Αφιέρωμα ιρανικός κινηματογράφος

(Ξανα)είδαμε χτες στην ΕΡΤ την εξαιρετική ταινία από το Ιράν “Περίπτωση Συνείδησης” (ο ελληνικός τίτλος) _ “No Date, No Signature” (Χωρίς ημερομηνία, χωρίς υπογραφή ο “διεθνής”) _ “Bedoone Tarikh, Bedoone Emza” (_ιδιωματισμός προφανώς, “Χωρίς ραντεβού, χωρίς μεζέ” _σε ελεύθερη μετάφραση). Ήδη είχαμε κάνει μια πρώτη αναφορά όταν μιλήσαμε για το “Iran Film Festival_ από τη NEW STAR και το μορφωτικό κέντρο της πρεσβείας του Ιράν” που ξεκινάει τις επόμενες μέρες (με δωρεάν είσοδο).

Σημειώναμε χαρακτηριστικά: Μια ελεγεία για τον άνθρωπο, που ο αστικός καθωσπρεπισμός εξαφανίζει και συνθλίβει. Ένας ευυπόληπτος ιατροδικαστής ο Δρ Kahve Nariman _αρμόδιος και για αυτοψίες σε ύποπτους θανάτους, εμπλέκεται σε ένα τροχαίο, με μια οικογένεια φτωχοδιάβολων _όλοι πάνω σ΄ ένα μηχανάκι (το αντρόγυνο και δύο παιδιά) όπου τραυματίζει ένα οχτάχρονο αγοράκι. Δε θέλει αστυνομίες γιατί υπάρχει πρόβλημα με την ασφάλεια του αυτοκινήτου και προτίθεται να πληρώσει αποζημίωση στον πατέρα του παιδιού, από τον οποίο ζητάει  και να το μεταφέρει στο νοσοκομείο. Εις μάτην … Το άλλο πρωί, βρίσκει στο νοσοκομείο το πτώμα του αγοριού που έχει μεταφερθεί εκεί για αυτοψία, με πρώτη γνωμάτευση (από ένα συνάδελφό καθώς τη σύζυγό του) να δείχνει θάνατο από δηλητηρίαση. Ακολουθεί αναπαράσταση για το χαλασμένο φαγητό, με τους εκπροσώπους αστυνομίας και διωκτικών αρχών να λειτουργούν εκβιαστικά και να φιμώνουν το κατηγορούμενο και τραγικό κάδρο τη γυναίκα του Ένα εκλεκτό δείγμα του κινηματογράφου των (ανύπαρκτων για τους αστούς) ηθικών διλημμάτων, μπολιασμένo με την ιρανική κινηματογραφική παράδοση της ενδελεχούς μελέτης χαρακτήρων …και η ζωή συνεχίζεται _όπου φτωχός κι η μοίρα του. Με πολύ καλά τα πλάνα της κοινωνικής αντίθεσης (δείτε τα απόσπασμα video)

Σε άλλη εντελώς κατεύθυνση η παρουσίαση της ΕΡΤ … “Μια ελεγεία για τους ανθρώπους που ονειρευόμασταν να γίνουμε κι όμως θάψαμε μέσα μας. Ένας ευυπόληπτος ιατροδικαστής εμπλέκεται σε ένα τροχαίο, όπου τραυματίζεται ένα οχτάχρονο αγοράκι. Ο άνδρας προτίθεται να πληρώσει αποζημίωση στον πατέρα του παιδιού και να το μεταφέρει στο νοσοκομείο, αλλά εις μάτην. Το άλλο πρωί, βρίσκει στο νοσοκομείο το πτώμα του αγοριού που έχει μεταφερθεί εκεί για αυτοψία, αλλά η πρώτη γνωμάτευση δείχνει θάνατο από δηλητηρίαση. Ένα εκλεκτό δείγμα του κινηματογράφου των ηθικών διλημμάτων, μπολιασμένo με την ιρανική κινηματογραφική παράδοση της ενδελεχούς μελέτης χαρακτήρων, μια ελεγεία για τους ανθρώπους που ονειρευόμασταν να γίνουμε κι όμως θάψαμε μέσα μας” ακόμη και το πολύ καλό γενικά στις κριτικές του flix.gr “Το κοινωνικό θρίλερ του Βαΐντ Τζαλιλβάντ δεν έχει εύκολες απαντήσεις αλλά αποτυπώνει με φρεσκάδα και σύγχρονη οπτική την κρίση ηθικής που αντιμετωπίζει ένας επιτυχημένος ιατροδικαστής στη σημερινή Τεχεράνη”. Ανατρέχοντας στην διεθνή προσέγγιση της ταινίας, ουσιαστικά μία από τα ίδια με κλισέ τον “ευυπόληπτο ιατροδικαστή”, που θα τον ονομάζαμε “συμπρωταγωνιστή” μια και ο πραγματικός πρωταγωνιστής, που δίνει και ρεσιτάλ ηθοποιίας είναι ο φτωχοδιάβολος _τραγικός πατέρας (Navid Mohammadzadeh _Moosa).

ℹ️ Κούρδος ηθοποιός (…έχει πτυχίο πολιτικού μηχανικού), με πολλές-πολλές διακρίσεις, μεταξύ των οποίων δύο Κρυστάλλινα Σιμόργκ, τέσσερα Βραβεία Χαφέζ, τρία Κινηματογράφου του Ιράν τέσσερα της Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου και Συγγραφέων του Ιράν. Το 2017 κέρδισε το βραβείο Orizzonti Καλύτερου Ηθοποιού στο 74^ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας για την ερμηνεία του στο “Περίπτωση Συνείδησης” ενώ η ερμηνεία του στην ταινία I'm Not Angry_ Asabani Nistam! (2014) εγκωμιάστηκε από τους κριτικούς και γι' αυτήν ήταν υποψήφιος για το Κρυστάλλινο Σίμοργκ Α' Ανδρικού Ρόλου από το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Fajr. Έχει επίσης κερδίσει το Κρυστάλλινο Σίμοργκ για τον καλύτερο δεύτερο ανδρικό ρόλο του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Fajr δύο συνεχόμενες φορές για τους ρόλους του στα Abed and Yak Roz και Without Date, Without Signature...

