Και ξημέρωσε η 3 του Δεκέμβρη… η Ματωμένη Κυριακή _ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Τρεις του Δεκέμβρη
Όλος ο ελληνικός λαός με τρεις χιλιάδες λιανοτούφεκα και:

·        Με τα στήθια Του

·        Με την πείνα Του

·        Με τις πληγές Του

·        Με την τιμή Του

            Και

·        Με την περιφρόνηση του αντίκρυ στο θάνατο
και σ’ αυτούς που του τον δίνανε!
             Μενέλαος Λουντέμης

Ματωμένες Κυριακές

Ματωμένες μέρες για τους λαούς, από την κυρίαρχη αστική τάξη αμέτρητες …δείτε ενδεικτικά δύο από αυτές στο τέλος της ανάρτησης:  30-Ιαν1972 για την Ματωμένη Κυριακή “Domhnach Na Fola”, στο Ντέρρυ της Βόρειας Ιρλανδίας και 9- Ιαν-1905_ Νικόλαος ο ματοβαμμένος_Ματωμένη Κυριακή όταν στην Πετρούπολη (μετέπειτα Λένινγκραντ _“Αγία Πετρούπολη” μετά τις ανατροπές και την καπιταλιστική παλινόρθωση στην ΕΣΣΔ), ο στρατός, με εντολή του τσάρου, υποδέχεται τους άοπλους εργάτες, τις γυναίκες και τα παιδιά τους με τα όπλα, μπροστά στα Χειμερινά Ανάκτορα: Χιλιάδες σκοτώθηκαν και τραυματίστηκαν

Από την έκθεση της ΚΟ Αττικής

3 Δεκέμβρη 1944_“Η ματωμένη Κυριακή”

Πάνω απ’ το κεφάλι του σάλευαν σαν καπνοί

τα μαύρα πανιά και ματωμένες παντιέρες.

Όποιος έζησε στις 3 του Δεκέμβρη, στις 4 μπορούσε να πεθάνει.

Ο προορισμός του ανθρώπου, που είναι: να κάνει κάτι μεγάλο

ή να ζήσει κάτι μεγάλο, εκπληρώνεται.

Γιατί ο λαός, ο Αθηναϊκός λαός, κείνη τη μεγάλη μέρα

αποκαλύφθηκε μπροστά στο ίδιο του το μεγαλείο.

Η μέρα αποβραδίς ήτανε βροχερή.

Ήτανε μια νύχτα βαριά από γεγονότα.

Ο λαός είχε οχτώ χρόνια να πει: «*Θα γίνει το δικό μου!*»

Οι δολοφόνοι τροχίζανε τα σπαθιά τους, ο λαός ετοίμαζε τη φωνή του.

Αύριο θα μιλήσουμε κι οι δυο.

Είναι χιλιάδες χρόνια τώρα που η φωνή του λαού ακούεται,

φτάνει να μην είναι παράφωνη.

Όλοι κοιμηθήκαμε σίγουροι και αποφασισμένοι.

Ούτε στιγμή από κανενός το μυαλό δεν πέρασε ο δισταγμός.

Ούτε στιγμή δεν ταλαντεύτηκε η ψυχή.

-Αύριο λοιπόν.

Ήτανε μια νύχτα που στα σπλάχνα της επώαζε τη θύελλα.

Μέσα στους δρόμους της ψυχής άρχιζαν υπόκωφοι

οι βρυχηθμοί του ανήμερου εκείνου θηρίου,

που λέγεται «προδομένος άνθρωπος».

Ο Λαός είναι λίμνη, δεν είναι ωκεανός,

όμως -αλί στον που θα την ταράξει.

Πρέπει νάναι ή τρελός ή κακούργος.

Κι αλλοίμονο! ο δικός μας ήταν κι απ’ τα δυο.

Όμως ας ξαναγυρίσουμε στη νύχτα,

σ’ αυτή τη νύχτα του μεγάλου διλήμματος.

Στους κρύους δρόμους κυλούσαν

ύπουλες οι σκιές του κακού.

Ένας ψηλός ολέθριος άνθρωπος σηκώθηκε

να πάει στο κρεβάτι του γράφοντας πάνω

στο φάκελο της συνείδησής του τη λέξη Σφαγή.

 

4 Δεκέμβρη 1944: Ο Λαός

κατεβαίνει να θάψει τα θύματά του.

Ήταν μια κηδεία που οι ζωντανοί δε θα ξαναδούν άλλη.

Οι μεγάλες αρτηρίες της πρωτεύουσας πλημμύρισαν

από τον οργισμένο λαοχείμαρρο.

Με βήματα βουβά και ψυχή γιομάτη κοχλασμό

ο λαός σταμάτησε πάνω απ’ τα 28 φέρετρα.

ήταν 28 κορμιά που έφυγαν απ’ ανάμεσά μας

με έκπληκτα μάτια.

Τα φέρετρα έκλειναν 28 στόματα που φώναξαν

ως το θάνατο “Δικαιοσύνη!”

Και τώρα ξαπλωμένα  διαμαρτύρονται δυνατότερα.

Το πλήθος πήγαινε με ασάλευτα, σκληρά μάτια

προς το κοιμητήρι.

Πάνω απ’ το κεφάλι του σάλευαν σαν καπνοί

τα μαύρα πανιά και ματωμένες παντιέρες.

Τα πόδια αυτά, αυτά τα μυριάδες πόδια,

ήταν αποφασισμένα όλα

να μην τον ξανακάνουν αυτό το δρόμο!

Στις τρεις η ώρα ολόκληρη η Αθήνα γονάτισε.

Ένα φαρδύ ματωμένο πανί συγκέντρωνε σε δυο

γραμμές όλο το νόημα του όρκου και της απόφασης:

“ΟΤΑΝ ΕΝΑΣ ΛΑΟΣ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΜΠΡΟΣΤΑ

ΣΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ ΤΗΣ ΤΥΡΑΝΝΙΑΣ ΔΙΑΛΕΓΕΙ:

ΤΙΣ ΑΛΥΣΙΔΕΣ Η ΤΑ ΟΠΛΑ”

Ήταν σαν μια φωνή καφτερή και αμετάκλητη.

Ύστερα η πομπή τράβηξε για το κοιμητήρι.

Η Αθήνα λυσίκομη ακολούθησε.

Κι εκεί, πάνω απ’ το νωπό αίμα,

πάνω απ’ το νωπό χώμα

ο Λαός ορκίστηκε όρκο φοβερό

“Θάβω τους τελευταίους 28 μου νεκρούς.

Ο 29^ος 'θάναι ο φονιάς. Ή εγώ!”

Στο γυρισμό απ’ το κοιμητήρι οι ζεστές ακόμα κάννες

των φονιάδων ξανάδιασαν και ξαναξάπλωσαν νέα κορμιά.

Τα γερμανικά βόλια, από Ελληνικό χέρι,

ρίχτηκαν καφτερά πάνω στο λαό.

Τότε το είδαμε ολοφάνερα: Πίσω απ’ τις πλάτες των

φονιάδων μας σημάδευε τα κορμιά μας η ίδια η *Αγγλία!

Μικρό απόσπασμα από το βιβλίο του Μενέλαου Λουντέμη
_________________________

 

Το βρακί του Σκόμπυ
είναι όλο κόμποι-κόμποι.
Κι αν λυθούν οι κόμποι
τι θα γίνει, Σκόμπυ,
με την αγγλική πολιτική;

 

Λαϊκό σατιρικό τραγούδι που τραγουδούσε ο ΕΛΑΣ και ο λαός της Αθήνας
το Δεκέμβρη του 44 __
ακούγεται σε μια σκηνή στην ταινία “Θίασος” του Θ. Αγγελόπουλου.
_________________________

Στις 7 Δεκεμβρίου του 1945 κυκλοφορεί το διπλό τεύχος του περιοδικού «Ελεύθερα Γράμματα», αφιερωμένο στην εξέγερση του Δεκέμβρη της προηγούμενης χρονιάς. Κάτω από τον τίτλο παρελαύνουν ονόματα αξιόλογων λογοτεχνών και πνευματικών ανθρώπων που με τα κείμενά τους αποτίουν φόρο τιμής στους λαϊκούς αγώνες: Ασημάκης Πανσέληνος, Μάρκος Αυγέρης, Μενέλαος Λουντέμης, Λευτέρης Νεγρεπόντης, Μέλπω Αξιώτη, Ρίτα Μπούμη-Παπά και άλλοι ακόμα, όπου ο  Μενέλαος Λουντέμης τιμά με την πένα του τη μάχη του Δεκέμβρη και τον ιστορικό της ρόλο.
_      Δείτε και Ριζοσπάστης Η ματωμένη Κυριακή
Δεκέμβρης του ’44– Οι Ανατολικές Συνοικίες
Αφιέρωμα στον ηρωικό Δεκέμβρη

Ματωμένη Κυριακή 1944
Βρετανός σκοπευτής βάλλει από την Ακρόπολη κατά των δυνάμεων του ΕΛΑΣ
στη μάχη του Μακρυγιάννη

Ματωμένη Κυριακή 1944 _Οδόφραγμα στην Νέα Ιωνία

ΙΣΤΟΡΙΑ:
Το “χρονικό» της μάχης του Δεκέμβρη”

Στα τέλη Νοέμβρη 1944 η πολιτική κρίση στους κόλπους της κυβέρνησης «Εθνικής Ενότητας» έφτασε στο αποκορύφωμά της με αιχμή τον αφοπλισμό του λαϊκού κινήματος, του ΕΛΑΣ.

