Φλεβάρης Februarius _Κουτσοφλέβαρος

              Καλό μήνα!

Αχανές, θολό μέσα στους αιώνες, βυθισμένο στη λησμονιά, το "τοπίο" των κοινών πανελλαδικών, αλλά και των τοπικών λαϊκών παραδόσεων του “κουτσοφλέβαρου”, πολύ πριν από τότε που στην Αθήνας της στέρησης “σέρναν τα σκυλιά με τα λουκάνικα”, το γαϊτανάκι του Μάσκαρα στην Κεφαλονιά, με προβάτινες προσωπίδες, κουδούνια και άλλες μασκαρίες, με σκορτσάμπουνο κι άλλα όργανα, λόντρες και χορούς, πειρακτικές παρλάτες, αλλά ολίγον "Ερωτόκριτο", με "υποκριτές" τους κατοίκους των χωριών. Ανάλογη φιέστα σε όλα τα Επτάνησα, οργανωμένη από επιτροπή - ομάδα κατοίκων, με συμμέτοχους όλους τους χωριανούς και κορυφαίο τον ραβδούχο (όπως οι ακόλουθοι του Διονύσου) Ματζαδόρο ή Μπουλούμπαση να αναγγέλλει την πομπή των προσωπιδοφόρων, με τη μεγάλη, αυτοσχέδια, προφορική παράδοση των τοπικών θεατρικών δρώμενων, των λεγόμενων Ζακυνθινών Ομιλιών. Από τα θρακικά παράλια της Προποντίδας, μέχρι τη Μυτιλήνη με τις Μουτσούνες, τους κουδουνάτους θιάσους που ελευθεροστομούσαν, αλλά έπαιζαν και σκηνές του "Ερωτόκριτου", της "Θυσίας του Αβραάμ" και άλλων δραμάτων.

Τρανή παράδοση είχε ο θεατρόμορφος Βλάχικος Γάμος σε Θήβα, Κορινθία, Μαραθώνα Αττικής. Εθιμο που εμπλούτιζε τις "ρίζες" του στα θρακικά αποκριάτικα έθιμα - σύμβολα της γονιμότητας (ο ραβδούχος Καλόγερος - απόγονος "ιερέα" του Διονύσου κι αυτός) κι έβαζε και "πρόσωπα" της νεότερης ζωής (Κούκεροι, Μπέης, Αράπηδες, κ.ά). Διονυσιακά "τα εξ αμάξης" έσουρναν στη Σκύρο, οι Νυφάδες, ο Γέρος και η Κορέλας, όπως και στην Αργολίδα και σε άλλες περιοχές. Ο χορός και το τραγούδι της Κοκάλας είχαν ιδιαίτερη παράδοση σε Αττική, Θεσσαλία και αλλού: "Εστειλα τον άντρα μου/ να πάρει κρέας και του δώσαν μια κοκάλα / και τη βάζω στην τσουκάλα. / Τήνε βράζω και δε βράζει / πέντε μέρες τήνε βράζω / στις οκτώ την κατεβάζω. / Να και 'μούρχεται ένας φίλος/ της γειτόνισσας ο σκύλος/ και μ' αρπάζει την κοκάλα / και μ' αφήνει την τσουκάλα". Στη Σίφνο, μεταξύ άλλων πειραγμάτων, λέγανε και τα Ξίκολα τραγούδια. Λ.χ., "Κουτσός στον κάμπο έτρεχε / να φτάσει καβαλάρη / κι ο καβαλάρης τούλεγε / να ζήσεις παλικάρι /. Στραβός βελόνα γύρευε / μέσα στον αχυρώνα / κι ένας κουφός του έλεγε / την άκουσα που βρόντα". Στη Χίο οι άντρες χορεύανε την αστεία σε κινήσεις Μόστρα και οι γυναίκες περίμεναν τις Καρκαλούες, τους μεταμφιεσμένους σε γυναίκες άντρες. Στη Μύκονο οι γυρολόγοι γύφτοι, αλλά όχι μόνο, χόρευαν το γαϊτανάκι, ενώ άλλοι μεταμφιεσμένοι την Καμήλα. Στη Νάουσα οργίαζαν οι Μπούλες κι οι Γενίτσαροι. Στο Σοχό Θεσσαλονίκης, οι Τράγοι (μεταμφιεσμένοι άντρες). Στη Σύρο οι άντρες ντυμένοι Ζεϊμπέκ διάβαιναν τις γειτονιές τραγουδώντας και παίζοντας λατέρνα.