Όπως πάντα η 7^η τέχνη όντας κομμάτι του εποικοδομήματος κάθε κράτους είναι άμεσα συνυφασμένη με την πολιτικοοικονομική και κοινωνική κατάσταση κάθε κράτους. Ειδικά στην περίπτωση του Ιράν με τις κατακλυσμιαίες πολιτικές εξελίξεις τα τελευταία 80 χρόνια _αναφέρουμε ενδεικτικά

·        Ο Μοχάμεντ Ρεζά Παχλαβί, απόλυτος κυρίαρχος αυτοκράτορας του Ιράν 1941-1979 (μέχρι την ανατροπή του)

·        1951, ο Μοχάμεντ Μοσαντέκ προοδευτικός αστό εκλέχθηκε πρωθυπουργός και _μεταξύ άλλων  εθνικοποιεί τον τομέα κλειδί της οικονομίας την πετρελαϊκή βιομηχανία … η Βρετανία (πρωθυπουργός Ουίνστον Τσόρτσιλ),  επέβαλε εμπάργκο στο ιρανικό πετρέλαιο, βρίσκοντας σύμμαχο και τις ΗΠΑ, σε μία επιχείρηση ανατροπής του Μοσαντέκ (με εντολή Αϊζενχάουερ, η επιχείρηση “Αίας”, οδήγησε σε πραξικόπημα και σύλληψη του Μοσαντέκ Αύγ-1953 _ καταδικάστηκε για προδοσία σε τρία χρόνια φυλάκισης και κατόπιν έζησε υπό κατ' οίκον περιορισμό μέχρι τον θάνατό του το 1967)

·        1978: η Ιρανική Ισλαμική Επανάσταση, με μεγάλες διαδηλώσεις απεργίες και διαμαρτυρίες ενάντια στην εξουσία του σάχη, που παρέλυαν την οικονομία της χώρας, η δυναστεία των Παχλαβί καταρρέει και τον αναγκάζει να εγκαταλείψει το Ιράν τον Ιανουάριο του 1979, και ο Αγιατολάχ Χομεϊνί επέστρεψε στην Τεχεράνη από την εξορία. κατέρρευσε δέκα ημέρες αργότερα, στις 11 Φεβρουαρίου, όταν ο στρατός του Ιράν παρέμεινε ουδέτερος στην πολιτική διαμάχη, μετά από συρράξεις ανταρτών και στρατιωτών πιστών στο σάχη. Την 1η Απριλίου του 1979, το Ιράν έγινε και επίσημα ισλαμική δημοκρατία με τη διεξαγωγή εθνικού δημοψηφίσματος. Οι σχέσεις του Ιράν με τις ΗΠΑ διαβρώθηκαν ταχύτατα κατά την επανάσταση, καθώς στις 4 Νοεμβρίου του 1979 μία ομάδα Ιρανών φοιτητών κατέλαβαν την αμερικανική πρεσβεία στην Τεχεράνη. Με την κατηγορία ότι υπηρετούσαν στη ΣΙΑ (CIA) με στόχο την ανατροπή του καθεστώτος στο Ιράν, το προσωπικό της πρεσβείας κρατήθηκαν όμηροι, ενώ ο Χομεϊνί, αν και δεν είχε εμπλακεί στην πραγματοποίηση της κατάληψης, υποστήριξε τους φοιτητές μετά την επιτυχία τους. Αν και οι περισσότεροι από τους ομήρους -κυρίως γυναίκες και αφροαμερικανοί- απελευθερώθηκαν τους πρώτους μήνες της κατάληψης, οι υπόλοιποι 52 όμηροι κρατήθηκαν για συνολικά 444 ημέρες. Η κυβέρνηση του Τζίμι Κάρτερ προσπάθησε χωρίς επιτυχία να διαπραγματευτεί την απελευθέρωση των Αμερικανών πολιτών, αλλά τελικά η ομηρία έληξε τον Ιανουαρίου του 1981 με τη διακήρυξη του Αλγερίου.

·        Ο απόηχος της ιρανικής επανάστασης προκάλεσε ένα πρώτο αποσυντονισμό στο κράτος του Ιράν, γεγονός που εκμεταλλεύτηκε ο Σαντάμ Χουσεΐν _που επιθυμούσε την επέκταση των προσβάσεων του στον Περσικό κόλπο, διεκδικώντας ξανά περιοχές που είχε διεκδικήσει και κατά την εξουσία του σάχη. Το Χουζεστάν, με αραβικό πληθυσμό και πλούσια κοιτάσματα πετρελαίου, ήταν ο πρώτος στόχος του, για να ακολουθήσουν και τα νησιά Αμπού Μούσα και Τουνμπ, στα ύδατα του Ιράν με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Ο ιρακινός στρατός εισέβαλε στις 22 Σεπτεμβρίου του 1980 στο ιρανικό Χουζεστάν, ξεκινώντας έτσι τον πόλεμο Ιράν-Ιράκ.

§  Αν και οι ιρακινές δυνάμεις είχαν αρκετές πρώιμες επιτυχίες και ανάπτυξη, οι ιρανικές κατάφεραν μέχρι το 1982 να τις απωθήσουν ξανά στα αρχικά σύνορα. Ο πόλεμος συνεχίστηκε για ακόμη 6 χρόνια, μέχρι το 1988, μακελεύοντας τους δύο (οι απώλειες του Ιράν εκτιμώνται μεταξύ 500.000 και 1 εκατομμυρίου, αντίστοιχα και του Ιράκ)

Το 1996 ο "Ριζοσπάστης" είχε μια συζήτηση με τον Ιρανό σκηνοθέτη Μοχσέν Μαχμαλμπάφ με τίτλο “Ο αγώνας μεστώνει την ανθρώπινη συνείδηση” _ο ιρανικός κινηματογράφος ανθίζει και τείνει να πάρει διαστάσεις κινηματογραφικού ρεύματος.