Το βράδυ της 30ής του μήνα ο Γ. Παπανδρέου, παρακάμπτοντας τους υπουργούς του ΕΑΜ και τις ξεκάθαρα διατυπωμένες ενστάσεις τους, έδωσε στον Τύπο απόφαση, με την οποία όριζε για κάποιες περιοχές την 1η Δεκέμβρη ως μέρα παράδοσης του οπλισμού της Εθνικής Πολιτοφυλακής και ανάληψης της «τήρησης της τάξης» από τα υπό σύσταση Τάγματα Εθνοφυλακής. Οσοι δεν συμμορφώνονταν απειλούνταν με ποινικές διώξεις.
Ταυτόχρονα με τη δημοσιοποίηση της απόφασης του Γ. Παπανδρέου, εκδόθηκε από τον Βρετανό στρατηγό Ρ. Σκόμπι Ημερήσια Διαταγή με την οποία αναγγελλόταν η διάλυση της Εθνικής Πολιτοφυλακής από την 1η Δεκέμβρη και των ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ από τις 10 έως τις 20 του ίδιου μήνα¹.

Την ίδια μέρα, οι υπουργοί του ΕΑΜ Α. Σβώλος, Γ. Ζεύγος, Μ. Πορφυρογένης, Ν. Ασκούτσης, Η. Τσιριμώκος και Α. Αγγελόπουλος υπέβαλαν τις παραιτήσεις τους από την κυβέρνηση «Εθνικής Ενότητας» σε ένδειξη διαμαρτυρίας (λίγο αργότερα παραιτήθηκε και ο υφυπουργός Στρατιωτικών Πτολεμαίος Σαρηγιάννης).

Αψηφώντας τις διαταγές των Παπανδρέου και Σκόμπι η Εθνική Πολιτοφυλακή δεν παρέδωσε τον οπλισμό της, ενώ μαζικές και μαχητικές εκδηλώσεις ξέσπασαν σε όλη την Ελλάδα κατά του αφοπλισμού του ΕΛΑΣ².
Την ίδια στιγμή, η Ορεινή Ταξιαρχία ακροβολίστηκε στους λόφους του Υμηττού, μεταξύ των συνοικιών Ζωγράφου και Καισαριανής, ενώ ο Ναπ. Ζέρβας αναχώρησε βιαστικά για την Ηπειρο, όπου βρισκόταν ο κύριος όγκος των δυνάμεων του ΕΔΕΣ³.

Παίρνοντας υπόψη τα παραπάνω, το Α΄ Σώμα Στρατού του ΕΛΑΣ εκπόνησε Σχέδιον Ενεργείας με σκοπό την αντιμετώπιση «παντός πραξικοπήματος της αντιδράσεως». Το Σχέδιο εντόπιζε τις δυνάμεις που διέθετε ο αντίπαλος σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο, χαράσσοντας ταυτόχρονα τις βασικές κατευθυντήριες γραμμές για την εξουδετέρωση - αντιμετώπισή τους⁴.

Απέναντι σε μια εκτιμώμενη δύναμη 11.000 περίπου ανδρών⁵,που είχε στη διάθεσή της τη δεδομένη στιγμή η αστική τάξη στην πρωτεύουσα (πλην των Βρετανών⁶), ο ΕΛΑΣ μπορούσε σε πρώτη φάση να αντιπαρατάξει 10.350 μαχητές⁷.

Στις 2 Δεκέμβρη το υπουργικό συμβούλιο - δίχως πλέον τους ΕΑΜικούς αντιπροσώπους - υπέγραψε το Διάταγμα για τη διάλυση του ΕΛΑΣ, του ΕΛΑΝ, του ΕΔΕΣ «και πάσης άλλης τυχόν υφιστάμενης οργανώσεως», κηρύσσοντας ταυτόχρονα την «επιστράτευσιν απάντων των εφέδρων αξιωματικών και οπλιτών». Μέρα έναρξης της αποστράτευσης ορίστηκε η 10η Δεκέμβρη⁸.

Η ΚΕ του ΕΑΜ σε μια ολονύκτια συνεδρίαση (30 Νοέμβρη - 1 Δεκέμβρη) είχε ήδη αποφασίσει: α) Να απευθύνει έκκληση προς τις συμμαχικές κυβερνήσεις της Βρετανίας, της ΕΣΣΔ και των ΗΠΑ. β) Να πραγματοποιηθεί παλλαϊκή συγκέντρωση στην πλατεία Συντάγματος την Κυριακή 3 Δεκέμβρη. γ) Να κηρυχθεί παλλαϊκή απεργία τη Δευτέρα 4 Δεκέμβρη. δ) Να ανασυγκροτηθεί η ΚΕ του ΕΛΑΣ⁹.

Η κυβέρνηση Παπανδρέου αρχικά έδωσε την άδεια για τη συγκέντρωση της Κυριακής. Λίγες ώρες αργότερα, ωστόσο, την ανακάλεσε. Οπως ενημέρωσε τον Βρετανό πρέσβη Ρ. Λίπερ ο υπουργός Εφοδιασμού, Θεμ. Τσάτσος, «το υπουργικό συμβούλιο αποφάσισε να δώσει εντολή στην αστυνομία να σταματήσει τη διαδήλωση ακόμη και με τα όπλα»¹⁰. Στις 2 Δεκέμβρη αποβιβάστηκαν στο Φάληρο 6.000 Βρετανοί στρατιώτες και 2 ελληνικά τάγματα από την Αίγυπτο¹¹.

Από τη μεριά τους, οι δυνάμεις του ΕΑΜ και του ΚΚΕ είχαν ριχτεί στη μάχη για την επιτυχία του κυριακάτικου συλλαλητηρίου. Θα αψηφούσαν την απαγόρευση. Ο ΕΛΑΣ θα έπαιρνε μέρος, αλλά άοπλος, ενώ όλες οι κομματικές, ΕΑΜικές και ΕΛΑΣίτικες δυνάμεις θέτονταν σε επιφυλακή. Η διοίκηση του Α΄ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ μεταφέρθηκε στην Κυψέλη, δίπλα στην ΚΟΑ του ΚΚΕ, για παν ενδεχόμενο¹².

Αρχίζει η σύγκρουση

Στις 3 Δεκέμβρη, από νωρίς το πρωί, χιλιάδες κόσμου άρχισαν να συρρέουν στις προσυγκεντρώσεις, που είχαν καθοριστεί σε κάθε λαϊκή συνοικία της Αθήνας και του Πειραιά. Σύντομα, τα δεκάδες ρυάκια λαού συνέκλιναν σε μια τεράστια λαοθάλασσα με κατεύθυνση την πλατεία Συντάγματος. Καθώς η κεφαλή της πορείας πλησίαζε την πλατεία, οι δυνάμεις του Εβερτ¹³,που ήταν παραταγμένες μπροστά στο κτίριο του Αρχηγείου της Αστυνομίας (γωνία Πανεπιστημίου & Βασιλίσσης Σοφίας), άνοιξαν πυρ στο άοπλο πλήθος. Οι πυροβολισμοί πύκνωσαν από διάφορες κατευθύνσεις σκορπώντας το θάνατο. Ο απολογισμός αυτής της επίθεσης ήταν 21 νεκροί και 140 τραυματίες¹⁴.

Στις 14.30 το Α΄ ΣΣ του ΕΛΑΣ εξέδωσε «Διαταγή επιχειρήσεων» για την εφαρμογή του Σχεδίου Ενεργείας από την επομένη το πρωί. Ακολούθως, οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ διατάχθηκαν να προχωρήσουν στον αφοπλισμό των αστυνομικών τμημάτων και της Χωροφυλακής, αποφεύγοντας ταυτόχρονα κάθε εμπλοκή με τους Βρετανούς. Διατάχθηκε επίσης η κινητοποίηση της ΙΙ Μεραρχίας και του Μηχανοκίνητου Τμήματος του ΕΛΑΣ.

Κατά τα μεσάνυχτα, ωστόσο, εκδόθηκε νέα διαταγή, η οποία ακύρωνε την προηγούμενη, περιορίζοντας τη δράση του ΕΛΑΣ στον αφοπλισμό της Χωροφυλακής των προαστίων και τη συντριβή των Χιτών που βρίσκονταν συγκεντρωμένοι στο Θησείο. Είχε προηγηθεί σύσκεψη στελεχών της ΚΕ του ΕΛΑΣ με το Α΄ ΣΣ, όπου συζητήθηκε ο συσχετισμός δυνάμεων στην πρωτεύουσα. Σε αυτή, καταλήχθηκε ότι στην παρούσα κατάσταση, μια αναμέτρηση μεταξύ του ΕΛΑΣ και της εγχώριας αντίδρασης θα είχε αναμφίβολα νικηφόρο αποτέλεσμα, ωστόσο, μια ενδεχόμενη εμπλοκή των Βρετανών θα ανέτρεπε εντελώς την ισορροπία δυνάμεων. Επρεπε επομένως να προηγηθεί μια μεγαλύτερη συγκέντρωση δυνάμεων του ΕΛΑΣ στην πρωτεύουσα έως τις 10 Δεκέμβρη, οπότε έληγε και το τελεσίγραφο για τον αφοπλισμό του¹⁵.