Στη Μακεδονία,οι πρόσφυγες της Ανατολικής Ρωμυλίας έφεραν το έθιμο του Κωστιανού Καλόγερου ("δαίμων" της βλάστησης). Οι χωριανοί συναγωνίζονταν ποιος θα τον παραστήσει πιο καλά, όπως και τα άλλα πρόσωπα: Βασιλές, Βασίλισσα, Βασιλόπουλο, Κορίτσα, Ζευγολάτης, Σιδεράς, Ψωμάς, Δαμαλάκια - παλικάρια που σέρνουν το άροτρο για την ιερή γονιμοποίηση της γης. Κι όλα αυτά με νταούλια, λύρες κι άλλα όργανα, με νεροκολοκύθες - μάσκες, σατιρικά στιχάκια, χορό, και φαγοπότι. Στην Κοζάνη από το 1650 καθιερώθηκαν το Δωδεκαήμερο των Χριστουγέννων τα Ρογκατζιάρια, που παραλλαγμένα τα κατοπινά χρόνια μετατέθηκαν το Φλεβάρη. Στη Θράκη είχαν θεατρικά δρώμενα με τον Καλόγερο,τον Κούκερο (ή Χούχουτο), τον Σταχτά, τον Κιοκμπέη, τους Πιτεράδες. Στις Μυκήνες παρασταίναν μεταξύ άλλων τον Πεθαμένο,τη νεκρώσιμη ακολουθία και ταφή του: "Στον τάφο σου μπεκρή/ τρέχει κρασάκι/ όπου έπινες πολύ/ με την τέσα τη γεμάτη". Μια οργιαστική παρωδία της αέναης νεκρανάστασης της ζωής.

Ο δεύτερος Χειμωνιάτικος μήνας κατά το Γρηγοριανό ημερολόγιο είναι ο κουτσός Φεβρουάριος ή Φλεβάρης, ο Κουτσοφλέβαρος, με 28 ημέρες στα κοινά έτη και 29 στα δίσεκτα, κάθε τέσσερα χρόνια (χρονολογίες που διαιρούνται ακριβώς με το 4, όπως 2008, 2012, 2016 κλπ.). Στα λατινικά η λέξη _februarius, προέρχεται από το ουσιαστικό februum, που σημαίνει καθαρμός, κάθαρση, λόγω των θρησκευτικών εορτών εξαγνισμού και καθαρμού (Februa ή Februatio) που τελούνταν στη Ρώμη στη διάρκεια του μήνα.

Ο Φλεβάρης προέρχεται από τις «φλέβες», δλδ τα υπόγεια νερά που αναβλύζουν στη διάρκειά του από τις πολλές βροχές, ενώ η γιορτή του Τρύφωνα (για του πιστεύοντες χριστιανούς) την 1^η του μήνα του έδωσε και το όνομα «Αϊ-Τρύφωνας»

