρχονται και παρέρχονται και αυτή η φυσική νομοτέλεια επιτρέπει σε ορισμένα γκεσέμια της δημόσιας ζωής άλλα να λένε, άλλα να υποστηρίζουν (και μάλιστα με πάθος) σήμερα και άλλα να πράττουν (και μάλιστα με περισσή αδιαντροπιά) αύριο. Αρα, όσοι τα ξέχασαν, καλά θα κάνουν να τα θυμηθούν. Και όσοι τα αγνοούν, καλά θα κάνουν να τα μάθουν. Ετσι ακριβώς ήταν τότε τα πράγματα: Από το ένα μέρος κορόνες για τη δημοκρατία και την ελευθερία και εμπρηστικοί λόγοι ενάντια στους Αμερικανούς και από το άλλο μέρος αλισβερίσια και υπόγειες διαδρομές και επαφές για συναλλαγές και συμβιβασμούς και με τη χούντα και με τους προστάτες της (...).
Εμείς ό,τι λέγαμε για την επταετία της χούντας, το λέγαμε και κατά τη Μεταπολίτευση, το λέγαμε και κατά την "περίοδο της Αλλαγής", το λέμε και σήμερα. Και, κυρίως, ό,τι λέγαμε και τότε και ό,τι λέμε και σήμερα, αυτό και πράτταμε, αυτό και πράττουμε, με συνέπεια και με παρρησία και με καθαρότητα, χωρίς μισόλογα και χωρίς υπονοούμενα».

• 1978 Το πρώτο μετά από τρεις δεκαετίες Συνέδριο του ΚΚΕ. Ο Χαρίλαος Φλωράκης στην πρώτη, μετά το Συνέδριο, Ολομέλεια της ΚΕ εκλέγεται ΓΓ της ΚΕ.
  Στο 11^ο Συνέδριο του Κόμματος (1982) και στο 12ο (1987) ο Χαρίλαος επανεκλέγεται ΓΓ της ΚΕ.
• 1989 Μια χρονιά γεμάτη από γεγονότα και σημαντικές εξελίξεις τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο και σε διεθνές επίπεδο. Στην Ελλάδα, υπό το βάρος των πολιτικοοικονομικών σκανδάλων εκείνης της εποχής και με βάση τα εκλογικά αποτελέσματα δύο εκλογικών αναμετρήσεων, από τις οποίες δεν προέκυψε αυτοδύναμη κυβέρνηση, ορκίζονται διαδοχικά η κυβέρνηση Τζαννετάκη και η κυβέρνηση Ζολώτα. Στο μεταξύ, οι εξελίξεις στις σοσιαλιστικές χώρες αποκτούν δραματικό χαρακτήρα, αφού τίθεται σε εφαρμογή το σχέδιο των ανατροπών. Το καλοκαίρι (11 του Ιούλη) σε Ολομέλεια της ΚΕ ο Χ. Φλωράκης κρίνει πως ήρθε το πλήρωμα του χρόνου για αλλαγή του Γραμματέα του Κόμματος. Ο ίδιος εκλέγεται Πρόεδρος της ΚΕ του ΚΚΕ.
• 1991 Το Φλεβάρη πραγματοποιείται το 13ο Συνέδριο του Κόμματος, που οδήγησε στην κρίση και στη διάσπαση του Κόμματος, που προκάλεσε η φραξιονιστική ομάδα στελεχών του Κόμματος η οποία έφυγε από το ΚΚΕ προς το ΣΥΝ.

1991 Το 14^ο Συνέδριο (Δεκέμβρης) είναι το Συνέδριο της Ανασυγκρότησης. Το Κόμμα πάλεψε και κατάφερε να σταθεί όρθιο. Στο 14ο Συνέδριο, το ΚΚΕ επαναεπιβεβαιώνει τις αρχές του: Το σεβασμό του Καταστατικού του, τη διεθνιστική αλληλεγγύη του, τον επαναστατικό χαρακτήρα του, τη στρατηγική των συμμαχιών και των ανοιγμάτων, τον ταξικό χαρακτήρα του και γενικά την προσήλωσή του στις αγωνιστικές παραδόσεις του και στα ιδανικά του. Ο ρόλος του Χ. Φλωράκη και στη διάσωση του ΚΚΕ και στην ανασυγκρότησή του και στην επιστροφή στις αρχές του υπήρξε αποφασιστικός. Και η αγωνία του για το Κόμμα εκφραζόταν σε όσα συχνά-πυκνά έλεγε σε συντρόφους και φίλους όλο εκείνο το δύσκολο διάστημα: «Θέλω να φύγω ήσυχος ότι το Κόμμα βρήκε το δρόμο του, ότι το Κόμμα βρίσκεται σε καλά χέρια, ότι το Κόμμα είναι το ίδιο εκείνο Κόμμα που μεγαλούργησε με το ΕΑΜ, ότι το ΚΚΕ είναι έτσι όπως το ήθελαν οι ιδρυτές του και οι μεγάλοι του ήρωες...». Το Συνέδριο εξέλεξε τον Χαρίλαο επίτιμο Πρόεδρο του Κόμματος.