Αυτά, την ώρα που ο αντίπαλος δεν έδειχνε παρόμοια αναβλητικότητα. Το ίδιο βράδυ 2 τάγματα της Ορεινής Ταξιαρχίας κινήθηκαν ανενόχλητα και εγκαταστάθηκαν στα Παλιά Ανάκτορα, στο Μετοχικό Ταμείο Στρατού και το Πανεπιστήμιο¹⁶.Ο Τσόρτσιλ, από τη μεριά του, πίεζε τον στρατηγό Ουίλσον (ανώτατο αρχηγό των χερσαίων συμμαχικών δυνάμεων Μεσογείου) να αποσπάσει δυνάμεις από το ιταλικό μέτωπο και να τις αποστείλει άμεσα στην Αθήνα:

«Είμαι βέβαιος», τόνιζε σε σχετικό του τηλεγράφημα, «ότι βλέπετε την κατάσταση με στενό πνεύμα. Καταστροφή στην Ελλάδα λόγω ελλείψεως λίγων Ταγμάτων θα ήταν λυπηρό πράγμα και θα είχε συνέπειες σε μεγάλη κλίμακα. Η καταστροφή στην Αθήνα δεν ισοσταθμίζεται με την κατάληψη της Μπολώνιας. Γνωστοποιήστε μου τι αποφασίζετε»¹⁷.

Η ακύρωση των επιχειρήσεων του ΕΛΑΣ άργησε να φτάσει στις μονάδες, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις, δημιούργησε σύγχυση, απογοήτευση, ακόμα και αγανάκτηση.

                          Η 4^η του Δεκέμβρη

Τις πρώτες πρωινές ώρες της 4ης Δεκέμβρη, η ΙΙ Μεραρχία του ΕΛΑΣ δέχθηκε ένα σοβαρό πλήγμα, αφού το 2ο Σύνταγμά της, που ήταν καθ' οδόν για τα Τουρκοβούνια, αιφνιδιάστηκε, περικυκλώθηκε και αιχμαλωτίστηκε από ισχυρές βρετανικές δυνάμεις στη Φιλοθέη. Περίπου 400 από τους μαχητές του 2ου Συντάγματος - από τις πιο αξιόμαχες μονάδες του ΕΛΑΣ, δύναμης σχεδόν 1.200 ανδρών - κατάφεραν να διαφύγουν με τον οπλισμό τους. Το γεγονός χαρακτηρίστηκε «ύποπτο» από τον στρατηγό του ΕΛΑΣ Στ. Σαράφη, που το απέδωσε σε «προδοτική ενέργεια ορισμένων αξιωματικών ή καπεταναίων»¹⁸.

Στο μέτωπο της απεργίας που είχε κηρύξει η ΚΕ του ΕΑΜ για τις 4 Δεκέμβρη, η επιτυχία άγγιξε το 100%. Κανένα εργοστάσιο δεν κινήθηκε, κανένα μαγαζί δεν άνοιξε. Ο λαός της Αθήνας και του Πειραιά, σε μια συγκλονιστική ατμόσφαιρα πένθους και μαχητικότητας, συνόδευσε τους ηρωικούς νεκρούς του της προηγούμενης μέρας στο Α΄ Νεκροταφείο. Οταν ο όγκος της πένθιμης πομπής έφτασε στο Σύνταγμα, οι διαδηλωτές γονάτισαν, ορκίστηκαν στη μνήμη των νεκρών και έψαλαν το «Πένθιμο Εμβατήριο». Το πανό, που κρατούσαν μαυροφορεμένες κοπέλες στην κεφαλή της πορείας, έγραφε:

«Οταν ο λαός βρίσκεται μπροστά στον κίνδυνο της τυραννίας διαλέγει ή τις αλυσίδες ή τα όπλα. ΕΑΜ».

Όμως, στην επιστροφή, στη συμβολή Αιόλου και Σταδίου, πραγματοποιήθηκε νέα δολοφονική επίθεση κατά του πλήθους από το ξενοδοχείο «Μητρόπολις» (κέντρο του ΕΔΕΣ) και τη Γενική Ασφάλεια, με αποτέλεσμα το θάνατο 40 και τον τραυματισμό 70 ακόμη αγωνιστών. Η νέα δολοφονική επίθεση, μία μέρα μετά την προηγούμενη, έδειχνε και πάλι την αποφασιστικότητα της αστικής τάξης να τσακίσει το λαϊκό κίνημα διά πυρός και σιδήρου¹⁹.

Αυτοτελές πολιτικό - οργανωτικό / στρατιωτικό πρόβλημα αποτελεί το γεγονός ότι ο ΕΛΑΣ δεν είχε λάβει όλα εκείνα τα απαραίτητα μέτρα προκειμένου να καλύψει μια τέτοια μαζική λαϊκή εκδήλωση από μια νέα δολοφονική επίθεση, δεν ήταν ανάλογα εξοπλισμένος, παρά το γεγονός ότι βρισκόταν ήδη σε εξέλιξη η ένοπλη σύγκρουση. Βέβαια, το ιδεολογικοπολιτικό υπόβαθρο αυτού του προβλήματος σχετίζεται με την καθοδηγητική κατεύθυνση του ΕΛΑΣ εκ μέρους του Κόμματος.

Στο μέτωπο των πολεμικών επιχειρήσεων, παρά την απώλεια του 2^ου Συντάγματος, οι σχεδιασμένες επιχειρήσεις του ΕΛΑΣ στέφθηκαν με επιτυχία. Η «σφηκοφωλιά» των Χιτών στο Θησείο εκμηδενίστηκε. Οι Βρετανοί που κατέφθασαν εσπευσμένα, με πρόσχημα την «τήρηση της τάξης», δεν μπόρεσαν να αποτρέψουν τη συντριβή της «Χ» από τον ΕΛΑΣ, ενώ, κάτω από τις μαζικές λαϊκές αντιδράσεις, αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν. Σύμφωνα με Εκθεση του Α΄ ΣΣ, έως το απόγευμα, το 60% των αστυνομικών τμημάτων της πρωτεύουσας είχε αφοπλιστεί (σε αρκετές περιπτώσεις χωρίς αντίσταση - πολλοί αστυνομικοί ήταν οργανωμένοι ή φιλικά προσκείμενοι στο ΕΑΜ)²⁰.

Ο Τσόρτσιλ απέστειλε οδηγίες στους Ουίλσον, Σκόμπι και Λίπερ. Στον πρώτο υπογράμμισε πως «πρώτος σκοπός μας με προτεραιότητα υπέρτατης τάξεως είναι νίκη στην Αθήνα»²¹, εξασφαλίζοντας την αποστολή νέων βρετανικών δυνάμεων. Αντίστοιχα, στον Σκόμπι τόνισε:

«Είσθε υπεύθυνος για την τήρηση της τάξης στην Αθήνα και πρέπει να εξουδετερώσετε ή να συντρίψετε όλες τις δυνάμεις του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ που θα πλησιάσουν προς την πόλη (...) Μην διστάσετε πάντως να ενεργείτε σαν να βρίσκεστε σε κατεχόμενη πόλη, όπου έχει ξεσπάσει τοπική εξέγερση...»²².

Η έναρξη των συγκρούσεων οδήγησε σε νέα όξυνση των ενδοαστικών αντιθέσεων αναφορικά με την τακτική απέναντι στο ΚΚΕ και το ΕΑΜ. Στις 4 Δεκέμβρη ο Γ. Παπανδρέου παραιτήθηκε υπό το βάρος της λαϊκής κατακραυγής για τα αιματηρά γεγονότα των προηγούμενων ημερών, ζητώντας από τον Θ. Σοφούλη να σχηματίσει κυβέρνηση. Ο Σοφούλης συμφώνησε. Ο Γ. Καφαντάρης και άλλοι αστοί πολιτικοί (Π. Ράλλης, Στ. Στεφανόπουλος κ.ά.), βλέποντας και εκείνοι ότι η κατακραυγή κατά της κυβέρνησης Παπανδρέου ήταν μεγάλη, συμφωνούσαν με την κυβερνητική αλλαγή. Την αντικατάσταση της κυβέρνησης Παπανδρέου ευνοούσε αρχικά και ο Λίπερ, ο οποίος πρότεινε στον Ιντεν ν' αναλάβει την πρωθυπουργία ο αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός²³.Τελικά ο Γ. Παπανδρέου - έπειτα από παρέμβαση και του Τσόρτσιλ - υπαναχώρησε, δίχως να δεχτεί ποτέ ότι είχε παραιτηθεί. Ας σημειωθεί ότι το ΚΚΕ και το ΕΑΜ εκτίμησαν θετικά το ενδεχόμενο σχηματισμού νέας κυβέρνησης υπό τον Σοφούλη, διαμηνύοντας στον τελευταίο την πρόθεσή τους να συμμετάσχουν σε αυτή²⁴.Ηταν πολιτικές πράξεις που δείχνουν τη σύγχυση, την αντιφατικότητα και προβληματικότητα στη γραμμή του ΚΚΕ.

Στο στρατιωτικό επίπεδο, η ΚΕ του ΕΛΑΣ, αντί να διατάξει την άμεση κινητοποίηση δυνάμεων προς το επίκεντρο των μαχών, την πρωτεύουσα, εξέδωσε στις 6 Δεκέμβρη οδηγίες προς το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ με τις οποίες του ανέθετε «δευτερεύοντα» καθήκοντα.

