Έλβις … εναντίον Λένιν «Μια σύγκρουση υπερδυνάμεων σε καμβά»

30 χρόνια κλείνουν φέτος από εκείνες τις κρύες μέρες του 1991, όταν η κόκκινη σημαία με το σφυροδρέπανο υποστέλλονταν από την κορυφή του Κρεμλίνου και το πρώτο εργατικό κράτος στον κόσμο – η ταξική πατρίδα κάθε εργάτη – λύγιζε κάτω από το βάρος της αντεπανάστασης.

Ήταν εκείνες τις μέρες που έβγαζε «βρώμα η ιστορία ότι ξοφλήσαμε», πως ο σοσιαλισμός ήταν «το παρατράγουδο στα ωραία (ιμπεριαλιστικά) άσματα» και οι κάθε λογής Φουκουγιάμα διατυμπάνιζαν το τέλος της ιστορίας και την οριστική επικράτηση του καπιταλισμού.
Η πατρίδα που έχτισαν οι ηρωικοί μπολσεβίκοι, η πατρίδα του Λένιν, του Στάλιν, του Σταχάνοφ, του Ζούκωφ, του Γκαγκάριν, του Σοστακόβιτς, η πατρίδα του σοβιετικού λαού μετατρέπονταν σε λάφυρο της νέας, αστικής Ρωσίας που αναδύονταν από το βούρκο της περεστρόικα.
Όπως και οι εκατοντάδες χιλιάδες, εκατομμύρια Πάβελ Κορτσάγιν που «έδεναν το ατσάλι» μαζί με το τιτάνιο ιστορικό οικοδόμημα που "γέννησε" τον άνθρωπο της νέας κοινωνίας του πρώιμου και ανολοκλήρωτου σοσιαλισμού.
Οι μυλόπετρες της αντεπανάστασης, υποστηριζόμενες από τα γρανάζια του διεθνούς ιμπεριαλισμού, συνέτριβαν τα πάντα, στην πραγματικότητα όμως ο θάνατος των παραπάνω είναι κατά βάση μόνο βιολογικός.
Αφού ακόμα σήμερα, όχι μόνο στην Ελλάδα που δήθεν υπερβαίνει την κρίση, αλλά και σ΄όλο τον κόσμο συνεχίζουν να εμπνέουν αυριανούς επαναστάτες για το τσάκισμα της καπιταλιστικής βαρβαρότητας, την απελευθέρωση της ανθρωπότητας και την κομμουνιστική προοπτική, με πάντα επίκαιρο το ιστορικό πρωτοσέλιδο του Ρίζου.

Έτσι κι αλλιώς η γη θα γίνει κόκκινη
Ή κόκκινη από ζωή ή κόκκινη από θάνατο
Θα φροντίσουμε εμείς γι’ αυτό
Έτσι πρέπει να γίνει
Έτσι θα γίνει
Στους μπουρζουάδες
Κριτική να κάνουμε
αυτό δε φτάνει
Του γουρουνιού του αστισμού
Να κόψουμε πρέπει τα πόδια
Έτσι πρέπει να γίνει

Από την πλευρά τους αστοί κλπ «πρόθυμοι» σκαρφίζονται ό,τι μπορεί να φανταστεί κανείς, προσπαθώντας να εκτρέψουν το ρου της ιστορίας …μέχρι και μια έκθεση στο Βερολίνο που «εξετάζει τις διαφορές αλλά κυρίως τις εκπληκτικές ομοιότητες, της εποχής του ψυχρού Πολέμου μεταξύ ΗΠΑ και Σοβιετικής Ένωσης» (αναζητώντας -λένε, «εικαστικές ομοιότητες» σε πίνακες κλπ έργα»)
Μάλιστα για να το κάνει πιο «γλαφυρό» αναφέρει ότι «σχεδόν 30 χρόνια, από τη δεκαετία του 1960 έως τις αρχές της δεκαετίας του 1990, η μεγάλη μπροστινή είσοδος του μουσείου Gropius Bau αντιμετώπιζε την τσιμεντένια όψη και το συρματόπλεγμα του Τείχους και οι επισκέπτες πηγαινοέρχονταν από μια πίσω πόρτα» ενώ τώρα είναι αλλιώς.

