Καλή Χρονιά με μύθους και θρύλους

     Ξεκινάμε από εδώ …

Σίντερ Κλάας _Νίσε, Στάλο και ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ!

Οι γιορτές του δωδεκαήμερου των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, που επεκτείνονται μέχρι τα Φώτα, είναι από τις πιο σαγηνευτικές του χρόνου, ειδικά για τα παιδιά.

    Τετάρτη 25 Δεκεμβρίου 2024 – Κυριακή 5 Ιανουαρίου 2025
    12ήμερο στην χριστιανική παράδοση ονομάζεται η χρονική περίοδος
    από τα Χριστούγεννα μέχρι και την παραμονή των Θεοφανίων
    Φτάσαμε ήδη στη μέση +++

Πλήθος εθίμων και παραδόσεων, δοξασιών και παραμυθιών, που εξελίχτηκαν στη διάρκεια των αιώνων κι έφτασαν ως τις μέρες μας, ενώνονται και συνθέτουν μια πραγματικά «μαγική» ατμόσφαιρα η οποία, δυστυχώς, δεν μένει ανεπηρέαστη από τις κερδοσκοπικές επιδιώξεις των επιχειρηματικών κολοσσών που μετατρέπουν σε εμπόρευμα τα πάντα. Πλην όμως, τα δημιουργήματα της λαϊκής φαντασίας έχουν την ιδιότητα να διατηρούν τη μαγεία τους, ακριβώς επειδή οφείλουν την καταγωγή τους στους ανθρώπους του μόχθου. Γι’ αυτό οι περιπλανήσεις και οι μεταμορφώσεις τους στον τόπο και το χρόνο φέρουν ανεξίτηλη τη σφραγίδα της καθημερινότητας εκείνων που τα δημιούργησαν.

Αϊ-Βασίλης – Santa Claus

Είναι η πιο αναγνωρίσιμη φιγούρα του γιορτινού δωδεκαήμερου. Ποια όμως είναι η ιστορία του “ανθρωπάκου των Χριστουγέννων” που την επίσκεψή του περιμένουν με λαχτάρα κάθε χρόνο όλα τα παιδιά του κόσμου, 0 ελληνορθόδοξος Αϊ-Βασίλης ήταν πάντα ο Επίσκοπος Καισαρείας Βασίλειος ο Μέγας, που έβαλε και ζύμωσαν μια πίτα με τα χρυσαφικά των κατοίκων, όταν εκείνοι δε συμφωνούσαν για το ποιο ακριβώς ήταν του καθενός. Είναι ο Αϊ-Βασίλης που ποτέ δεν ξέφυγε από το άγγιγμα της θρησκείας _ Ο Άγιος Νικόλας, Επίσκοπος Μύρων Μικρός Ασίας, ακολούθησε άλλη διαδρομή και είναι εκείνος που προαναγγέλλει την άφιξη του Σάντα Κλάους. Φτάνοντας στην Ευρώπη, ο Άγιος Νικόλας ενώθηκε με διάφορους θρύλους των Βόρειων χωρών, παίρνοντας αρκετά χαρακτηριστικά και από άλλα πρόσωπα και αντικαθιστώντας το Χριστό Παιδί που μοίραζε ως τότε τα δώρα στα παιδιά. Από τον 12° κιόλας αιώνα, την παραμονή της γιορτής του, ο Άγιος Νικόλας ξεκινάει την περιοδεία του στα σχολεία. Ρωτάει τους δασκάλους αν τα παιδιά είναι φρόνιμα, υπάκουα, μελετηρά, αν έκαναν τα μαθήματα και τις προσευχές τους. Την άλλη μέρα, στις 6 Δεκεμβρίου, επιστρέφει για να μοιράσει επαίνους και τιμωρίες. Καθώς περνάει ο καιρός, αφήνει το σχολείο για να πάει στα σπίτια.

    Στην Αμερική…

H μεταμόρφωσή του ολοκληρώθηκε κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του στο Νέο Κόσμο. Τον 17° αιώνα, ένα καράβι με ολλανδικό πλήρωμα ξεκινάει από το Άμστερνταμ για τη Νέα Υόρκη. Στην πλώρη του τρικάταρτου καραβιού είναι σκαλισμένος ο Σίντερ Κλάας (όπως λέγεται ο Άγιος Νικόλας στη γλώσσα τους), προστάτης των ναυτικών. Όμοιος με αυτούς, φοράει ένα χαμηλό καπέλο κι ένα τεράστιο ζευγάρι φλαμανδικά παπούτσια. Οι Ολλανδοί ναυαγούν. Τότε, ο Άγιος Νικόλας εμφανίζεται σ’ έναν ναυαγό, που πλέει αναίσθητος στη θάλασσα.