Ο ηρωικός αγώνας ΕΛΑΣ - ΕΑΜ
στην Αθήνα και τον Πειραιά

Κατά τις 33 μέρες των μαχών της Αθήνας και του Πειραιά ο ΕΛΑΣ, μπροστά στη συντριπτική υπεροπλία του αντιπάλου, διέθετε 3.000 τουφέκια, 300 αυτόματα όπλα και 500 πιστόλια κάθε μορφής και είδους²⁵.Στα μέσα Δεκέμβρη διέθετε μόλις 2.400 τουφέκια, κυρίως κατάλοιπα του ιταλοελληνικού πολέμου και λάφυρα του απελευθερωτικού αγώνα, εκ των οποίων τα 300 χωρίς καν φυσίγγια. Εθελοντές, για να επανδρώσουν το λαϊκό στρατό, υπήρχαν χιλιάδες. Οχι όμως και ο αντίστοιχος οπλισμός²⁶. Ωστόσο, έδωσε δεκάδες μάχες, σημειώνοντας σημαντικές νίκες, από την Κηφισιά, έως το μέτωπο Καισαριανής - Βύρωνα, έως το Παγκράτι, την Ομόνοια και το Θησείο, έως το Φάληρο και τη Δραπετσώνα. Αντιπαραβαλλόταν το αγωνιστικό φρόνημα και ήθος του ένοπλου λαού.

Καταλυτική υπήρξε επίσης η μαζική, ενεργή υποστήριξη του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ από τις λαϊκές μάζες. Ο λαός ρίχτηκε με αυτοθυσία και ηρωισμό στη μάχη των οδοφραγμάτων (μόνο στον Πειραιά στις 5 - 6 Δεκέμβρη υψώθηκαν σχεδόν 2.000 οδοφράγματα), στη στελέχωση των λαϊκών οργανώσεων, στη στήριξη των Λαϊκών Επιτροπών, των δικτύων - δομών Υγείας, κ.λπ. Οι Λαϊκές Επιτροπές συγκρότησαν πράγματι ένα αξιοθαύμαστο δίκτυο καταγραφής, συγκέντρωσης και διανομής των διαθέσιμων αποθεμάτων της πρωτεύουσας. Χιλιάδες τρόφιμα και άλλα είδη πρώτης ανάγκης μοιράστηκαν στις λαϊκές συνοικίες, εκατοντάδες συσσίτια οργανώθηκαν για τα παιδιά, τους απόρους, τους πρόσφυγες των βομβαρδισμών, κ.λπ. Ακόμη, καθώς ο αριθμός των τραυματιών μεταξύ των μαχητών αλλά και των αμάχων αυξανόταν συνεχώς, οργανώθηκαν δεκάδες νοσοκομειακές μονάδες από τις πρώτες κιόλας μέρες των μαχών, στις οποίες συμμετείχαν εθελοντικά εκατοντάδες γιατροί, νοσοκόμοι και νοσοκόμες, καθώς και ανειδίκευτοι πολίτες, που αυτόκλητα έσπευδαν να βοηθήσουν την υπόθεση του αγώνα, όπως μπορούσε ο καθένας, μέρα και νύχτα. Γύρω τους εκτεινόταν ένα ευρύ και καλά οργανωμένο δίκτυο τραυματιοφορέων, που με κίνδυνο της ζωής τους και πενιχρά - συχνά αυτοσχέδια - μέσα έφεραν σε πέρας το έργο της διακομιδής των τραυματισμένων. Ο εξοπλισμός των μονάδων γινόταν με ευθύνη των λαϊκών οργανώσεων, ενώ τα πάντα προέρχονταν από προσφορές. Η καθαριότητα και η λειτουργία τους υπήρξαν υποδειγματικές.

Τόσο στις λαϊκές μαζικές οργανώσεις όσο και στα μάχιμα τμήματα του ΕΛΑΣ διακρίθηκαν το Δεκέμβρη πολλές γυναίκες, που ήδη από την περίοδο της Κατοχής είχαν ενταχθεί μαζικά στο ΚΚΕ, στο ΕΑΜ - ΕΛΑΣ.

Η αυταπάρνηση και ο ηρωισμός των λαϊκών αγωνιστών αντιστάθμισαν προσωρινά την υπεροπλία δυνάμεων του αντιπάλου. Ενδεικτικό της δυναμικής του ένοπλου λαϊκού κινήματος ήταν το γεγονός ότι οι Βρετανοί εξέταζαν σοβαρά ακόμη και το ενδεχόμενο αποχώρησης των δυνάμεών τους από την Αθήνα και σύμπτυξής τους στο Φάληρο και το αεροδρόμιο του Χασανίου (Ελληνικό), μέχρι τουλάχιστον να συγκεντρωθούν οι ενισχύσεις που απαιτούνταν για την επικράτησή τους επί του ΕΛΑΣ. Εντονα όμως αντέδρασε και το Λονδίνο, που διέταξε τον Σκόμπι να κρατήσει πάση θυσία τις θέσεις του μέχρι να καταφθάσουν οι ενισχύσεις που ήδη ήταν καθ' οδόν²⁷.

Από τις 20 Δεκέμβρη η πλάστιγγα της σύγκρουσης άρχισε να γέρνει σαφώς προς την πλευρά των αστικών - βρετανικών δυνάμεων, με τον ΕΛΑΣ να περνά κυρίως σε θέσεις άμυνας. Ταυτόχρονα, στις περιοχές που καταλάμβαναν, εκατοντάδες άνθρωποι συλλαμβάνονταν, φυλακίζονταν, κλείνονταν σε στρατόπεδα, βασανίζονταν, μόνο και με την υποψία της συνεργασίας τους με το ΚΚΕ και το ΕΑΜ.
Η πείνα αποτέλεσε επίσης βασικό όπλο των αστικών δυνάμεων: Ηδη από τις 4 Δεκέμβρη η UNRRA είχε διακόψει τη διανομή τροφίμων στην πρωτεύουσα²⁸,ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός παρεμποδιζόταν, ενώ βρετανικά αεροπλάνα στόχευαν σκοπίμως τα συσσίτια των Λαϊκών Επιτροπών.

 Στις 24 Δεκέμβρη ειδικό απόσπασμα του ΕΛΑΣ μετέφερε υπογείως έναν περίπου τόνο δυναμίτη, τον οποίο τοποθέτησε κατάλληλα στα θεμέλια του ξενοδοχείου «Μεγάλη Βρετανία» στο Σύνταγμα, που λειτουργούσε ως Στρατηγείο των Βρετανών και των εγχώριων αστικών πολιτικών δυνάμεων. Οταν όμως έγινε γνωστό ότι ερχόταν στην Αθήνα ο Τσόρτσιλ και ενδεχομένως να διέμενε στη «Μεγάλη Βρετανία», η επιχείρηση ακυρώθηκε. Λίγο αργότερα οι Βρετανοί εντόπισαν και αφαίρεσαν τα εκρηκτικά.

Η σύσκεψη στο υπουργείο Εξωτερικών.
Η ανακωχή

Στις 25 Δεκέμβρη 1944, ήρθε στην Αθήνα ο Τσόρτσιλ, συνοδευόμενος από τον Βρετανό υπουργό των Εξωτερικών Α. Ιντεν. Την επομένη (26 Δεκέμβρη) συνήλθε στο υπουργείο Εξωτερικών διάσκεψη υπό την προεδρία του αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού. Από τη μεριά του αστικού πολιτικού φάσματος πήραν μέρος οι Γ. Παπανδρέου, Γ. Καφαντάρης, Θ. Σοφούλης, Ν. Πλαστήρας. Από τη μεριά της Βρετανίας μετείχαν οι Ου. Τσόρτσιλ, Α. Ιντεν, Ρ. Λίπερ, Ρ. Σκόμπι και ο στρατάρχης Αλεξάντερ. Πήραν επίσης μέρος ως παρατηρητές ο πρέσβης των ΗΠΑ Μακ Βι και οι επιτετραμμένοι της Γαλλίας και της ΕΣΣΔ (συνταγματάρχης Ποπόφ). Το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ πήρε μέρος στη διάσκεψη με αντιπροσωπεία αποτελούμενη από τους Γ. Σιάντο, Μ. Παρτσαλίδη και Ε. Μάντακα (τους συνόδευε ο Μαν. Σιγανός)²⁹.

Ο συσχετισμός δυνάμεων είχε γείρει πια σαφώς υπέρ της αστικής πλευράς και η έκβαση της μάχης του Δεκέμβρη είχε κριθεί. Η σύσκεψη ήταν οργανωμένη από θέση ισχύος και έχοντας απέναντι στο ΕΑΜ - ΕΛΑΣ τελεσιγραφικό χαρακτήρα. Είναι χαρακτηριστικό ότι στις 27 Δεκέμβρη, ενώ συνεχιζόταν η πολιτική σύσκεψη, εξαπολύθηκε γενική επίθεση των βρετανικών δυνάμεων κατά του ΕΛΑΣ.

Τελικά, μετά από διάφορες ενστάσεις και αντεγκλήσεις, αποφασίστηκε η αναβολή της διάσκεψης για άλλη μέρα (ουσιαστικά επ' αόριστον)³⁰.

Στις 3 Γενάρη σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση, με πρωθυπουργό τον Ν. Πλαστήρα, αφού η κυβέρνηση Παπανδρέου είχε επιτελέσει το έργο για το οποίο χρειαζόταν.