Στο όριο του διαχωρισμού Ανατολής-Δύσης τώρα τα εικαστικά ΗΠΑ και ΕΣΣΔ 1960-1990, μέχρι τις 9-Ιαν-2022, με 125 πίνακες από την ιδιωτική συλλογή Ludwig Collection διερευνά τις διαφορές, αλλά κυρίως τις φορές εκπληκτικές συμπτώσεις, μέσα από έργα περισσότερων από 80 καλλιτεχνών.

Η έκθεση ανοίγει –μας ενημερώνουν, «με τον εμβληματικό “Elvis Presley (Single Elvis)” του Andy Warhol – 1964», … «με τον τραγουδιστή να κρατάει το όπλο του ντυμένος καουμπόι, δίπλα-δίπλα στο πορτρέτο του Βλαντιμίρ Ίλιτς (αρχές 10ετίας 1980) του Ρώσου –σσ. ήταν Αρμένιος όχι Ρώσος, καλλιτέχνη Ντμίτρι Dmitri Nalbandyan και τον σοβιετικό ηγέτη στη βιβλιοθήκη του» (σσ. ο Nalbandyan γεννήθηκε 15-Σεπ-1906 στην Τιφλίδα και πέθανε 2-Ιουλ-1993 αμέσως μετά τις ανατροπές ήταν σοβιετικός-Αρμένιος πολυβραβευμένος ζωγράφος, «Λαϊκός καλλιτέχνης της ΕΣΣΔ» [1969], μέλος της Ακαδημίας Τεχνών [1953], «ήρωας Σοσιαλιστικής Εργασίας» [1976], δύο φορές  βραβείο Στάλιν [1946, 1951] κλπ.).
«Και τα δύο –συνεχίζουν οι «αναλυτές» είναι κλισέ, αλλά ταράζουν τους θεατές αν σκεφτούν συνειρμικά»… (σσ. άρες μάρες κουκουνάρες)

Έλεος!

(απτόητοι NYtimes κλπ )
«Και άλλα παλιά τρόπαια μπαίνουν στο χορό: Η δυτική Pop Art, που υπερηφανεύεται –ως γκανιάν στο εμπόριο ενάντια στην ανατολική προπαγάνδα στην υπηρεσία του κομμουνισμού και τον αφηρημένο εξπρεσιονισμό ενάντια στον σοσιαλιστικό ρεαλισμό».
(…)
«Αλλά παρ΄όλ΄αυτά τα αναμενόμενα, υπάρχει απόχρωση και βάθος, καθώς και λιγότερο γνωστά έργα, ειδικά από τη Σοβιετική Ένωση, που συμπληρώνουν τα ιστορικά κενά, όπως ο  Vladimir Yankilevsky του «Nonconformist Group» κά. καλλιτέχνες που εργάστηκαν ανατρεπτικά ενάντια στη σοβιετική λογοκρισία» και (…) «σφυρηλατήθηκαν με τις ρωσικές πρωτοπορίες, που έλιωσε ο Στάλιν και καταφρόνησε ο Χρουστσόφ».
Ο «Πυρηνικός Σταθμός» του -1962, «είναι ένα αφηρημένο έργο με πέντε πίνακες, οι ακανόνιστες γραμμές του οποίου δημιουργούν ασαφείς τοπογραφίες μέσα από γκρι, κίτρινο, καφέ και πράσινο». Κρεμασμένο στο ίδιο δωμάτιο με τον Jackson Pollock και τις γνωστές σε gray-gradient αμερικάνικες σημαίες του Jasper Johns οι ομοιότητες είναι καταπληκτικές.
(…)
Όχι όπως οι επίσημοι σοβιετικοί καλλιτέχνες, όπως ο Boris Nemensky, βετεράνος του Κόκκινου Στρατού, που ζωγράφισαν βάναυσα εικόνες του πολέμου και των συνεπειών του: Το «On the Nameless Height» (1961) απεικονίζει νηφάλια δύο πεσόντες στρατιώτες και «After the War - The Fate of Women» δείχνει τέσσερις χλωμές, ταραγμένες μαυροφόρες