Ολα τα χρόνια που ακολούθησαν ο Χαρίλαος Φλωράκης συνέχισε να βρίσκεται στην πρώτη γραμμή. Με το κύρος που διέθετε στην ελληνική κοινωνία και την πείρα του, με το πείσμα του και το σοφό του λόγο, παρέμεινε πάντοτε στήριγμα για ολόκληρο το Κόμμα και σε κάθε του επιλογή. Δεκάδες και εκατοντάδες ήταν οι συναντήσεις που είχε με φορείς, με κατοίκους περιοχών, με οργανώσεις εργαζομένων, με νέους και με νέες. Ο λόγος του, πάντα μεστός και ουσιαστικός, αποτέλεσε σε όλες τις περιπτώσεις παρέμβαση - ύμνο για την πίστη στο Κόμμα, στην υπόθεση της εργατικής τάξης και του σοσιαλισμού.

Όταν, σύντροφοι και φίλοι του 'λεγαν πως οι παλιοί αγωνιστές ένας -ένας φεύγουν, εκείνος έλεγε:

«Οι ζευγάδες φεύγουν, μωρέ! Η σπορά μένει. Και φουντώνει. Και μεγαλώνει. Και καρπίζει. Και ρίχνει νέους σπόρους στη γη. Και οι κύκλοι επαναλαμβάνονται. Ετσι νόμιζε και η γενιά του 1912-1913 ότι είναι η τελευταία ηρωική γενιά. Και τι θα γίνει ο τόπος μόλις φύγει. Μα ήρθε η γενιά του '40, η νέα σπορά, και ανέβασε πιο ψηλά τη σημαία του αγώνα. Ετσι λέει κάθε γενιά - ταυτίζοντας τον εαυτό της με την Ιστορία. Και λησμονά τη σπορά. Που έρχεται πολύ βαθιά από το παρελθόν και πηγαίνει πολύ βαθιά στο μέλλον. Βλέπεις, μωρέ, αυτά τα νιάτα γύρω σου, που νομίζεις πως είναι ξεστρατισμένα και συμβιβασμένα; Κούνια που σε κούναγε. Μόλις υπάρξει μια σπίθα, αυτά τα νιάτα θα γίνουν πυρκαγιά, θα γίνουν ηφαίστειο. Και θα αποδειχθούν καλύτερα από τη γενιά των πατεράδων τους και των παππούδων τους. Και θα σηκώσουν τη σημαία του αγώνα μέχρι τον ήλιο. Είναι η σπορά, σου λέω...».

"Αυτός που πέρασε
δεν είναι ένα τραγούδι που τελείωσε" 

22 Μάη 2005. Η είδηση απλώθηκε σε μηδενικό σχεδόν χρόνο στα πέρατα: Πέθανε ο σύντροφος Χαρίλαος. Κι έγινε, πέρα απ' τη θλίψη, αφορμή για να ακουστούν δεκάδες επίθετα, άπειρες λέξεις, μ' έναν όμως κοινό παρονομαστή: ΚΚΕ, συνώνυμο του οποίου ήταν η ζωή του.

Κρατήσαμε τον στίχο του ποιητή: «Αυτός που πέρασε δεν είναι ένα τραγούδι που τελείωσε. Αυτός που αγωνίστηκε σαν ένα τεράστιο φως. Κι έπεσε σαν ένας ήλιος με κασκέτο. Αυτός που πέρασε δεν είναι ένα τραγούδι που τελείωσε» (από το «Πένθιμο Εμβατήριο» του Ναζίμ Χικμέτ), με τον οποίο αποχαιρέτησε το νεκρό η σ. Αλέκα Παπαρήγα.