Ο ιρανικός κινηματογράφος , άγνωστος σχεδόν στη χώρα μας, με μοναδικό γνωστό τον Αμπάς Κιαροστάμι (σσ. πέθανε το 2016), στηρίζεται παρά τη νεαρή του ηλικία (μόλις 60 χρονών), σε βαθιά θεμέλια. Το κινηματογραφικό παρόν του Ιράν είναι γνήσιος κληρονόμος της μουσικής, ποιητικής και εικαστικής ιρανικής παράδοσης. Φέτος, στο 36^ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, προβλήθηκε ένα αφιέρωμα τιμής σ' αυτόν τον άγνωστο και "φτωχό συγγενή" της μεγάλης οθόνης (συνολικά 15 ταινίες). Το αφιέρωμα περιλάμβανε, επίσης, μια ανθολογία πέντε ταινιών του Ιρανού σκηνοθέτη Μοχσέν Μαχμαλμπάφ. Ενός σκηνοθέτη, προερχόμενου από μια φτωχογειτονιά της Τεχεράνης, που βίωσε από μικρός τη στρατοκρατική βία του μοναρχικού καθεστώτος του σάχη, όντας "φιλοξενούμενος", από τα 15 μέχρι τα είκοσι χρόνια του, στις πολιτικές φυλακές της χώρας του. Στο ενεργητικό του έχει ήδη 15 ταινίες, 20 βιβλία, σενάρια και πολλά άρθρα για την τέχνη.

Τον γνωρίσαμε στο Φεστιβάλ και αφορμή για τη συζήτησή μαζί του στάθηκε η ταινία του "Ο ποδηλάτης". Μια ταινία για τη φτώχεια, την πίκρα και τη μοναξιά της ξενιτιάς, την υποκρισία των κυβερνώντων και την εμπορευματοποίηση του ανθρώπινου πόνου. Κατά κάποιο τρόπο η ταινία του αποτελεί την ιρανική εκδοχή της κλασικής αμερικανικής ταινίας "Σκοτώνουν τα άλογα όταν γεράσουν" του Σίντνεϊ Πόλακ. Δημιουργία του Μαχμαλμπάφ για έναν κόσμο που υποφέρει και που σήμερα είναι η πλειοψηφία. Μια λιτή κατασκευή, που δε στερείται "φιλοδοξίας" να έχει συγκεντρωμένα μέσα της πλούσια αποθέματα ανθρωπιάς.                         

Εμπόρευμα ο πόνος
Τι ακριβώς, όμως, είναι ο "ποδηλάτης" του, μας το λέει ο ίδιος ο σκηνοθέτης:

"Ο ήρωάς μου είναι ένας Αφγανός πρόσφυγας στο Πακιστάν, που πασχίζει να ζήσει την οικογένειά του και να βρει χρήματα για τα έξοδα του νοσοκομείου, όπου βρίσκεται η γυναίκα του, μέσα σε έναν κόσμο όπου οι οικονομικές και εμπορικές σχέσεις έχουν σβήσει κάθε έννοια ανθρωπιάς.Σχέσεις που σήμερα έχουν κυριαρχήσει σε όλο τον κόσμο και που σκεπάζουν με το σκοτεινό πάθος του κέρδους το φως της ανθρώπινης συνείδησης. Την αληθινή αποστολή της ζωής μας, που είναι η "θέωση" της ανθρωπιάς μας, χωρίς ίχνος θρησκευτικής επικάλυψης".

"Αυτός ο ξενιτεμένος απόκληρος του 20ού αιώνα, μια τραγική φιγούρα ανάμεσα σε εκατομμύρια άλλες τραγικές, που εκκολάπτει η άνιση, τεχνολογικά ευτυχισμένη, παγκόσμια κοινωνία μας, είναι δέσμιος της ανάγκης να βρει χρήματα για το νοσοκομείο. Μια ανθρώπινη ζωή που υποκύπτει στη βαναυσότητα του κέρδους και μεταμορφώνεται σε μια μηχανή. Ενας ποδηλάτης, που επί εφτά μέρες, χωρίς διακοπή, κάνει την ίδια κυκλική διαδρομή, για να στοιβαχτούν γύρω του όλοι οι έμποροι, οι λιγωμένοι για θέαμα, το οποίο πηγάζει από τον πόνο, και όλοι όσοι έταξαν τη ζωή τους, στην καταδίωξη του δίκιου και της αλήθειας".

§  Ο ποδηλάτης είναι στην ουσία το υφάδι της ιστορίας σας και κατά κάποιο τρόπο αποτελεί μεγεθυντικό φακό, μέσα από τον οποίο θα αντικρύσει ο θεατής έναν κόσμο, που αν όχι πάντα τουλάχιστον συχνά οι εξουσίες καταδικάζουν στην αφάνεια. Γιατί δώσατε αυτό το χαρακτήρα στον ήρωά σας;

§  Η επιλογή μου δεν είναι ένα τυχαίο ευφυολόγημα. Απλά ανέσυρα από την παιδική μου ηλικία ένα γεγονός, στο οποίο ήμουν μάρτυρας. Ενα ασήμαντο για τη δημοσιότητα γεγονός, που όμως με οδήγησε σε απύθμενα βάθη κοινωνιολογικής προσέγγισης, αποκαλύπτοντάς μου στη συνέχεια και τους "αμύθητους θησαυρούς" που κρύβει η ανθρώπινη ψυχή. Ηθελα να δείξω τα πάντα μέσα από αυτήν την ταινία. Την άσχημη οικονομική κατάσταση για τους λαούς, όχι ξεκομμένη από τις αιτίες που την προκαλούν. Το απάνθρωπο επίπεδο της σύγχρονης κοινωνίας μας, όχι μακριά από τις εστίες που το δημιουργούν.Μπορεί να δει εύκολα κανείς στην ταινία το πολιτικό βάθος του μηνύματός της. Να αντικρύσει τις κοινωνικές προεκτάσεις του, να λικνιστεί στην ποιητική του ενόραση. Εξαρτάται κατά πόσο θέλει κανείς να τα δει όλα αυτά. Πάνω από όλα είναι μια ταινία για τον άνθρωπο. Για την ίδια τη ζωή μας.