Αξιολογώντας τις εξελίξεις στα πεδία των μαχών (τη συντριπτική υπεροπλία του αντιπάλου, τη μη δυνατότητα άμεσης ενίσχυσης του ΕΛΑΣ και τον κίνδυνο υπερφαλάγγισης των δυνάμεών του στην πρωτεύουσα), η ΚΕ του ΕΛΑΣ εξέδωσε λίγο πριν από τα μεσάνυχτα της 4ης προς 5η Γενάρη 1945 διαταγή για γενική σύμπτυξη προς Πεντέλη - Πάρνηθα. Η σύμπτυξη του ΕΛΑΣ πραγματοποιήθηκε καθ' όλη τη διάρκεια της νύχτας έως το πρωί, με απόλυτη πειθαρχία και συνοχή. Χιλιάδες άοπλοι πολίτες, μέλη των μαζικών λαϊκών οργανώσεων, του ΕΑΜ και του ΚΚΕ, ακολούθησαν τον ΕΛΑΣ σε αυτήν την πορεία.

Η υποχώρηση του ΕΛΑΣ συνεχίστηκε τα επόμενα 24ωρα υπό τις αδιάκοπες επιθέσεις των Βρετανών και ειδικά της αεροπορίας. Τελικά, στις 11 Γενάρη υπογράφτηκε στην Αθήνα ανακωχή, με την οποία ο ΕΛΑΣ υποχρεωνόταν να αποσυρθεί, έως τις 18 Γενάρη 1945, από την Αττική, μεγάλα τμήματα της Στερεάς (ανατολικά και νότια της Λαμίας), τμήματα της Πελοποννήσου (βόρεια της γραμμής Αργους - Πύργου), την Εύβοια, την περιοχή της Θεσσαλονίκης, τη Ζάκυνθο, τα Κύθηρα, τα νησιά των Κυκλάδων και τις Σποράδες. Ορίζονταν, τέλος, η ανταλλαγή αιχμαλώτων και η απελευθέρωση εκ μέρους του ΕΛΑΣ όλων ανεξαιρέτως των αστυνομικών και χωροφυλάκων, καθώς και των Βρετανών στρατιωτών.

Ο Τσόρτσιλ στην Αθήνα, Χριστούγεννα 1944

Οι απώλειες των Βρετανών στις μάχες της Αθήνας και του Πειραιά ήταν 210 νεκροί και 1.000 περίπου τραυματίες. Υπήρξαν ακόμη 733 αγνοούμενοι, από τους οποίους οι περισσότεροι ήταν αιχμάλωτοι του ΕΛΑΣ και απελευθερώθηκαν μετά την ανακωχή (55 δεν βρέθηκαν ποτέ). Οι απώλειες των Βρετανών συγκρίνονται με τις αντίστοιχες των Γερμανών στην εισβολή του Απρίλη 1941 στη χερσαία Ελλάδα. Οι απώλειες των εγχώριων αστικών ενόπλων δυνάμεων αριθμούσαν περίπου 1.000 - 1.200 νεκρούς. Οι απώλειες του ΕΛΑΣ δεν ήταν δυνατό να καταγραφούν με ακρίβεια, ιδιαίτερα καθώς πολλοί από τους μαχητές του ήταν άμαχοι εθελοντές, τα ονόματα των οποίων δεν καταγράφηκαν πουθενά. Ωστόσο, υπολογίζεται ότι οι νεκροί των στρατιωτικών και πολιτικών οργανώσεων του ΕΑΜ ήταν περίπου 2.000. Τα θύματα μεταξύ των αμάχων, των κατοίκων των λαϊκών συνοικιών της Αθήνας και του Πειραιά ενδεχομένως να έφτασαν και τις 3.000, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν θύματα των 1.326 επιχειρήσεων της βρετανικής αεροπορίας³¹.

Αποσπάσματα
από το Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ
1918 - 1949

1.     «Ελευθερία», 2/12/1944.

2.     «Ριζοσπάστης», 2/12/1944.

3.     Νίκανδρος Κεπέσης, «Δεκέμβρης του 1944», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1994, σελ. 165.

4.     Ολο το Σχέδιον Ενεργείας του Α' ΣΣ του ΕΛΑΣ στο «Δεκέμβρης του 1944 στην Αθήνα», Σπύρος Α. Κωτσάκης, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1986, σελ. 46-50.

5.     Συγκεκριμένα: Η Ορεινή Ταξιαρχία αριθμούσε περίπου 2.500 άνδρες, οι ταγματασφαλίτες που στρατωνίζονταν στου Γουδή 1.500, η Χωροφυλακή 3.000, η Αστυνομία Πόλεων 2.000, η «Χ» και ο ΕΔΕΣ 1.000 και τα Τάγματα Εθνοφυλακής 1.000 (Αρχείο του ΚΚΕ - Εγγραφο 68490, Εκθεση του Ξ.Ι.Φ./30 (Θ. Μακρίδη) για τη δράση του ΕΛΑΣ την περίοδο 1940-1944). Στους παραπάνω προστέθηκαν στις 12 Δεκέμβρη, κατά την ομολογία του τότε υφυπουργού Στρατιωτικών Λ. Σπαή, 12.000 άνδρες των Ταγμάτων Ασφαλείας: «Η εισήγηση», έγραψε 3 δεκαετίες αργότερα, «ήταν των Αγγλων και η απόφαση δική μου. Ηταν πόλεμος πλέον και κάθε μέτρο φαίνεται "επιβεβλημένο". Δεν θέλω να δικαιολογήσω την πράξη μου, αλλά δεν γινόταν αλλιώς, η στρατιωτική μας δύναμη ήταν ανύπαρκτη. Συνολικά υπήρχαν 27.000 άνδρες των Ταγμάτων Ασφαλείας. Χρησιμοποιήσαμε 12.000, τους λιγότερο εκτεθειμένους...» (Πολιτικά Θέματα, 4/12/1974).

6.     Οι βρετανικές δυνάμεις στην Ελλάδα, τέλη Δεκέμβρη του 1944, ξεπέρασαν τις 60.000, ενώ στις μάχες της Αθήνας και του Πειραιά είχαν στη διάθεσή τους δεκάδες άρματα μάχης, αεροπλάνα, βαριά όπλα, καθώς και τα κανόνια του στόλου. (Νίκανδρος Κεπέσης, «Δεκέμβρης του 1944», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1994, σελ. 190).

7.     Τις επόμενες μέρες οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ ενισχύθηκαν, ξεπερνώντας τις 16.000 (Αρχείο του ΚΚΕ - Εγγραφο 68490, Εκθεση του Ξ.Ι.Φ./30 (Θ. Μακρίδη) για τη δράση του ΕΛΑΣ την περίοδο 1940 - 1944).

8.     Νίκανδρος Κεπέσης, «Δεκέμβρης του 1944», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1994, σελ. 164.

9.     Νίκανδρος Κεπέσης, «Δεκέμβρης του 1944», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1994, σελ. 164-170. Την ΚΕ του ΕΛΑΣ αποτέλεσαν ο Γ. Σιάντος (Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ) και οι στρατηγοί του ΕΛΑΣ Μαν. Μάντακας και Μιχ. Χατζημιχάλης. Επιτελάρχης ανέλαβε ο αντισυνταγματάρχης Κ. Λαγγουράνης.

10.  FO 371/43736 R19861, Λίπερ προς Φόρεϊν Οφις, 2 Δεκέμβρη 1944, στο «Αυτός ήταν ο Δεκέμβρης, η ένοπλη απάντηση του λαού στην αγγλική κατοχή», Μπάμπης Γραμμένος (Επιμ.), εκδ. «Φιλίστωρ», Αθήνα 2004, σελ. 14.

11.  Το ΚΚΕ - Επίσημα Κείμενα, τόμ. 5ος, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1981, σελ. 515.

12.  Σπύρος Α. Κωτσάκης, «Δεκέμβρης του 1944 στην Αθήνα», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1986, σελ. 56.

13.  Ο Αγγελος Εβερτ ήταν αρχηγός της Αστυνομικής Διεύθυνσης Αθηνών επί Κατοχής, ενώ διατηρήθηκε στη θέση αυτή από τον Γ. Παπανδρέου και μετά την απελευθέρωση. Οπως παραδέχθηκε ο ίδιος ο Εβερτ το 1958, «βάσει των υπευθύνων διαταγών τας οποίας είχον, διέταξα και εγώ υπευθύνως την βιαίαν διάλυσιν των επιτιθεμένων διαδηλωτών» («Ακρόπολις», 12/12/1958).

14.  Αναστάσης Γκίκας, «Το χρονικό του Δεκέμβρη 1944» στο Τμήμα Ιστορίας (Επιμ.), «Δεκέμβρης του '44. Η κρίσιμη ταξική σύγκρουση», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2014, σελ. 205.

15.  Σπύρος Α. Κωτσάκης, «Δεκέμβρης του 1944 στην Αθήνα», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1986, σελ. 59 - 64. Στα απομνημονεύματά του ο Λίπερ αναφέρει: «Κατά τη διάρκεια των πρώτων ημερών της μάχης οι βρετανικές δυνάμεις, που αριθμητικά υστερούσαν πολύ, ήταν περιορισμένες στο κέντρο της πόλεως. Αν ο ΕΛΑΣ είχε δείξει μεγαλύτερη αποφασιστικότητα και έσπευδε προς το κεντρικό τμήμα της πόλεως, πιθανώς να είχε επιτύχει, αλλά θα του είχε κοστίσει ακριβά. Ευτυχώς δεν προσπάθησαν» (Γιάννης Ανδρικόπουλος, «1944 Κρίσιμη χρονιά», τόμ. Β΄, εκδ. «Διογένης», Αθήνα, 1974, σελ. 256).