Όταν η Pop Art συναντά τον Λένιν

(από τον αστικό τύπο)
ΗΠΑ και ΕΣΣΔ βαθιά εχθροί στον ψυχρό Πόλεμο, τώρα τα βρίσκουν ο ένας τον άλλον στην τέχνη, αφού στην έκθεση του Βερολίνου έργα Αμερικανών και Σοβιετικών καλλιτεχνών είναι δίπλα -δίπλα.
Ο ψυχρός Πόλεμος ΗΠΑ - Σοβιετικής Ένωσης σήμαινε μάχη σε όλα τα επίπεδα, στρατιωτικά και κοινωνικά. Η μεγάλη έκρηξη δεν ήρθε ποτέ, αντίθετα με τη glasnost, την πτώση του τείχους και το τέλος της ιστορίας, το πολιτικό παιχνίδι της επαναλαμβανόμενης δράσης και αντίδρασης τελείωσε ξαφνικά…

Η τέχνη είναι διατεταγμένη σε 15 ενότητες με τίτλους όπως «Φύση» ή «Ελεύθερος χρόνος» και τα έργα συχνά συνδυάζονται, αν μερικές φορές αυτό είναι αναγνωρίσιμο μόνο σε δεύτερη ματιά, όπως ο Roy Lichtenstein σε έναν νατουραλιστικό πολεμικό πίνακα που δείχνει δύο νεκρούς στρατιώτες να βρίσκονται κοντά σαν εραστές που κοιμούνται.
Η ήσυχη μελαγχολία που απεικόνισε ο ζωγράφος Boris Nemenskij στέκεται δίπλα σε μια λακωνική ματιά του Lichtenstein: «Οι εξαντλημένοι στρατιώτες, άυπνοι για πέντε και έξι ημέρες, πάντα πεινασμένοι για μια αξιοπρεπή κουβέντα ...»
Στις δεκαετίες του σαράντα και του πενήντα, η μη αναπαραστατική ζωγραφική θεωρήθηκε από τους Αμερικανούς ως χαρακτηριστικό των δημοκρατικών πεποιθήσεών τους. Πίστευαν ότι είχαν ένα πλεονέκτημα έναντι του ρωσικού κρατισμού και του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, αφού ο Στάλιν περιφρονούσε την αφηρημένη ζωγραφική.
Οι σοβιετικοί καλλιτέχνες υποτίθεται ότι απεικόνιζαν πραγματικούς, απλούς ανθρώπους, ενώ κάθε πίνακας ήταν στην καλύτερη περίπτωση μια προπαγανδιστική έκφραση, εκπαιδεύοντας τους ανθρώπους και υπηρετώντας το κράτος.
Καλλιτέχνες όπως ο Nemuchin μπορούσαν να ζωγραφίσουν ελεύθερα μόνο κρυφά. Με το θάνατο του Στάλιν το 1953 υπήρξε μια μικρή ελευθέρωση των τεχνών, αλλά τα καινοτόμα ρεύματα εξακολουθούσαν να καταστέλλονται.

Είναι συναρπαστικό το πώς, παρά ή ίσως εξαιτίας αυτών των απαγορεύσεων, δημιουργήθηκε η πραγματικά μεγάλη τέχνη και πώς τα έργα κυρίως αγνώστων καλλιτεχνών από την ΕΣΣΔ συμπληρώνουν τα έργα των Αμερικανών - και αντίστροφα.

Ο Richard Estes παρουσιάζει φωτορεαλιστικές εικόνες από ματ προσόψεις ερημωμένων πόλεων και φαίνεται να χάνεται σε αμέτρητες αντανακλάσεις, με την Maija Tabaka, δίπλα του να δείχνει τους πολυσύχναστους δρόμους της Ρίγας με έντονα χρώματα λίγο μετά τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου ή η θλιμμένη Τζάκι Κένεντι του Γουόρχολ τέσσερις φορές ασπρόμαυρη δίπλα σε τέσσερις εικόνες απελπισμένων γυναικών.

Κάπου βλέπουμε Ρώσους αγρότες να τραγουδούν με ενθουσιασμό τραγούδια με το στόμα ανοιχτό, αλλά το χλωμό δέρμα τους λέει μια διαφορετική ιστορία («Τραγουδιστές» της Natalja Nesterova) και δίπλα του ένα έργο του Neil Jenney, με τραχιές, παιδικές πινελιές στο πράσινο τοπίο και ένα βέλος στο στήθος του.

Οι «Κοσμοναύτες» (1982) του Yuri Korolyov είναι τυπικό παράδειγμα της σοβιετικής διαστημικής κούρσας
(Yuri Korolyov and Ludwig Forum für Internationale Kunst Aachen

Το "Hopeless" του Roy Lichtenstein 1963

Η πρώτη αισθητική αντίθεση διαλύεται… (??)