                                     Σύμβολο ιερής θυσίας
_Γιατί ο ήρωας είναι Αφγανός; Είναι τυχαία επιλογή ή σηματοδοτεί κάτι συγκεκριμένο;

_Ο Αφγανός είναι, απλά, ένα σύμβολο. Συμβολίζει τη φτώχεια των λαών, που αναγκάζονται να ξεριζωθούν για να ζήσουν. Απεικονίζει την κατάσταση μιας γειτονικής χώρας που σήμερα αναστενάζει από την αδελφοκτόνα αιματοχυσία και που κάπου αλλού στον κόσμο έχει άλλο όνομα, όπως η κοντινή σε σας Γιουγκοσλαβία.Για να κατορθώσω να αρθρώσω ένα λόγο, που να είναι κατανοητός στον θεατή, έπρεπε να επιλέξω μια πρόσφατη κοινωνική κατάσταση, που τη ζούμε καθημερινά, ή που τον απόηχό της ακούμε μέσα από τα δελτία ειδήσεων. Ο Αφγανός ήρωάς μου είχε όλα τα "προσόντα" για να το καταφέρω αυτό. Στην αρχή, βλέποντάς τον, διακρίνουμε απλά έναν Αφγανό μετανάστη. Στη συνέχεια η μορφή του, μέσα από τον αγώνα που κάνει για τη σωτηρία της γυναίκας του, παίρνει την όψη του "Χριστού". Ενός σύγχρονου μάρτυρα, που η θυσία του τον αγιάζει. Τον μετουσιώνει σε μορφή μιας ηθικής στάσης. Ο ίδιος ο αγώνας του συνιστά μια στάση ζωής που απαιτεί θυσίες, υπομονή, αγάπη για το συνάνθρωπο και όχι ιδιώτευση. Δεν επιτρέπεται να ταμπουρωνόμαστε στα προβλήματά μας και να μονάζουμε με αυτά, αδιαφορώντας για το διπλανό μας. Οι επτά μέρες που ποδηλατεί συμβολίζουν το χρόνο, τον κοινωνικό χρόνο που μεστώνει τον άνθρωπο μέσα από τον αγώνα, από τη στράτευση της συνείδησης σε κάτι ιερό, ανθρώπινα ιδανικό.

_Ποια κατάσταση επικρατεί σήμερα
στον ιρανικό κινηματογράφο;

__Στο Ιράν σήμερα εργάζονται συνολικά 320 σκηνοθέτες, με ετήσια κινηματογραφική παραγωγή γύρω στις 70 ταινίες. Εχει σημασία, όμως, να ιεραρχήσουμε αυτόν τον υπέρμετρο όγκο των κινηματογραφιστών μας και να ερμηνεύσουμε τη συμπεριφορά κάθε ομάδας. Οι Ιρανοί σκηνοθέτες χωρίζονται σε τρεις ομάδες. Είναι οι προπαγανδιστές σκηνοθέτες, που πληρώνονται από την εξουσία για να διαφημίζουν και να προβάλλουν το "κοινωνικό έργο" που έχει επιτελέσει. Η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει τους εμπορικούς σκηνοθέτες, αυτούς που χρηματοδοτούνται από μεγάλες εταιρίες, για τα συμφέροντα βέβαια, φανερά ή μη, αυτών των εταιριών. Η τρίτη ομάδα Ιρανών σκηνοθετών, που είναι η πιο ολιγάριθμη, παλεύει για τον ποιοτικό κινηματογράφο. Εκείνον τον κινηματογράφο που αντλεί από την αλήθεια και υπηρετεί μόνο την αλήθεια.Είναι φανερό ότι αυτοί οι σκηνοθέτες δεν μπορούν να βρούνε εύκολα χρηματοδότες, ενώ συχνά, πέρα από την οικονομική λογοκρισία που δέχονται, βρίσκονται και στη δίνη της ιδεολογικής λογοκρισίας. Πιστεύω ότι ανήκω σ' αυτήν την τελευταία ομάδα.

Επιπλέον, μια ταινία για να γυριστεί στο Ιράν χρειάζεται να πάρει τέσσερις άδειες από την κυβέρνηση.Μια άδεια που δίνεται μετά την ανάγνωση του σεναρίου. Αλλη μια για την έναρξη των γυρισμάτων (ποιοι θα είναι οι ηθοποιοί, ποιοι οι άλλοι συντελεστές, πού θα γίνουν τα γυρίσματα και από πού βρέθηκαν τα χρήματα για να γυριστεί). Η τρίτη άδεια αφορά στην προβολή της σε αίθουσα και η τελευταία άδεια δίνεται για την εξαγωγή της στο εξωτερικό. Μην ξεχνάμε, βέβαια, ότι και ο ιρανικός κινηματογράφος , όπως κάθε φτωχός κινηματογράφος, ασφυκτιά μπροστά στην καταστροφική επέλαση και κυριαρχία του αμερικανικού κινηματογράφου.