Μακρόνησος: ο αιμάτινος Φλεβάρης του 1948

76 ολόκληρα χρόνια από τα τραγικά αιμάτινα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στην "κολυμπήθρα του Σιλωάμ", όπως βάφτισε ο Π. Κανελλόπουλος το κολαστήριο της Μακρονήσου, και όμως είναι αδύνατο να σβήσουν από τη μνήμη μας... Μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, ένα ακόμη τρομερό γεγονός περίμενε αυτούς που πήραν μέρος στην ΕΑΜική Εθνική Αντίσταση: τους στείλανε σε διάφορα στρατόπεδα - "αναμορφωτήρια", με αποκορύφωμα το κάτεργο της Μακρονήσου. Διοικητής του πρώτου τάγματος (ΑΕΤΟ) του στρατοπέδου το Φλεβάρη του 1948, ήταν ο συνταγματάρχης Γεώργιος Κωνσταντόπουλος, ο οποίος αρνήθηκε να παίξει τον ρόλο του "αναμορφωτή" που του επέβαλαν, εφόσον στο τάγμα αυτό ήταν όλοι οι "αμετανόητοι" και ήθελαν πάση θυσία να τους σπάσουν το ηθικό. Έτσι έφεραν άλλο Διοικητή τον ταγματάρχη Καραμπέκιο, ο οποίος αφόπλισε από την πρώτη μέρα τους Αλφαμίτες, λέγοντάς τους πως οι κρατούμενοι εδώ είναι άοπλοι και ακίνδυνοι και όποιος θέλει να πολεμήσει να πάει στο μέτωπο (είχε ξεκινήσει ο εμφύλιος). Όμως, μετά από τρεις μέρες τον μετέθεσαν στο δεύτερο τάγμα του στρατοπέδου (ΒΕΤΟ) και τη διοίκηση ανέλαβε ο υπολοχαγός Σαλβαράς, ο οποίος την Κυριακή 29 Φλεβάρη μάζεψε τους κρατούμενους στο θέατρο για... εκκλησιασμό και εκεί άρχισε το κροτάλισμα του πολυβόλου από το πολυβολείο του Διοικητηρίου. Εκείνη την ημέρα μετρήσαμε 17 νεκρούς. Τους πολλούς τραυματίες, οι γιατροί, έκαναν ό,τι μπορούσαν για να τους σώσουν. Κηρύχτηκε απεργία πείνας και η σημαία του τάγματος κυμάτιζε μεσίστια. Ο Καραμπέκιος κάλεσε μια επιτροπή από 5 στρατιώτες για να καταθέσουν για ό,τι έγινε και να καταλογιστούν ευθύνες και ορκίστηκε στη στρατιωτική του τιμή πως οι 5 της επιτροπής δε θα πάθουν τίποτα. Ομως, κλήθηκε στο Λαύριο και τέθηκε υπό περιορισμό, ενώ οι 5, πέρασαν στρατοδικείο.

Την άλλη μέρα ο συνταγματάρχης Μπαϊρακτάρης με τηλεβόα μάς διέταζε να απομονώθούν οι καθοδηγητές και “όσοι είναι Ελληνες να πάνε στον 7^ο λόχο”. Κανείς δεν κινήθηκε, όλοι μείνανε μέσα στις σκηνές και τότε έδωσε διαταγή, να βαρέσουν στο ψαχνό. Άρχισε ένα πανδαιμόνιο πυροβολισμών, μπαίνανε μέσα στις σκηνές με τα αυτόματα, πυροβολούσαν …πολλοί …πολλοί νεκροί _Βγήκαν από τις σκηνές, συμπτύχτηκαν στα βράχια ψάλλοντας τον Εθνικό Ύμνο.

             Ο “μουσικός” (Άγιος) Φεβρουάριος

Στα εννιακόσια δεκαοχτώ
από την Μικράν Ασία
μου ’στειλες κάρτες με στρατό
και με την Αγιά Σοφία.

Κι αυτό για κείνον τον καιρό.
Μα από τότε μέχρι εδώ
σπίτι μείναμε μόνο δυο:
ο Άγιος Φεβρουάριος κι εγώ.

Πρόσφυγα σ’ έριξαν εδώ
κι ο χάρος έξι βήματα,
στα χρόνια που ’ρθα να σε δω
μέσα στα παραπήγματα.

Κι αυτά συμβαίνουν στον καιρό.
Μα από τότε μέχρι εδώ
σπίτι μείναμε μόνο δυο:
ο Άγιος Φεβρουάριος κι εγώ.
Στίχοι: Μάνος Ελευθερίου – Δήμος Μούτσης
Μουσική: Δήμος Μούτσης _ Ερμηνεία: Δημήτρης Μητροπάνος & Πετρή Σαλπέα