Και απ' το δικό του στερνό γραφτό τη φράση: «Ο,τι βιος είχα το έχω δώσει στο Κόμμα, στο Κόμμα στο ΚΚΕ με τα γνωστά σύμβολά του, τη μαρξιστική - λενινιστική ιδεολογία του, το πρόγραμμά του και τις αρχές του. Πολιτικά δεν έχω επίσης τίποτα να αφήσω. Ο,τι είχα το έδωσα με τη συγκεκριμένη δράση μου. Να αφήσω πολιτικές ορμήνιες δεν το θεωρώ σοβαρό». Χρόνια μετά. Κύλησε πολύ νερό στ' αυλάκι. Μα τ' ανηφόρι έμεινε ανηφόρι. Γιατί είναι η κίνηση των μαζών που ανατρέπει. Και οι μάζες ακόμα κινούνται αργά. Ίσως και με βήμα πίσω.
Όμως, αυτός είχε βαθύτατη πεποίθηση ότι ο σοσιαλισμός θα έρθει ό,τι και να γίνει, ότι είναι το μέλλον της ανθρωπότητας, γιατί, όπως έλεγε, «ο καπιταλισμός οξύνει και δεν μπορεί να λύσει τα λαϊκά προβλήματα». Συνεπής σ' αυτή την πεποίθηση βάδισε τα 91 χρόνια του.
Ήταν μόλις 15 χρόνων, όταν συνδέθηκε για πρώτη φορά με το κομμουνιστικό κίνημα, διαβάζοντας το «Αλφάβητο του Κομμουνισμού», ήταν 1929 και ο βενιζελισμός με το Ιδιώνυμο διώκει τους κομμουνιστές. Εκείνη την περίοδο οργανώνεται στις Ομάδες Πρωτοπόρων Μαθητών της ΟΚΝΕ.

Διώκεται, φυλακίζεται και εξορίζεται συνολικά 18 χρόνια. Τα 12 κατάδικος και ισοβίτης στις φυλακές και 6 χρόνια στις εξορίες. Πολλές φορές κάθεται στο εδώλιο του κατηγορουμένου και δικάζεται σε ισόβια κάθειρξη. Από τις πιο γνωστές, η Μεγάλη Δίκη, το Μάη του 1960 στο Στρατοδικείο της Αθήνας.

«Ήταν, στα 1960 - θυμάται ο ίδιος - η Μεγάλη Δίκη στο στρατοδικείο της Αθήνας, για κατασκοπεία. Για παράβαση, δηλαδή, του αναγκαστικού νόμου του Μεταξά 375. Μια από τις κατηγορίες εναντίον μας ήταν και αυτή: Οτι στόχος μας ήταν η βιαία κατάληψη της εξουσίας. Σηκώθηκα απάνω και είπα στον πρόεδρο του Στρατοδικείου: Ποια κατάληψη της εξουσίας, κ. πρόεδρε; Εμείς την είχαμε την εξουσία και, πιστοί στις συμφωνίες μας, την παραδώσαμε... Και ξέρετε τι μου απάντησε με σαρκασμό; Ας μην την παραδίδατε. Τώρα κάτσε κάτω και πλήρωσε...
"Αυτό ήταν το λάθος μας", του απάντησα».

Συγκεντρώνει 216 μήνες, 6.570 μέρες σε φυλακές και εξορίες. Ακόμα και «στις φυλακές οι κομμουνιστές οργανωθήκαμε για να επιβιώσουμε. Και από μια άποψη τις εξανθρωπίσαμε. Οχι μόνο επειδή τις απαλλάξαμε από το καθεστώς των νταήδων και των εκβιαστών, όχι μόνο επειδή με αγώνες πήραμε στα χέρια μας μαγειρεία και συσσίτιο, όχι μόνο επειδή ιδρύσαμε κοινά ταμεία, αλλά και διότι κατορθώσαμε μέσα στις φυλακές να κάνουμε σημαντική μορφωτική και εκπαιδευτική και ιδεολογικοπολιτική δουλειά. Κατορθώσαμε να γίνουμε οι νέοι "ελεύθεροι πολιορκημένοι"», θα πει αργότερα ο ίδιος.