Ισοπεδώνουν μεγάλους πολιτισμούς

__Τι συμβαίνει με τον αμερικανικό κινηματογράφο στη χώρα σας;

Ο αμερικανικός κινηματογράφος ελέγχει το 60% των αιθουσών στη χώρα μας. Φανταστείτε με τι γοργά βήματα προχωρεί η αμερικανοποίηση της κοινωνίας μας. Καταλαβαίνετε τι σημαίνει αυτό. Ενα μεγάλο έγκλημα σε βάρος ενός λαού με βαθιές πολιτιστικές ρίζες, παράδοση και αξίες. Αυτό συμβαίνει σε όλες τις χώρες που δυναστεύονται οικονομικά, πολιτικά και πολιτισμικά από την Αμερική. Αυτό επιφέρει αυτόματα και μια αταξία στην επαφή των λαών μεταξύ τους.Οι λαοί επικοινωνούν και αδελφώνονται μέσα από τη διαφορετικότητά τους και όχι αυτήν την τεχνητή ισοπέδωση των πολιτισμών τους.

Η ιστορική αφαίμαξη και η δολοφονία, εν ψυχρώ, μεγάλων πολιτισμών εμποδίζει τους λαούς να έρθουν σε επαφή.Με την αμερικανοποίηση δεν μπορούμε να γνωρίσουμε τη σκέψη, τη συμπεριφορά, τον πολιτισμό και την ιστορία των λαών. Ο κινηματογράφος μπορεί και είναι σε θέση να αλλάξει τη ζωή μας, το μυαλό μας, τα συναισθήματά μας προς το καλύτερο. Είναι σε θέση, όμως, όπως συμβαίνει σήμερα με τον αμερικανικό κινηματογράφο, να επιβάλλει ξένους και αλλότριους τρόπους συμπεριφοράς σε λαούς. Ετσι, είναι φανερό ότι υπάρχουν δυο ειδών λογοκρισίες. Η οικονομική και η ιδεολογική λογοκρισία. Αλλοτε από την ντόπια εξουσία και άλλοτε από την "πλανητική" εξουσία.Σημασία έχει για μας τους σκηνοθέτες να υπηρετούμε από καλύτερες θέσεις και με μεγαλύτερη πίστη τους λαούς μας. Αυτό είναι το χρέος μας και η ευθύνη της καλλιτεχνικής δημιουργίας.

2005:  «Και Οι Χελώνες Μπορούν Να Πετάξουν»: Ο Μπαχμάν Γκομπαντί γεννήθηκε το 1969, στο Μπανέ, στο Ιρανικό Κουρδιστάν. Πριν κατέβει να σπουδάσει κινηματογράφο στην Τεχεράνη, δούλευε για το ραδιόφωνο και έφτιαχνε μικρού μήκους ταινίες. Κινηματογράφο, όμως, έμαθε, δουλεύοντας σαν βοηθός του Κιαροστάμι.  Και αυτός, όπως ο δάσκαλός του, γυρίζει ταινίες με παιδιά (όχι, κατ' ανάγκη, ταινίες για παιδιά). Αυτή η «τάση», του νέου ιρανικού κινηματογράφου, να έχει για ήρωες παιδιά, οφείλεται και στο γεγονός ότι το 70-80% του ιρανικού λαού είναι ηλικίας κάτω των 35 χρόνων! Αλλά και στο γεγονός ότι η κυβέρνηση αυτόν τον πληθυσμό θέλει να βάλει κάτω από τον έλεγχό της!

Ο ιρανικός κινηματογράφος , τα τελευταία χρόνια, έχει καταφέρει να βγει με αρκετή επιτυχία έξω από τη χώρα του. Λαβαίνει μέρος σε γνωστά φεστιβάλ, κερδίζει σημαντικά βραβεία και παίζεται στις αίθουσες πολλών χωρών του κόσμου. Οι πολιτικές «αλλαγές», που έγιναν στη χώρα, στις αρχές της δεκαετίας του 1990, και η «φιλελευθεροποίηση», που τις ακολούθησε, έδωσε κάποιο χώρο και στον κινηματογράφο να ανασάνει. Αυτή η μικρή ανάσα ελευθερίας έφερε τα παραπάνω αποτελέσματα. Διατηρώντας τα εθνικά του χαρακτηριστικά, χρόνο με το χρόνο, ταινία με την ταινία, καταφέρνει να αποκτάει και διεθνή γλώσσα. Χρόνο με το χρόνο, ταινία με την ταινία, γράφει τη δική του ιστορία...

Βαχίντ Τζαλιλβάντ / Πέρα από τον τοίχο \  Shab, Dakheli, Divar 2022 / 126 λεπτά Ο Αλί είναι τυφλός και επιχειρεί να αυτοκτονήσει, όταν τον διακόπτει ο θυρωρός του κτιρίου του, που τον πληροφορεί ότι η αστυνομία αναζητά μια γυναίκα που έχει δραπετεύσει και έχει κρυφτεί κάπου στο κτίριο. Σιγά σιγά, ο Αλί ανακαλύπτει ότι η δραπέτης, η Λέιλα, βρίσκεται μέσα στο διαμέρισμά του. Αφού συμμετείχε σε μια διαμαρτυρία εργαζομένων που οδήγησε σε συλλήψεις, έχασε τον τετράχρονο γιο της όταν την συνέλαβαν. Ο Αλι βοηθάει την Λέιλα να ξεφύγει...  Ιρανικός κινηματογράφος , δυστυχώς _παρά το 7/10 της imdb, όχι μεγάλων αξιώσεων όπως η προηγουμένη ταινία του Τζαλιλβάντ, Bedoone Tarikh, Bedoone Emza «Περίπτωση Συνείδησης» (θα μιλήσουμε αναλυτικά στο τέλος. Εδώ δεν καταφέρνει ο θεατής να διαχωρίσει την πραγματικότητα από τη φαντασία. Ο σκηνοθέτης αφήνει τον θεατή στο κενό μέχρι το τελευταίο μισάωρο, που μπαίνουν τα πράγματα κάπως στη θέση τους. Το σενάριό του δεν βοηθάει στην εξέλιξη της πλοκής, αντιθέτως την υπονομεύει. Αν και έχει τις «καλύτερες προθέσεις», δηλαδή να θίξει την αστυνομοκρατία του Ιράν, μπλέκεται σε μια άσκηση ατμόσφαιρας που δεν βοηθά τον θεατή να συλλάβει το μήνυμά του. Το συγκλονιστικό τέλος θα μπορούσε να είναι ολόκληρη η ταινία...