Το 1971 ο Δημήτρης Μητροπάνος, μετά από μια περίοδο με ηχογραφήσεις σε 45άρια, κάποιες από τις οποίες κυκλοφορούν και στον πρώτο προσωπικό δίσκο με τίτλο το όνομά του, παρουσιάζεται στο στρατό,  σε μονάδα χαρακτηρισμένων κομμουνιστών (αριστερών, αφού το οικογενειακό του παρελθόν και η παρουσία του στους Λαμπράκηδες ήταν γνωστά στο χουντικό καθεστώς. Το Δεκέμβρη εκείνης της χρονιάς τον καλεί ο Δήμος Μούτσης για να ηχογραφήσει έναν κύκλο τραγουδιών με στίχους του Μάνου Ελευθερίου, τον “Άγιο Φεβρουάριο”, πλέον “κλασσικό” της δισκογραφίας και με τη μεσολάβηση του Γιώργου Κατσαρού, πήρε άδεια από το στρατό και ηχογράφησε τα τραγούδια. Μαζί με το Δημήτρη Μητροπάνο συμμετέχει και μια νέα τραγουδίστρια, με ιδιαίτερο χρώμα στη φωνή της, η Πετρή Σαλπέα, η οποία έκανε και τις δεύτερες φωνές, ενώ τις αντρικές δεύτερες στη Σαλπέα έκανε ο , ο κιθαρίστας Μάριος Κώστογλου. Καθοριστικό για την ραγδαία άνοδο των πωλήσεων του “Άγιου Φεβρουάριου”, ήταν ένα άρθρο του Δημήτρη Ψαθά, στην πρώτη σελίδα της εφημερίδας “Τα Νέα” το 1973, όπου με αφορμή την υπόθεση Κοεμτζή, ο Ψαθάς ανέφερε το “Ο χάρος βγήκε παγανιά” ως “τραγούδι προτρέπον εις εγκλήματα”, με αποτέλεσμα ο κόσμος να αρχίσει να ψάχνει το συγκεκριμένο. Ο Ψαθάς έγραψε για το “Ο χάρος βγήκε παγανιά”, ο Καρουσάκης όμως στην βιογραφία του αναφέρει πως το μοιραίο τραγούδι ήταν οι “Βεργούλες” του Μάρκου

Η εισαγωγή του δίσκου γίνεται μέσα σε pop-rock κλίμα, με επιρροές από το “Jesus Christ Superstar” του Andrew Lloyd Webber και με ένα “μπέρδεμα” από τις μελωδίες του “Σταμάτη Κομνηνού” και του “Άλλος για Χίο τράβηξε”. Όπως αναφέρεται στο ένθετο της επανέκδοσης του δίσκου … “Οι στίχοι των τραγουδιών γράφτηκαν την περίοδο 1968-70 στα πλαίσια μιας γενικότερης ενασχόλησης-έρευνας του στιχουργού για υλικό (καρτ-ποστάλς, φωτογραφίες, κείμενα) της Σμύρνης. Ήταν συνέχεια των διαβασμάτων του, γύρω από τη Μικρασιατική εκστρατεία και τη ζωή του Ελληνισμού της Σμύρνης. Επελέγησαν για το δίσκο εννέα από τα τριάντα περίπου τραγούδια που γράφτηκαν αρχικά με ανάλογες αναφορές”.

·        Εισαγωγή (Ορχήστρα)

·        Άγιος Φεβρουάριος (Πετρή Σαλπέα)

·        Άλλος για Χίο τράβηξε (Δημήτρης Μητροπάνος)

·        Το σπίτι στην ανηφοριά (Πετρή Σαλπέα)

·        Ο χάρος βγήκε παγανιά (Δημήτρης Μητροπάνος)

·        Στη Σμύρνη και στo Αϊβαλί (Δημήτρης Μητροπάνος - Πετρή Σαλπέα)

·        Σταμάτης Κομνηνός (Δημήτρης Μητροπάνος)

·        Κι αν φταίει κανείς (Πετρή Σαλπέα)

·        Το κομοδίνο (Πετρή Σαλπέα)

·        Η σούστα πήγαινε μπροστά (Δημήτρης Μητροπάνος)

·        Άγιος Φεβρουάριος - Φινάλε (Πετρή Σαλπέα)
(αυτά για την ιστορία).

             Φλεβάρης & bis sextus

Ηλικίας 2.100 χρόνων ο “κουτσός” με προσθήκη μιας επί πλέον ημέρας των δίσεκτων ετών  το 44 πΧ. όταν ο Ιούλιος Καίσαρ άλλαξε το ρωμαϊκό ημερολόγιο με τη βοήθεια του Έλληνα αστρονόμου Σωσιγένη από την Αλεξάνδρεια. Ο Σωσιγένης, βασισμένος στους υπολογισμούς του πατέρα της αστρονομίας Ίππαρχου (ο οποίος έναν αιώνα νωρίτερα είχε προσδιορίσει ότι το ηλιακό ή τροπικό έτος έχει διάρκεια ίση με 365,242… ημέρες), θέσπισε ένα ημερολόγιο του οποίου τα έτη είχαν 365 ημέρες, ενώ σε κάθε τέταρτο έτος πρόσθεταν ακόμη μία ημέρα, μετά την «έκτη προ των καλενδών του Μαρτίου», που ονομαζόταν «bis sextus». Έτσι η ημέρα αυτή, επειδή μετριόταν δύο φορές, ονομάζεται ακόμη και σήμερα «δις έκτη» και το έτος που την περιέχει «δίσεκτο».