Κάπως έτσι η έκθεση με λιγότερες ή περισσότερες «πολεμικές ιαχές» -σύμπλευσης στην ουσία (protagon.gr), το θέμα «Έλβις εναντίον Λένιν» … «μάχες από τα παλιά στο Βερολίνο», «Έλβις σερίφης και ο Λένιν... Λένιν» -δύο παράλληλοι κόσμοι που συναντώνται στο «Δροσερό-Ψυχρό –αλλά και "ψύχραιμο" Κρύο» - «The Cool and the Cold» κάπως έτσι

I'm crazy like a fool
What about it Daddy Cool

Daddy, Daddy Cool
Cool… Cool…

Πώς ο καλλιτέχνης ανταποκρίνεται στη σύγκρουση δύο κόσμων; Αυτό το ερώτημα απασχολεί αυτές τις ημέρες τη βερολινέζικη πρωτοπορία, όμως, για να απαντηθεί, πρέπει να αναλυθεί σε δύο επιμέρους ερωτήματα:  α) Τι εννοούμε όταν λέμε καλλιτέχνης, β) Ποιοι είναι αυτοί οι δύο αντιμαχόμενοι κόσμοι (εφ’ όσον αποδεχθούμε, φυσικά, ότι υφίσταται δυϊσμός μεταξύ ύλης και ύλης).

Vladimir Yankilevsky » Atomic Station

Οπότε φύγαμε …βολίδα το θρυλικό Simplon Orient Express (που σαν σήμερα  -πριν 138 χρόνια ξεκινά για το παρθενικό του ταξίδι) σας περιμένει …

Το αντίπαλο δέος

Στ' αυτιά μου δε χωράνε υποσχέσεις
το έργο το 'χω δει μη με τρελαίνετε
το πλοίο των ονείρων μου με πάει
σε κόσμους που εσείς δεν τους αντέχετε

Γυρίζω τις πλάτες μου στο μέλλον
στο μέλλον που φτιάχνετε όπως θέλετε
αφού η ιστορία σας ανήκει
σαρώστε το λοιπόν αν επιμένετε

Μένω μονάχος στο παρόν μου
να σώσω οτιδήποτε αν σώζεται
κι ας έχω τις συνέπειες του νόμου
συνένοχο στο φόνο δε θα μ' έχετε…

Η δική μας οπτική προσέγγισης ως διαλεκτικός ρεαλισμός στην τέχνη δεν είναι ρετσέτα ούτε τεχνοτροπία, δεν είναι τύπος ή στιλ καλλιτεχνικής έκφρασης .
Βλέπει τον κόσμο στην εξελικτική του πορεία, ανακαλύπτει στοιχεία που κλείνουν μέσα τους το σπόρο του μέλλοντος και εφοδιάζει το δημιουργό με την ικανότητα να κάμει το έργο του όχι μόνο βιώσιμο και πέρα από την εποχή του, μα και να το αναδείξει σε ενεργό παράγοντα προόδου και διαμόρφωσης χαρακτήρων πιο κοινωνικών ανθρώπων –του νέου ανθρώπου.

Ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός βαθαίνει μέσα στην πραγματικότητα και εκφράζει όχι μόνο εκείνο που φαίνεται, αλλά και εκείνο που δε φαίνεται, αλλά που ωστόσο υπάρχει.

Μια θεώρηση των πραγμάτων βασισμένη στην υλιστική αντίληψη της ιστορίας και τη διαλεκτική της εξέλιξη, που δίνει απεριόριστες δυνατότητες στο δημιουργό να αναδείξει την προσωπική του ταυτότητα και να χρησιμοποιήσει οποιαδήποτε μορφή ή στιλ, ακόμα και σχολή, κρίνει πιο κατάλληλα για την περισσότερη και καλλιτεχνικότερη παρουσίαση της πραγματικότητας στο πνευματικό του έργο και κατά συνέπεια η μελλοντική εξέλιξη της τέχνης.

Δείτε και Μπέρτολτ Μπρεχτ - Για το ρεαλισμό | κριτική στα δοκίμια του Γκέοργκ Λούκατς (ένθετο Ριζοσπάστη, 24-Φεβ-2013)