Jafar Panahi - Τζαφάρ Πανάι \ Ταξί στην Τεχεράνη _2015 \ Se rokh \ 2018 _Offside \ 2006 \ Ο κύκλος 2000

Εμείς παρουσιάζουμε το σχετικά άγνωστο Ayneh "Η περιπλάνηση της Μίνας", με ένα μικρό κορίτσι που περιπλανιέται στους δρόμους. Είναι ένα παιδί, που κάθε μέρα όταν σχολάει, περιμένει έξω από το σχολείο τη μητέρα του. Μια μέρα η μητέρα του αργεί, ο δρόμος αδειάζει από μαθητές και γονείς. Η μικρή Μίνα βαριέται να περιμένει άλλο και νομίζοντας ότι γνωρίζει καλά το δρόμο της επιστροφής, παίρνει το λεωφορείο. Κατεβαίνει στη στάση και ξαφνικά, τόσο ξαφνικά που ξαφνιάζει τον θεατή, λέει δυνατά: "Αρκετά, δε θέλω να παίξω άλλο". Έτσι συνειδητοποιούμε ότι η μικρή "έπαιζε" ένα μικρό ρόλο σε κάποια ταινία. Τα γυρίσματα σταματούν, το μικρό κορίτσι συνεχίζει το δρόμο του και ο φακός την ακολουθεί μέσα στους δρόμους της Τεχεράνης, χωρίς η μικρή να το υποψιάζεται. Έτσι ξεκινά η άλλη ταινία, που ξεπερνά το μύθο της πρώτης για να δημιουργήσει το δικό της μύθο. Καθρέφτης, ακριβώς όπως νανουρίζεται κανείς στους μαιάνδρους του χαμένου κοριτσιού όπου η νεαρή ηθοποιός βγάζει το κοστούμι της, κοιτάζει κατευθείαν στην κάμερα και ο τέταρτος τοίχος ξαφνικά γκρεμίζεται. Η κινηματογραφία αλλάζει δραματικά και δεχόμαστε σπασμωδικούς πυροβολισμούς στο χέρι. Το απόθεμα ταινίας φαίνεται κοκκώδες, όπως και η χρωματική ισορροπία οι λήψεις είναι κλειστές και δεν φαίνονται πλέον να είναι καρέ και εστιασμένες. Κατά τη διάρκεια αυτών των χεριών- ο ίδιος ο Παναχί παρουσιάζεται με το team του να προσπαθεί να πείσει τη Μίνα να επιστρέψει στη συνέχιση τον ρόλο της (αλλά αρνείται) κινηματογραφώντας το «πραγματικό» πλέον ταξίδι της στο σπίτι (που δεν γίνεται).

Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος World War III / Houman Seyyedi _Χουμάν Σεγιέντι / 2022 / 117 λεπτά: Ένας φτωχός και άστεγος εργάτης προσλαμβάνεται για την κατασκευή των σκηνικών σε μία ταινία με θέμα τις φρικαλεότητες του Χίτλερ κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Του δίνεται ένας μικρός ρόλος, αλλά και η ευκαιρία να σώσει τη γυναίκα που αγαπά. Όταν η «πραγματικότητα» της ταινίας μπερδεύεται με την αληθινή ζωή, η ζωή του ήρωα εκτροχιάζεται, με ανεπανόρθωτες συνέπειες.
Δυνατός ιρανικός κινηματογράφος , που βρίσκει αφορμή μέσω του γυρίσματος μιας ταινίας να μιλήσει για μια σειρά κοινωνικών ζητημάτων. Με μια πραγματικά συγκλονιστική, καθηλωτική σε σημεία ερμηνεία του Μόχσεν Ταναμπάντε, ο Σεγιέντι ακολουθεί τη ζωή ενός απόκληρου, διαρκώς σκυφτού ανθρώπου της εργατικής τάξης, ο οποίος έχει χάσει τα πάντα αλλά διατηρεί μέσα του μια ανεξάντλητη ανθρωπιά... Μέχρι το τέλος, που είναι εξίσου δυνατό και σκληρό, αλλά αντιδραστικό σε περιεχόμενο, ο σκηνοθέτης δομεί μια πυραμίδα καταπίεσης πάνω στους κατατρεγμένους από την εκάστοτε εξουσία, ρεαλιστικά αλλά και συμβολικά. Όταν όμως έρχεται η κορύφωση, ο πρωταγωνιστής στρέφεται κατά των «ομοίων» του, που βρίσκονται σε λίγο καλύτερη θέση αλλά τον προδίδουν, και όχι κατά της εξουσίας που τον διέλυσε. Εδώ στα τελευταία λεπτά έγκειται και η ένστασή μας. Κατά τα λοιπά, σε όλη την υπόλοιπη διάρκεια παρακολουθούμε ένα ιδιαίτερα καλοχτισμένο κοινωνικό σινεμά αξιώσεων. Ο ιρανικός κινηματογράφος , ιδιαίτερα των τελευταίων ετών, σπάνια απογοητεύει και συχνά στρέφεται κατά της εξουσίας. Δεν είναι τυχαίο πόσοι σκηνοθέτες του διώκονται για το έργο τους.