Η παρανόηση του λαού ότι τα δίσεκτα έτη είναι «γρουσούζικα» («κι αν έρθουν χρόνια δίσεχτα και μήνες οργισμένοι» όπως λέει το δημοτικό τραγούδι) ίσως να προέρχεται από τη λανθασμένη αντίληψη της ετυμολογίας και της ορθογραφίας του πρώτου συνθετικού της λέξης «δίσεκτο». Δηλαδή αντί του σωστού «δις» (που σημαίνει δύο φορές) να εννοείται λανθασμένα το αχώριστο προθεματικό μόριο «δυς» που έχει την έννοια της δυστυχίας, «της δυσκολίας, της κακής καταστάσεως ή του απευκταίου αποτελέσματος». Αρχικά, πάντως, ο Φεβρουάριος είχε 29 ημέρες στα κοινά και 30 ημέρες στα δίσεκτα έτη, το 4 π.Χ. όμως ο αυτοκράτορας Οκταβιανός Αύγουστος που αφαίρεσε μία ημέρα, την οποία πρόσθεσε στο μήνα Αύγουστο που έφερε το όνομά του.

Επιστημονικά το γεγονός ότι ο μήνας Φεβρουάριος έχει 28 ημέρες και στα δίσεκτα έτη έχει 29 ημέρες είναι απολύτως σαφές. Έχει να κάνει με την ταχύτητα περιστροφής της Γης. Κατά την Ιουρασική περίοδο (τότε που οι δεινόσαυροι κυριαρχούσαν στη Γη, πριν από 145 εκατομμύρια χρόνια), ο πλανήτης μας έκανε μια πλήρη περιστροφή σε σχέση με τον άξονά της σε 22 ώρες αντί σε 24 που είναι σήμερα. Το ότι με την πάροδο των χιλιετηρίδων φτάσαμε στο γεγονός του 24ώρου οφείλεται στις παλιρροϊκές δυνάμεις που ασκούνται στους ωκεανούς της Γης από τη Σελήνη και τον Ήλιο κατά πρώτο λόγο και τους υπόλοιπους πλανήτες κατά δεύτερο λόγο. Η παλίρροια των ωκεανών λειτουργεί σαν ένα κολοσσιαίο σφυρί. Με την περιστροφή της Γης, οι φουσκωμένοι ωκεανοί λόγω των παλιρροϊκών δυνάμεων συγκρούονται συνεχώς με την ξηρά (για την ακρίβεια με τα στέρεα τμήματα του φλοιού της γης) και αυτό σιγά σιγά φρενάρει λίγο λίγο την ιδιοπεριστροφή της Γης.

Αν πάμε λίγο παρακάτω, ο γήινος χρόνος (εννοούμε την αίσθηση του έτους όπως την εννοούμε ημερολογιακά εδώ στον πλανήτη Γη) δεν είναι ακριβώς 365 ημέρες όπως έχει επικρατήσει με την παγιωμένη πεποίθηση. Για την ακρίβεια το ημερολογιακό έτος είναι 365 ημέρες και 6 ώρες. Αυτές τις πλεονάζουσες 6 ώρες τις αθροίζουμε κάθε 4 χρόνια και τις κάνουμε μια ολόκληρη ημέρα στο τέλος του μήνα Φεβρουαρίου, κάνοντας το συγκεκριμένο έτος δίσεκτο. Με τον τρόπο αυτό, επιτυγχάνεται μια σταθερή αίσθηση της ροής του χρόνου με τις 4 εποχές του έτους να συμπίπτουν και ημερολογιακά μεταξύ τους.