16.  Αναστάσης Γκίκας, «Το χρονικό του Δεκέμβρη 1944» στο Τμήμα Ιστορίας (Επιμ.), «Δεκέμβρης του '44. Η κρίσιμη ταξική σύγκρουση», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2014, σελ. 206.

17.  PREM 3/212/10, όπως παρατίθεται στο «1944 Κρίσιμη χρονιά», Γιάννης Ανδρικόπουλος, τόμ. Β΄, εκδ. «Διογένης», Αθήνα, 1974, σελ. 244.

18.  Στέφανος Σαράφης, «Ο ΕΛΑΣ», «Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις», 1958, σελ 585. Διοικητής του 2ου Συντάγματος ήταν ο Μιχ. Παπαζήσης και Καπετάνιος ο Δ. Δημητρίου (Νικηφόρος). Ο πρώτος παρέδωσε το σύνταγμα αμαχητί, ενώ ο δεύτερος είχε πάει στην Κηφισιά, μετά από επείγον τηλεγράφημα που του είχε σταλεί, όπως υποστήριξε, από τη διοίκηση της ΙΙ Μεραρχίας (καπετάν Ορέστης - Μούντριχας). Ο Δ. Δημητρίου σε βιβλίο του έχει εκθέσει με πολλά στοιχεία την όλη υπόθεση (Δημήτρης Ν. Δημητρίου - Νικηφόρος, «Δεκεμβριανά 1944: 2ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ. Παγίδευση και αφοπλισμός», Αθήνα, 1997).

19.  Αναστάσης Γκίκας, «Το χρονικό του Δεκέμβρη 1944» στο Τμήμα Ιστορίας (Επιμ.), «Δεκέμβρης του '44. Η κρίσιμη ταξική σύγκρουση», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2014, σελ. 207 - 208.

20.  Σπύρος Α. Κωτσάκης, «Δεκέμβρης του 1944 στην Αθήνα», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1986, σελ. 75 - 76 και Γιάννης Κυριακίδης, «Εθνικοαπελευθερωτικός Αγώνας. 1941 - 1945». Βιβλίο ΙΙ. Το Ι/1 Τάγμα του ΕΛΑΣ της Αθήνας και το αρχείο του, Νέα Σμύρνη, 1985, σελ. 340.

21.  Σπύρος Α. Κωτσάκης, «Δεκέμβρης του 1944 στην Αθήνα», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1986, σελ. 78 - 79.

22.  Σόλων Ν. Γρηγοριάδης, «Δεκέμβρης - Εμφύλιος 1944 - 1949, εκδ. «Κ. Καπόπουλος», Αθήνα, 1994, σελ. 118. και Σπύρος Α. Κωτσάκης, «Δεκέμβρης του 1944» στην Αθήνα, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1986, σελ. 78 - 79.

23.  Τον Δαμασκηνό, ωστόσο, δεν δέχονταν ούτε οι Φιλελεύθεροι ούτε οι Λαϊκοί (Γιάννης Ανδρικόπουλος, «1944 Κρίσιμη χρονιά», τόμ. Β΄, εκδ. «Διογένης», Αθήνα, 1974, σελ. 244 - 255).

24.  Νίκανδρος Κεπέσης, «Δεκέμβρης του 1944», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1994, σελ. 203 - 205.

25.  Γιώργος Μαργαρίτης, «Η μάχη των 33 ημερών στην Αθήνα» στο Τμήμα Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ (Eπιμ.) «Δεκέμβρης του '44. Κρίσιμη ταξική σύγκρουση», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2015, σελ. 129.

26.  Σπύρος Κωτσάκης, «Δεκέμβρης του 1944 στην Αθήνα», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1986, σελ. 158.

27.  Αναστάσης Γκίκας, «Το χρονικό του Δεκέμβρη 1944», στο Τμήμα Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ (Επιμ.), «Δεκέμβρης του '44. Η κρίσιμη ταξική σύγκρουση», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2014, σελ. 217.

28.  Αναστάσης Γκίκας, «Το χρονικό του Δεκέμβρη 1944» στο Τμήμα Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ (Επιμ.), «Δεκέμβρης του '44. Η κρίσιμη ταξική σύγκρουση», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2014, σελ. 208. Στις 5 Δεκέμβρη διεκόπη επίσης η ηλεκτροδότηση και στις 11 η ύδρευση της πρωτεύουσας.

29.  Αναστάσης Γκίκας, «Το χρονικό του Δεκέμβρη 1944», στο Τμήμα Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ (Επιμ.), «Δεκέμβρης του '44. Η κρίσιμη ταξική σύγκρουση», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2014, σελ. 231.

30.  Νίκανδρος Κεπέσης, «Ο Δεκέμβρης του 1944», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1994, σελ. 296.

31.  Γιώργος Μαργαρίτης, «Η μάχη των 33 ημερών στην Αθήνα» στο Τμήμα Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ (Επιμ.), «Δεκέμβρης του '44. Κρίσιμη ταξική σύγκρουση», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2014, σελ. 143 - 144. Αλλες πηγές: Για τις απώλειες των αστικών ενόπλων δυνάμεων, η Εκθεσις της Πολεμικής Ιστορίας των Ελλήνων, της χούντας, αναφέρει 3.480 νεκρούς (474 αξιωματικούς και 2.117 οπλίτες του στρατού, 658 άνδρες της Χωροφυλακής και 231 της Αστυνομίας Πόλεων). (Σόλων Ν. Γρηγοριάδης, «Δεκέμβρης - Εμφύλιος 1944-1949. Συνοπτική Ιστορία», εκδ. «Κ. Καπόπουλος», Αθήνα, 1984, σελ. 180). Ο Ν. Κεπέσης αναφέρει συνολικά (μαχητές και άμαχους) 5.200 νεκρούς και 8.500 τραυματίες, ενώ ειδικά από τον ΕΛΑΣ 1.000 νεκρούς και 3.000 τραυματίες. (Νίκανδρος Κεπέσης, «Ο Δεκέμβρης του 1944», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1979, σελ. 414).

Ο τίτλος και οι υπότιτλοι στο κείμενο είναι επιμέλεια του “Ριζοσπάστη”
__________________________

• Η πορεία της ταξικής πάλης στις κρίσιμες συνθήκες του 1944
• Η συμφωνία της Καζέρτας και οι όψιμοι «ιστοριογράφοι»
• Το «χρονικό» της μάχης του Δεκέμβρη: Αποσπάσματα από το Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1918 – 1949
• 100 ΧΡΟΝΙΑ ΚΚΕ - Δεκέμβρης 1944: Κρίσιμη ταξική σύγκρουση
• Ιστορία: Ο ηρωικός Δεκέμβρης
• Δεκέμβρης του '44: Μια κρίσιμη ταξική σύγκρουση
• Ιστορία Δεκέμβρης 1944 Η Ματωμένη Κυριακή
• «Δεκέμβρης του '44: Κρίσιμη ταξική σύγκρουση» έκδοση της «Σύγχρονης Εποχής» αφιερωμένη στα 70 χρόνια από το Δεκέμβρη του 1944 –και στο Ριζοσπάστη
  

Η Ματωμένη Κυριακή του 1905_ Πίνακας του Ι. Βλαδιμίροφ

Η Ματωμένη Κυριακή του 1905

Η Κυριακή 9 Γενάρη του 1905 με το παλιό ημερολόγιο, (22 Γενάρη με το νέο) έχει καταγραφεί στην ιστορία σαν «Ματωμένη Κυριακή», και ο τσάρος σαν «Νικόλαος ο ματοβαμμένος». Πάνω από 140.000 εργάτες της Πετρούπολης πορεύονταν με ειρηνική διαδήλωση προς τα Χειμερινά Ανάκτορα.

Αφορμή στάθηκε η απεργία στις 3 Γενάρη στο εργοστάσιο Πουτίλοφ. Το απεργιακό κίνημα είχε ξεσπάσει από το 1904 με οικονομικά κατά κύριο λόγο αιτήματα. Η απεργία απλώθηκε γρήγορα και σε άλλες επιχειρήσεις και στις 8 Γενάρη γενικεύτηκε. Με την επίδραση των μπολσεβίκων, οι εργάτες πρόβαλαν όχι μόνο οικονομικές, αλλά και πολιτικές διεκδικήσεις. Στο σημείο αυτό παρεμβαίνει ένας μυστήριος τύπος. Ο παπά Γκαπόν, με τη βοήθεια των αρχών είχε ιδρύσει την «Οργάνωση των ρώσων εργοστασιακών εργατών της Πετρούπολης». Σκοπός της οργάνωσης ήταν να διακανονίζει ειρηνικά τις διαφορές των εργατών με τους επιχειρηματίες, να ματαιώνει τις επαναστατικές εξεγέρσεις και να στερεώσει στο προλεταριάτο, που μόλις τελευταία είχε φύγει από τα χωριά και ήταν λιγότερο συνειδητό, την απλοϊκή πίστη στον «πατερούλη τσάρο» που προστατεύει το λαό από τους «αφέντες». Αυτό που δεν είχαν πετύχει με τους χωροφύλακες ελπίζανε να το πετύχουν με τον ρασοφόρο. Οι μπολσεβίκοι προσπαθούσαν να αντιπαρατεθούν έντονα ενάντια στη διαλυτική δράση των οργανώσεων του Γκαπόν, αλλά οι δυνάμεις τους στην Πετρούπολη ήταν λίγες, ενώ παράλληλα η δράση των μενσεβίκων στο εσωτερικό των σοσιαλδημοκρατικών οργανώσεων ήταν διασπαστική (Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ: «Παγκόσμια Ιστορία», εκδόσεις «Μέλισσα», τόμος Ζ1, σελ. 449).