Περίπτωση Συνείδησης
Bedoone Tarikh, Bedoone Emza
Χωρίς ραντεβού, χωρίς μεζέ
No Date, No Signature)

Ο Rolf Dobelli _ Ελβετός συγγραφέας και επιχειρηματίας έγραψε σχετικά ''Αυτοί που είναι τολμηροί και γενναίοι σκοτώθηκαν πριν να μεταφέρουν το γονίδιό τους στις επόμενες γενιές. Οι άλλοι, δηλαδή οι δειλοί και οι ευσεβείς, επέζησαν. Είμαστε οι απόγονοί τους".

Η υπόθεση: Ο Kaveh Nariman είναι ένας εξαιρετικός ιατροδικαστής, που δουλεύει στην πρωτεύουσα, την Τεχεράνη. Ένα βράδυ, καθώς οδηγάει επιστρέφοντας στο σπίτι του μετά τη δουλειά, εμπλέκεται σε ατύχημα και παρασύρει μηχανάκι όπου επιβαίνουν _οι όπου γης κολασμένοι_ ένας φτωχός βιοπαλαιστής, η γυναίκα του, και τα δύο ανήλικα παιδιά τους _το ένα τραυματίζεται. Ο ιατροδικαστής δεν θέλει να καλέσουν την αστυνομία (δεν έχει φροντίσει να ανανεώσει την ασφάλεια του αυτοκινήτου του, ουσιαστικά άρα παράνομος) Αλλά ως μεγαλοαστός έχει χρήμα. Δύο μέρες μετά, το παιδί εμφανίζεται στο νεκροτομείο! Ο ιατροδικαστής θεωρεί ότι ενδεχομένως να είναι εκείνος που ευθύνεται για το θάνατο του παιδιού. Η συνάδελφός του, Sayeh Behbahani, με την οποία ο ιατροδικαστής έχει μια ιδιάζουσα, νεφελώδη σχέση, κάνει την νεκροψία και στο πόρισμά της ως αιτία θανάτου κατονομάζει δηλητηρίαση και συγκεκριμένα, αλλαντίαση. Όντως, την προηγούμενη μέρα ο Moosa, όπως μαθαίνουμε, είχε αγοράσει από ένα πτηνοτροφείο, πολύ φτηνά (σάπια) κοτόπουλα. Κοτόπουλα που δεν είχαν σφαχτεί _ουσιαστικά είχαν πουληθεί ψόφια! Με αυτόν τον τρόπο ένας υπάλληλος του πτηνοτροφείου έβγαζε το χαρτζιλίκι του. Ποιος φταίει τελικά για το θάνατο του παιδιού; Και ποιος θα αναλάβει την ευθύνη;

“Καλοκάγαθος”

Η άποψή μας: Το ιρανικό σινεμά συνεχίζει να εκπλήσσει. Θετικά. Συνεχίζει να αποτελεί μια επιβλητική μήτρα, που «γεννάει» υπέροχες ταινίες, πολυδιάστατες και ξεχωριστές, με μία κοινή συνισταμένη: είναι ταινίες που εστιάζουν πάντοτε στον άνθρωπο. Είναι ταινίες, που θέτουν πολύ ενδιαφέροντα ηθικά ζητήματα. Είναι ταινίες, που είναι σύγχρονες, μοντέρνες, εκλεπτυσμένες μα και καίριες. Χτυπάνε κατευθείαν στο ψαχνό. Χωρίς φιοριτούρες, χωρίς τρικ για να κρύψουν πιθανές αδυναμίες τους, χωρίς φρου φρου και αρώματα. Ακόμα πιο συναρπαστικό είναι το γεγονός ότι οι ταινίες αυτές παράγονται ουσιαστικά με τη δαμόκλειο σπάθη της λογοκρισίας πάνω από το κεφάλι των δημιουργών τους! Με ένα θεοκρατικό καθεστώς εν πολλοίς να ελέγχει τα πράγματα. Ναι, αλλά αν έχεις κάτι να πεις, θα βρεις τρόπο να το πεις, έτσι δεν είναι; Το πρόβλημα είναι να μην έχεις να πεις τίποτε και να έχεις όλη την ευχέρεια και την... ελευθερία να το πεις αυτό το τίποτε! Το Ιράν δεν έχει να φοβάται τίποτε κινηματογραφικώς. Οι άνθρωποι εκεί ξέρουν να κάνουν σινεμά.

Και μετά τον Abbas Kiarostami υπάρχουν πολλοί ικανοί δημιουργοί, που κρατάνε ψηλά τη σημαία της ποιότητας. Από τον παλιό πια, Jafar Panahi, τον έχοντα πολλά προβλήματα με το ιρανικό καθεστώς Mohammad Rasoulof (με του οποίου την τελευταία, βραβευμένη στις Κάννες ταινία «Ένας ακέραιος άνθρωπος» βρίσκω ότι η ταινία που εξετάζουμε εδώ έχει αρκετές εκλεκτικές ομοιότητες) και τον εδραιωμένο και αναγνωρισμένο πλέον παντού Asghar Farhadi μέχρι τους Bahman Ghobadi, Mohsen Makhmalbaf, Majid Majidi, Mani Haghighi και βεβαίως Marjane Satrapi, μιλάμε για ταλαντούχους δημιουργούς, που προσφέρουν μια ευρεία γκάμα επιλογών και θεμάτων. Τι τους ενώνει, πέρα από το αδιαμφισβήτητο ταλέντο τους; Η ανθρωποκεντρική ματιά τους. Σ' αυτήν την παράδοση έρχεται να δώσει τα εξαιρετικά διαπιστευτήριά του και ο Vahid Jalilvand. Τι συμβαίνει λοιπόν στη δεύτερη ταινία του;