Ο Φεβρουάριος έγινε Φεβράρης _Φρεβάρης _Φλεβάρης παρετυμολογούμενος από τη λέξη φλέβα. Στον Τύρναβο δικαιολογούν το όνομα του μήνα με το ότι τότε “ανοίγν οι φλέβις απ' τη γης κι φέρνουν τα πηγάδια νιρό” και στην Κρήτη -όπου λέγεται και Φλεγάρης για΄τι ανοίγει τις φλέγες του νερού. Δημοτικά τραγούδια έχουν στίχο τους Φλεβάρη φλέβες άνοιξες. Παρ’ όλα αυτά ο Φεβρουάριος με τις ανθισμένες μυγδαλιές είναι επίσης και προπομπός της άνοιξης, όπως μας λέει και η παροιμία: “Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει, καλοκαίρι θα μυρίσει”. Και μαζί με την οργιάζουσα φύση έρχονται και οι οργιαστικές τελετουργίες της Αποκριάς. Όπως αναφέρει ο πολυγραφότατος Χριστόφορος Μηλιώνης: “Κύριο χαρακτηριστικό των εορτών αυτών είναι η μεταμφίεση (μασκαράδες, καρναβάλια), το γλέντι, οι βωμολοχίες και τα σκώμματα, που σκοπό έχουν να ξυπνήσουν τις δυνάμεις της γονιμότητας. Αρχίζουν με το Τριώδιο, κορυφώνονται τις Αποκριές (την Κυριακή της Κρεοφάγου και, κυρίως, της Τυρινής) και τερματίζονται την Καθαρή Δευτέρα, με έξοδο στο ύπαιθρο, με φαγοπότι και “σαρακοστιανά” (λαγάνες, δηλαδή άζυμα, παστά ψάρια, ταραμά, τουρσιά, φρέσκα κρεμμυδάκια και σκόρδα), με χορούς και χαρταετούς». Στα Ψυχοσάββατα οι ψυχές κάθονται επάνω στα δέντρα και τα βλαστάρια του αμπελιού, γι’ αυτό δεν κόβουν ως τότε βλαστάρια, μήπως πέσουν οι ψυχές που είναι καθισμένες επάνω σε αυτά και κλάψουν. Σύμφωνα με τον Γεώργιο Δημητροκάλλη, «τούτο το κάθισμα των ψυχών πάνω στα δέντρα έχει ρίζες προχριστιανικές, κι έχουμε παραστάσεις αρχαίες, κι ακόμα και χριστιανικές, κι ας μην το ‘χει στις διδαχές του ο χριστιανισμός. Αυτό γιατί αυτές οι δοξασίες είναι πανάρχαιες και οικουμενικές, αποκαλούν μάλιστα των φύλλων του δάσους το θρόισμα, ψυχοθρόισμα, μουρμούρισμα των ψυχών”.

Και μετά Καθαρά Δευτέρα, παρ’ όλα τα νηστίσιμα φαγητά της, δεν είναι παρά “μία προέκταση της αποκριάτικης περιόδου, με κύρια στοιχεία την αθυροστομία, τα αλληλοπειράγματα, τα σκώμματα, τη σάτιρα, που σε κανέναν δεν προκαλούν ενόχληση, αλλά, αντίθετα, όλοι τα επιδιώκουν, για το καλό”,…”Επέρασε η Αποκριά με λύρες με παιχνίδια/ και μπήκε η Σαρακοστή μ’ ελιές και με κρομμύδια” “Τ’ ακούτε τι παράγγειλε η Καθαρή Δευτέρα; / Πεθαίν’ ο Κρέας, πέθανε, ψυχομαχάει ο Τύρος / σηκώνει ο Πράσος την ουρά κι ο Κρέμμυδος τα γένεια / Μπαλώστε τα σακούλια σας, τροχίστε τα λεπίδια / στον τρανό τον πλάτανο να μάσουμε Στεκούλα”.