Στο μεταξύ, οι εξελίξεις οδηγούσαν σε σύγκρουση. Ετσι, όταν ο Γκαπόν είδε πως δεν μπορούσε να σταματήσει το κίνημα οργάνωσε, σε συνεργασία με την αστυνομία, μια πορεία των εργατών προς τα Χειμερινά Ανάκτορα, για να υποβάλουν ένα υπόμνημα στον τσάρο. Στο υπόμνημα αναφέρονταν: «Μεγαλειότατε, εμείς οι εργάτες και κάτοικοι της Πετρούπολης, ήρθαμε με τις γυναίκες μας, τα παιδιά μας και τους γέροντες γονείς μας, σε σένα, για να βρούμε δικαιοσύνη και προστασία (...) Είσαι η τελευταία ελπίδα της σωτηρίας μας. Μην αρνιέσαι τη βοήθεια στο λαό σου. Βγάλτον απ' την αθλιότητα και την αμάθεια, βοήθησέ τον να καλυτερέψει την τύχη του. Απάλλαξέ τον απ' την καταπίεση των κρατικών οργάνων. Γκρέμισε τον τοίχο που υψώνεται ανάμεσα σε σένα και το λαό σου. Σκοπός σου είναι η ευτυχία του λαού, αλλά την ευτυχία αυτή του την αφαίρεσαν».

Οι μπολσεβίκοι άνοιξαν μέτωπο μέσα στα εργοστάσια και εξήγησαν πως η πορεία που ετοίμαζε ο Γκαπόν θα ήταν άκαρπη και επικίνδυνη. Οταν οι διαδηλωτές ξεκίνησαν από τις εργατικές συνοικίες για τα χειμερινά ανάκτορα πολλοί κρατούσαν στα χέρια τους εικόνες, σταυρούς και φωτογραφίες του τσάρου και οι περισσότεροι ήλπιζαν ότι ο Ρώσος μονάρχης θα τους καταλάβαινε.

Οι μπολσεβίκοι, που συμμετείχαν ενεργά στη διαδήλωση, αντιτάχθηκαν στον τρόπο που την είχε οργανώσει ο παπά Γκαπόν και στους σκοπούς που αυτός είχε, προειδοποιώντας τους εργάτες της ρωσικής πρωτεύουσας για όσα έμελλε να συμβούν. Εγραφαν στην προκήρυξή τους: «Δεν πρέπει να παρακαλούμε τον τσάρο, δεν πρέπει να ταπεινωνόμαστε μπροστά στον άσπονδο εχθρό μας, αλλά να τον γκρεμίσουμε από το θρόνο. Η απελευθέρωση των εργατών μπορεί να είναι έργο μόνο των ίδιων των εργατών. Μην περιμένετε την ελευθερία ούτε από τους παπάδες, ούτε από τους τσάρους»(«Ιστορία του ΚΚΣΕ», Εκδόσεις ΣΕ σελ. 87)

Οι εξελίξεις δικαίωσαν το μπολσεβίκικο κόμμα. Η διαδήλωση αιματοκυλήθηκε από το στρατό και την αστυνομία. Περισσότεροι από χίλιοι διαδηλωτές έπεσαν νεκροί, ενώ χιλιάδες άλλοι τραυματίστηκαν. Η μέρα εκείνη έμεινε στην Ιστορία ως «η ματωμένη Κυριακή» της ρωσικής εργατικής τάξης, αλλά και ως η αρχή της ρωσικής επανάστασης.

Η Ματωμένη Κυριακή του 1905_
Συλλαλητήριο στις ακριανές συνοικίες
της Τιφλίδας το 1905

Το χτύπημα της διαδήλωσης έγινε η αφορμή για να μπουν εκατοντάδες χιλιάδες εργάτες στον αγώνα, και να αρχίσει η πρώτη λαϊκή επανάσταση στην τσαρική Ρωσία, στην εποχή του ιμπεριαλισμού. Οι εργάτες άρχισαν να εξοπλίζονται. Στις 10 Γενάρη, στην Πετρούπολη, συνεχίζονται οι ένοπλες συγκρούσεις ανάμεσα στους εργάτες και το στρατό. Σε όλη τη Ρωσία, ξεσπούν απεργίες διαμαρτυρίας και πολιτικές διαδηλώσεις. Στη Μόσχα, άρχισε γενική απεργία στις 10 Γενάρη, ενώ στη Ρίγα, στις 13 του ίδιου μήνα, στην απεργία και τη διαδήλωση γίνονται συγκρούσεις με την αστυνομία. Στις 14 Γενάρη, ξέσπασε γενική απεργία στη Βαρσοβία και στις 18 Γενάρη γενική απεργία στην Τιφλίδα, που παίρνει χαρακτήρα πολιτικής απεργίας.

Τα επαναστατικά γεγονότα εξελίσσονται ραγδαία, εξαπλώνονται σε ολόκληρη την τσαρική Ρωσία και καθ' όλη τη διάρκεια του 1905 και έτσι εξελίσσεται η πρώτη στην Ιστορία αστικοδημοκρατική επανάσταση, που η εργατική τάξη πρόβαλε σαν ηγεμόνας, σαν αυτοτελής και ηγετική δύναμη, επικεφαλής όλων των καταπιεσμένων μαζών, που αγωνίζονταν για την πολιτική τους απελευθέρωση. Το βασικό σύνθημα ήταν «Κάτω ο τσάρος». Το αναπτυσσόμενο επαναστατικό κίνημα καθοδηγούσε το ΣΔΕΚΡ, οι μπολσεβίκοι, με επικεφαλής τον Λένιν.

Η επαναστατική πάλη των εργατών επέδρασε και στις μεγάλες μάζες της φτωχής αγροτιάς, που μπήκαν στο κίνημα, οργώνοντας αυθαίρετα τα χωράφια των τσιφλικάδων και με καταλήψεις στα λιβάδια. Στα χωριά οργάνωναν συγκεντρώσεις και σε πολλά μέρη έγιναν απεργίες εργατών γης. Για πρώτη φορά στην Ιστορία, άρχισε να διαμορφώνεται η συμμαχία της εργατικής τάξης και της αγροτιάς, χωρίς μάλιστα την ύπαρξη δικού της κόμματος. Δυνάμωσε το επαναστατικό κίνημα στο στρατό και το στόλο, με κορυφαία γεγονότα την εξέγερση στο θωρηκτό «Ποτέμκιν», καθώς επίσης και στη Σεβαστούπολη και ανταρσίες στρατιωτών και ναυτών στην Κροστάνδη. Σε αυτήν την πρώτη επανάσταση, δημιουργήθηκαν τα σοβιέτ, λαογέννητα όργανα, στα οποία ο Λένιν διείδε τα φύτρα της νέας εξουσίας, της δικτατορίας του προλεταριάτου. Για τα γεγονότα στις 9 Γενάρη, ο Λένιν έγραφε: «Η εργατική τάξη πήρε ένα μεγάλο μάθημα εμφυλίου πολέμου. Η επαναστατική διαπαιδαγώγηση του προλεταριάτου προχώρησε μέσα σε μια μέρα τόσο, όσο δε θα μπορούσε να προχωρήσει μέσα σε μήνες και χρόνια μιας άχαρης, συνηθισμένης, κακομοίρικης ζωής. Το σύνθημα του ηρωικού προλεταριάτου της Πετρούπολης "ελευθερία ή θάνατος" αντιλαλεί τώρα σε όλη τη Ρωσία»(Β. Ι. Λένιν: «Η έναρξη της επανάστασης στη Ρωσία», «Απαντα», έκδοση ΣΕ, τόμος 9, σελ. 202 - 203).

Τι προηγήθηκε των επαναστατικών γεγονότων; Ο πόλεμος του τσάρου της Ρωσίας ενάντια στην Ιαπωνία, που ξέσπασε το Γενάρη του 1904, όξυνε όλες τις αντιθέσεις της κοινωνικής ζωής στη Ρωσία και επιτάχυνε τα επαναστατικά γεγονότα. Η ανάπτυξη του εργατικού κινήματος τα προηγούμενα χρόνια ανάγκασε τον τσαρισμό, προκειμένου να τραβήξει με το μέρος του την αστική τάξη, να παραχωρήσει ορισμένες ελευθερίες. Η κυβέρνηση επέτρεπε στην αστική τάξη να οργανώνει συνέδρια και συμπόσια, να μιλάει για φιλελευθεροποίηση και να συμβιβάζεται με αυτήν την κατάσταση, αφού ήταν κοντά στα όργανα της εξουσίας.