Ενοχές που τρέχουν παράλληλα. Θύτες που δεν έχουν καν την ευθιξία να νίψουν τας χείρας τους. Δειλοί άνθρωποι, δειλές συμπεριφορές. Και θύμα, όπως πάντα, ένας αθώος. Ένα παιδί. Το μέλλον μιας χώρας. Το μέλλον του κόσμου. Ο σκηνοθέτης μεθοδικός και αποτελεσματικός. Δεν αφήνει τον θεατή απλώς να παρατηρεί: τον μπάζει μέσα στο κουβάρι με τον μίτο της Αριάδνης και τον καλεί να το ξεδιαλύνει. Να πάρει θέση. Όχι να δείξει με το δάχτυλο. Όχι. Αυτό θα ήταν πολύ απλό. Όχι. Είναι δύσκολο μέσα από το σκοτάδι της ηθικής να βρεις τον τρόπο και να βγεις στο φως του ήθους. Όμως εδώ τίθεται θέμα αλήθειας. Η αλήθεια έχει να κάνει με την οπτική γωνία από την οποία παρατηρείς ένα γεγονός. Όπως είπε ο Λένιν _πριν τον Γκράμσι, “αντικειμενική” δεν υπάρχει _μόνο επαναστατική (σωστή πλευρά της ιστορίας που λέει το ΚΚΕ). Όχι; ΝΑΙ! Ο δημιουργός πατάει πάνω σε μια έννοια που έχει ευτελισθεί, μαραζώσει, που δεν της δίνουν κάποιοι καμία σημασία και είναι η αξιοπρέπεια, που έχει αντικατασταθεί με omertà.

Ο υπάλληλος στο πτηνοτροφείο, θέλει να βγάλει λίγα φράγκα παραπάνω, να …καλυτερέψει τη ζωή του ρε αδερφέ (ποιος ξέρει το δράμα που τραβάει κι αυτός) πουλώντας, εν δυνάμει, θάνατο. Στην αναπαράσταση, προσπαθεί να διώξει τις ευθύνες από πάνω του …απειλεί. Από την άλλη ερινύες και “ερινύες” πετάνε πάνω και μέσα στο κεφάλι του ιατροδικαστή. Μορφωμένος, αστός, σημαντικό γρανάζι στην κρατική μηχανή “νεοφιλελεύθερος” _“καλοκάγαθος”. Έχει άλλοθι: επέμενε πως το παιδί πρέπει να πάει στο νοσοκομείο. Να καταστεί βέβαιο ότι δεν διατρέχει κανέναν κίνδυνο. Οπότε; Ας πρόσεχε. Όσο για τον τραγικό πατέρα… τι νοσοκομεία και πράσιν΄άλογα; Αν χρειαστεί να δώσει χρήματα ή να τον ρωτήσουν εκεί πράγματα στα οποία δεν θέλει να απαντήσει; Ου μπλέξεις με τις αρχές…

Ο σκηνοθέτης έχει ένα σπουδαίο σενάριο στα χέρια του και κατορθώνει να το αναδείξει σταθερά, και με αυτοπεποίθηση. Ελέγχει τα εκφραστικά του μέσα, δεν φλυαρεί, δεν υπεκφεύγει. Είναι λιτός και ταυτόχρονα πλήρης. Και ξέρει να παίρνει το ποθητό αποτέλεσμα, χωρίς να χάνει το στόχο του: είναι εντέλει η ίδια η κοινωνία που ευθύνεται για το θάνατο του παιδιού. Μια κοινωνία _η συγκεκριμένη του Ιράν που δεν μπορεί να αμβλύνει τις ταξικές ανισότητες (σσ. ως θεοκρατική και 100% καπιταλιστική _θυμίζουμε πως οι εκεί κομμουνιστές του ΤΟΥΝΤΕΧ, σφάχτηκαν κυριολεκτικά από την “επανάσταση”). Το καστ κάνει σπουδαία δουλειά με εκείνον που ξεχωρίζει να είναι ο Navid Mohammadzadeh (σσ. Κούρδος με πολλές διακρίσεις, μεταξύ των οποίων δύο Κρυστάλλινα Σιμόργκ, τέσσερα Βραβεία Χαφέζ, τρία Βραβεία Κινηματογράφου του Ιράν και τέσσερα της Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου και Συγγραφέων του Ιράν) στο ρόλο του Moosa. Η σκηνή της επίσκεψής του στο πτηνοτροφείο είναι απλά συγκλονιστική και ο ηθοποιός δίνει κανονικά ρέστα υποκριτικής! Η παλέτα της φωτογραφίας είναι αποχρωματισμένη, στα όρια του ασπρόμαυρου. Επίτηδες. Και ο κίνδυνος του διδακτισμού ξεπερνιέται χωρίς απώλειες. Και το φινάλε είναι έτσι όπως πρέπει. Ανοιχτό. Χωρίς εύκολες απαντήσεις. Με μπόλικες βασανιστικές ερωτήσεις να ταλανίζουν τον θεατή. Έτσι όπως κάθε σπουδαία ταινία οφείλει να κάνει... Πολλές σκηνές δίνονται με απλούς υπαινιγμούς με έναν κινηματογράφο που αποτελείται από εύγλωττες ματιές και πράξεις χωρίς διάλογο, όπως αυτή που πλαισιώθηκε και γυρίστηκε στον καθρέφτη του αυτοκινήτου του Nariman ή εκείνη που αφηγείται την απελπισία και το αίσθημα ενοχής του γιατρού · σκληρά ξεκάθαρα όπως ο απελπισμένος πόνος ανάμεσα σε δύο τσιμεντένιους τοίχους σε ένα μη-μέρος γεμάτο σκουπίδια και επίσης το αποδεικτικό που οδηγεί σε ένα συμπέρασμα που φαίνεται προαποφασισμένο, με την κάμερα να ερευνά εκφράσεις με επιδεξιότητα. Πολλές σκηνές γυρίζονται τη νύχτα και σε εσωτερικούς χώρους, όμορφη φωτογραφία που μοιάζει να θέλει να κρύψει τα χρώματα, τονίζοντας την αίσθηση καταπίεσης που προκαλεί η δραματική ιστορία.