Γιορτές και πανηγύρια

Οι κραιπάλες όμως της Αποκριάς εξαγνίζονται με τα Συμόγιορτα, ένα τριήμερο αφιερωμένο σε τρεις αγίους: τον Αϊ-Τρύφωνα την 1η, την Υπαπαντή στις 2 και του Αϊ-Συμιού (Αγίου Συμεών) στις 3 του μήνα. Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, ο καιρός την ημέρα της Υπαπαντής μπορεί να βοηθήσει στην “πρόβλεψη” των μεταβολών του καιρού που θα ακολουθήσει: “Καλοκαιρία της Παπαντής, μαρτιάτικος χειμώνας” και “Ό,τι καιρός κάμει στη Παπαντής, θα τον κάμει σαράντα μέρες”. Τον Φεβρουάριο γιορτάζει επίσης και ο Άγιος Χαράλαμπος (στις 10 του μήνα), ο οποίος θεωρείται ότι προστατεύει από την πανώλη, ενώ στις 19 γιορτάζει η Αγία Φιλοθέη η Αθηναία. Ο ρωμαϊκός μήνας Februarius πήρε το όνομά του από τον λατινικό όρο februum, που σημαίνει «κάθαρση», μέσω του τελετουργικού εξαγνισμού Februa που πραγματοποιήθηκε στις 15 Φεβρουαρίου (πανσέληνος) στο παλιό σεληνιακό ρωμαϊκό ημερολόγιο. Ο Ιανουάριος και ο Φεβρουάριος ήταν οι δύο τελευταίοι μήνες που προστέθηκαν στο ρωμαϊκό ημερολόγιο, αφού οι Ρωμαίοι αρχικά θεωρούσαν τον χειμώνα περίοδο χωρίς μήνες _Προστέθηκαν από τον Numa Pompilius περίπου το 713 πΧ. Ο Φεβρουάριος παρέμεινε ο τελευταίος μήνας του ημερολογιακού έτους μέχρι την εποχή των ντεκεμβίρ (περίπου 450 π.Χ.), οπότε έγινε ο δεύτερος μήνας. Σε ορισμένες χρονικές στιγμές ο Φεβρουάριος περικόπηκε σε 23 ή 24 ημέρες και περιστασιακά εισήχθη ένας ενδιάμεσος μήνας 27 ημερών, ο Intercalaris, αμέσως μετά τον Φεβρουάριο για να ευθυγραμμιστεί εκ νέου το έτος με τις εποχές. Οι εορτές του Φεβρουαρίου στην Αρχαία Ρώμη περιλάμβαναν Amburbium (άγνωστη ακριβής ημερομηνία), Sementivae (2 Φεβρουαρίου), Februa (13–15 Φεβρουαρίου), Lupercalia (13–15 Φεβρουαρίου), Parentalia (13–22 Φεβρουαρίου), Quirinalia (17 Φεβρουαρίου), (21 Φεβρουαρίου), Caristia (22 Φεβρουαρίου), Terminalia (23 Φεβρουαρίου), Regifugium (24 Φεβρουαρίου) και Agonium Martiale (27 Φεβρουαρίου). Αυτές οι μέρες δεν αντιστοιχούν στο σύγχρονο Γρηγοριανό ημερολόγιο.

Σύμφωνα με τις μεταρρυθμίσεις που καθιέρωσαν το Ιουλιανό ημερολόγιο, το Intercalaris καταργήθηκε, τα δίσεκτα έτη συνέβαιναν τακτικά κάθε τέταρτο έτος και στα δίσεκτα έτη ο Φεβρουάριος απέκτησε 29η ημέρα. Στη συνέχεια, παρέμεινε ο δεύτερος μήνας του ημερολογιακού έτους, δηλαδή η σειρά με την οποία εμφανίζονται οι μήνες (Ιανουάριος, Φεβρουάριος, Μάρτιος, ..., Δεκέμβριος) μέσα σε ένα ημερολόγιο με μια ματιά. Ακόμη και κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, όταν το αριθμημένο έτος Anno Domini άρχιζε στις 25 Μαρτίου ή στις 25 Δεκεμβρίου, ο δεύτερος μήνας ήταν ο Φεβρουάριος όποτε και οι δώδεκα μήνες εμφανίζονταν με τη σειρά. Οι μεταρρυθμίσεις του Γρηγοριανού ημερολογίου έκαναν μικρές αλλαγές στο σύστημα για τον προσδιορισμό των ετών που ήταν δίσεκτα, αλλά περιείχαν επίσης και τον Φεβρουάριο 29 ημερών.

Οι ιστορικές ονομασίες για τον Φεβρουάριο περιλαμβάνουν τους παλιούς αγγλικούς όρους Solmonath (μήνας λάσπης) και Kale-monath (ονομάζεται για λάχανο) καθώς και τον χαρακτηρισμό Hornung του Καρλομάγνου. Στα φινλανδικά, ο μήνας ονομάζεται helmikuu, που σημαίνει «μήνας του μαργαριταριού». όταν το χιόνι λιώνει σε κλαδιά δέντρων, σχηματίζει σταγονίδια και καθώς παγώνουν ξανά, είναι σαν μαργαριτάρια πάγου. Στα πολωνικά και στα ουκρανικά, αντίστοιχα, ο μήνας ονομάζεται luty ή лютий (lyutiy), που σημαίνει ο μήνας του πάγου ή του σκληρού παγετού. Στα μακεδονικά ο μήνας είναι sechko (сечко), που σημαίνει μήνας κοπής (ξύλου). Στα Τσεχικά, ονομάζεται únor, που σημαίνει μήνας βύθισης (του πάγου του ποταμού).