Οι μπολσεβίκοι αξιοποιούσαν τη λεγόμενη «φιλελεύθερη άνοιξη», για να οργανώνουν και να πλαταίνουν το επαναστατικό εργατικό κίνημα. Ο ρωσοϊαπωνικός πόλεμος ήταν ένας από τους πρώτους πολέμους στην εποχή του ιμπεριαλισμού. Οι μπολσεβίκοι εξηγούσαν τον άδικο χαρακτήρα του πολέμου για τους λαούς και της Ρωσίας και της Ιαπωνίας. Η δράση του κόμματος που καθοδηγούσε ο Λένιν στην εργατική τάξη, στην αγροτιά και τις άλλες καταπιεζόμενες μάζες, το έφεραν επικεφαλής των επαναστατικών γεγονότων. Η ήττα της Ρωσίας στον πόλεμο επιτάχυνε τα γεγονότα. Στη Ρωσία, ωρίμαζε επαναστατική κρίση. Ηδη, ο πόλεμος είχε οδηγήσει τις μάζες σε εξαθλίωση. Ετσι, άνοιξε ο δρόμος για τις διαδηλώσεις στις 9 Γενάρη, που με το χτύπημα του στρατού έγινε η αφορμή για το επαναστατικό ξέσπασμα του ρώσικου προλεταριάτου και των άλλων καταπιεζόμενων μαζών («Ριζοσπάστης» 23/1/1997).

Την ίδια περίοδο συντελούνται ιστορικής σημασίας αλλαγές σ' ολόκληρο το καπιταλιστικό σύστημα, το οποίο περνάει στο μονοπωλιακό του στάδιο. Αναλυτικότερα, το προτσές μετασχηματισμού του παλιού καπιταλισμού του ελεύθερου ανταγωνισμού σε μονοπωλιακό καπιταλισμό - ιμπεριαλισμό ολοκληρώθηκε προς τα τέλη του 19^ου και στις αρχές του 20ού αιώνα. Ιδιαίτερη ώθηση σ' αυτήν την εξέλιξη έδωσε η ανάπτυξη της τεχνικής και των επιστημών και σε συνδυασμό μ' αυτό η παγκόσμια οικονομική κρίση στα 1900 - 1903, που επιτάχυνε τη συγκέντρωση και συγκεντροποίηση του κεφαλαίου, κατέστρεψε μια σειρά καπιταλιστικές επιχειρήσεις ενδυναμώνοντας άλλες, ενίσχυσε το ρόλο των μονοπωλίων, άπλωσε και δυνάμωσε την κυριαρχία τους, με αποτέλεσμα να παίζουν αποφασιστικό ρόλο στην οικονομία μιας σειράς καπιταλιστικών χωρών, αλλά και διεθνώς. Οι εξελίξεις αυτές, όπως ήταν φυσικό, επηρέαζαν και τη Ρωσία, η οποία στροβιλιζόταν στη δίνη μιας βαθιάς και αξεπέραστης αντίφασης: Από το ένα μέρος υπήρχε «η πιο καθυστερημένη γαιοκτησία, το πιο πρωτόγονο χωριό, και από το άλλο μέρος ο πιο προοδευμένος βιομηχανικός και χρηματιστικός καπιταλισμός» (Β. Ι. Λένιν: «Πολιτικές σημειώσεις», «Άπαντα», εκδόσεις ΣΕ, τόμος 16, σελ. 439).

Η οικονομική κρίση στα 1900 - 1903 τράνταξε ολόκληρο το σύστημα του ρωσικού καπιταλισμού. Η κρίση ξέσπασε στην ελαφριά βιομηχανία, αλλά με μεγαλύτερη δύναμη χτύπησε τους καινούριους κλάδους της βαριάς βιομηχανίας. Οι μισές περίπου υψικάμινοι και το 45% περίπου από όλα τα φρέατα πετρελαίου σταμάτησαν να λειτουργούν. Εκεί όπου η παραγωγή έπεσε πιο πολύ, ήταν οι κλάδοι της βαριάς βιομηχανίας που κατασκεύαζαν σιδηροδρομικές γραμμές, ατμάμαξες και βαγόνια. Με την κρίση, η ανεργία εξαπλώθηκε, οι συνθήκες εργασίας των εργατών χειροτέρευσαν και πολλοί μικροί και μεσαίοι επιχειρηματίες καταστράφηκαν. Ταυτόχρονα, αυξήθηκε η συγκέντρωση της παραγωγής και δυνάμωσαν οι μεγάλες επιχειρήσεις, οι οποίες πλέον αποκτούσαν μονοπωλιακό χαρακτήρα.

«Η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από την ίδρυση μονοπωλιακών συγκροτημάτων, προπάντων με τη μορφή των συνδικάτων. Στις αρχές του 20ού αιώνα τα μονοπώλια ήταν λίγα (τριάντα περίπου). Ωστόσο, αν και όχι αμέσως, τα μονοπώλια αυτά στερεώθηκαν στους κυριότερους κλάδους της βαριάς βιομηχανίας κι έπαιρναν σιγά σιγά στα χέρια τους τις σπουδαιότερες πηγές πρώτων υλών και καυσίμων» (Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ: «Παγκόσμια Ιστορία», εκδόσεις «Μέλισσα», τόμος Ζ1, σελ. 440 - 441).

                        30-Ιαν1972 “Domhnach Na Fola”

Ματωμένη Κυριακή στο Ντέρρυ της Βόρειας Ιρλανδίας (στην ουσία σηματοδότησε την αρχή του αιματοβαμμένου εμφυλίου πολέμου): Σε μια πορεία διαμαρτυρίας που οργανώθηκε από την Ένωση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα της Βόρειας Ιρλανδίας, για την κατάσταση που επικρατούσε στη Βόρεια Ιρλανδία σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα, στην περιοχή Μπόγκσαϊντ, 26 άτομα πυροβολήθηκαν από τα μέλη του 1^ου Τάγματος του Βρετανικού Συντάγματος Αλεξιπτωτιστών, του οποίου ηγούνταν ο Συνταγματάρχης Ντέρεκ Ουίλφορντ και ο υποδιοικητής (αργότερα Στρατηγός) Μάικ Τζάκσον. Δεκατρείς _έξη εκ των οποίων παιδιά, δολοφονήθηκαν επιτόπου, πέντε πυροβολήθηκαν στην πλάτη, δύο πατήθηκαν από τις τότε “Αύρες”, οι υπόλοιποι πέθαναν αργότερα υποκύπτοντας στα τραύματά τους.

38 ολόκληρα χρόνια αργότερα (15-Ιουν-2010), δημοσιοποιήθηκε το επίσημο πόρισμα για τα γεγονότα της Ματωμένης Κυριακής, μετά από μακρόχρονη και ενδελεχή έρευνα υπό την εποπτεία του πρώην δικαστή του Ανώτατου Δικαστηρίου, Λόρδου Σεβίλ του Νιούντιγκεϊτ (Έκθεση Σεβίλ). Σύμφωνα με την Έκθεση, κανένα από τα θύματα δεν έφερε την παραμικρή ευθύνη, ενώ τα γεγονότα δεν μπορούν να χαρακτηριστούν δικαιολογημένα. Κανένα από τα θύματα δεν συνιστούσε απειλή … κλπ.κλπ

Οι νεκροί

·        Τζον (Τζάκι) Ντάντι (17).

·        Πάτρικ Τζόζεφ Ντόχερτι (31).

·        Μπέρναρντ ΜακΓκίγκαν (41).

·        Χιουζ Πίους Γκλίμουρ (17).

·        Κέβιν ΜακΕλχίνεϊ (17).

·        Μάικλ Γ. Κέλλι (17).

·        Τζον Πίους Γιανγκ (17).

·        Γουίλιαμ Νόελ Νας (19).

·        Μάικλ Μ. ΜακΝτέιντ (20).

·        Τζέιμς Τζόζεφ Ρέι (22).

·        Τζέραλντ Ντόναγκι (17).

·        Τζέραλντ (Τζέιμς) ΜακΚίνεϊ (34).

·        Γουίλιαμ Α. ΜακΚίνεϊ (27).

·        Τζον Τζόνσον (59).

“Bloody Sunday”: Πολιτική ταινία, ιρλανδικής παραγωγής 2002. Σκηνοθεσία_σενάριο Πολ Γκρίνγκρας. Με τους: Τζέιμς Νέσμπιτ, Νίκολας Φαρέλ, Τιμ Πίγκοτ Σμιθ, Αλαν Γκίλντι, Μέρι Μολντς.

Ο Paul Greengrass αναπλάθει τα γεγονότα μέσα από τα πρόσωπα που τα έζησαν και φτιάχνει μια ταινία με στοιχεία ντοκιμαντέρ χωρίς να ξεφεύγει από την πραγματικότητα και να πέφτει στην παγίδα του μελοδράματος. Παραθέτει τα γεγονότα μέσα από ηθοποιούς που δίνουν την ψυχή τους γι' αυτό που κάνουν και δεν εμπλέκεται σε πολιτικά τερτίπια. Αφήνει τον θεατή να κρίνει μόνος του και παράλληλα του ξύνει τη μνήμη, έτσι για να θυμάται τα περασμένα και να ξέρει τι να κάνει σ' αυτά που θα έρθουν.
Θα ήταν «ποινικό αδίκημα», αν η ταινία αυτή δεν ήταν λουσμένη από τις ηλεκτρικές νότες των “U2” και από τις κραυγές του “Bono” που φωνάζει με τα τραγούδια του “Ως πότε”. Δείτε το χωρίς δισταγμό.