Μέσα στον λήθαργο του, Βλέπει τη φιγούρα της πλώρης να κάθεται ανακούρκουδα μπροστά του και να ανάβει την πίπα! Ένα τεράστιο σύννεφο καπνού υψώνεται, στο οποίο ο ναυτικός μπορεί να διακρίνει σχήματα, παλάτια, θόλους και καμπάνες. Σαν σε όραμα, Βλέπει το όνειρο του Αγίου: να εγκατασταθούν οι Ολλανδοί σ’ εκείνο το νησί, να θεμελιώσουν μια πόλη και να του την αφιερώσουν. 0 Αϊ-Νικόλας θα την επισκέπτεται κάθε χρόνο, οδηγώντας χαρούμενα το άρμα του πάνω απ’ τα δέντρα και τα σπίτια και μετά, κατεβαίνοντας μέσα απ’ τις καμινάδες, θ’ αφήνει τα δώρα του στα παιδιά. Το όραμα τελειώνει όταν ο άγιος δεν έχει πια άλλο καπνό να καπνίσει. Πριν ξαναπάρει το ουράνιο άρμα του και πετάξει πάνω απ’ τις κορφές των δέντρων, περνάει την πίπα του στο γείσο του καπέλου του και, κοιτάζοντας το ναυτικό, σέρνει το δάχτυλό του κατά μήκος της μύτης του με την έκφραση των δασκάλων που σημαίνει ότι το μάθημα τελείωσε και ότι είναι ικανοποιημένοι γιατί έγινε καλή δουλειά…

Έτσι μυθιστορηματικά περιγράφει ο συγγραφέας Ουάσινγκτον Ίρβινγκ τη γέννηση της Νέας Υόρκης (1809). Πριν απ’ αυτή τη χρονολογία. ο Άγιος Νικόλας ήταν για τους Αμερικάνους μια απλή φιγούρα από χαρτί, κολλημένο πάνω στα μπισκότα που βουτούσαν στο κονιάκ τους με την ευκαιρία της πρωτοχρονιάς. Τρία χρόνια μετά, τα παιδιά κρεμούσαν τις κάλτσες τους στην καμινάδα πριν πάνε για ύπνο κι ονειρεύονταν τα δώρα που θα έβρισκαν εκεί!

Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Άγιος Νικόλας επιστρέφει στην Ευρώπη χωρίς τον επισκοπικό του μανδύα, που μοιάζει να ‘χει ολότελα ξεχαστεί. Κατοικεί στο μακρινό Βορρά, ακολουθεί μια χιονισμένη διαδρομή, μπαίνει στα σπίτια από τις καμινάδες, κυκλοφορεί με έλκηθρο και ταράνδους και φοράει κόκκινη κάπα, σκούφο με γούνα και ψηλές μπότες. Είναι πια ο Σάντα Κλάους, ένας “παγκόσμιος” Αί-Βασίλης, η πιο γλυκιά μορφή ολόκληρου του Δωδεκαήμερου.

Ωστόσο, για πολλούς αιώνες, τα Χριστούγεννα δεν ήταν η όμορφη γιορτή που έχουν γίνει σήμερα. Στις Σκανδιναβικές χώρες, τα πυκνά σκοτάδια της νύχτας των Χριστουγέννων ήταν γεμάτα τρόμο γιατί οι άνθρωποι πίστευαν ότι οι νεκροί έρχονταν στη γη για να εκδικηθούν τους ζωντανούς. Μάγισσες, με τηγάνια και κατσαρόλες που κόχλαζαν, χόρευαν μαγικούς χορούς στα σταυροδρόμια. Οι ζωντανοί οχυρώνονταν στα σπίτια τους. Διπλοκλειδώνονταν, έβαζαν σιδερένιες μπάρες στις πόρτες και κάρφωναν πάνω μικρούς σταυρούς. Οι γυναίκες δεν άλεθαν και δεν έγνεθαν. Κάθε κυκλική κίνηση πίστευαν ότι έφερνε κακοτυχία. O Στάλο, ένας σκληρός γίγαντας, ξεκινούσε με το έλκηθρο από τη Λαπωνία. Δεν είχε ταράνδους (τους σκότωνε!), αλλά τον ακολουθούσαν ποντίκια. Είχε σάκο, αλλά δεν έδινε δώρα (έβαζε μέσα τα ίδια τα παιδιά και τα κατασπάραζε!)…

Όταν οι καιροί γλύκαναν (κι επέτρεψαν στους ανθρώπους να γλυκάνουν κι αυτοί), τα παιδιά άρχισαν να ελπίζουν σε μια πιο καλόγνωμη άφιξη. Ο Αφέντης του Στάβλου κάπνιζε πίπα, έτρωγε το ρυζόγαλό του μ’ ένα ξύλινο κουτάλι και περνούσε πολλές ώρες καθισμένος στο κατώφλι του. Μιλούσε στα πρόβατα, στις αγελάδες, στα άλογα. Μια μέρα, κουράστηκε να φυλάει ζώα κι αποφάσισε ν’ ασχοληθεί μ’ ένα μεγάλο κοπάδι παιδιά. Δε θα κουβαλούσε πια ζωοτροφές, αλλά δώρα! Αυτό το καλό πνεύμα των Χριστουγέννων (οι Σκανδιναβοί το αποκαλούν Νίσε) δε μοιάζει πολύ στον καλοθρεμμένο Σάντα Κλάους. Φοράει χοντρό μάλλινο μανδύα και μπότες, όμως ο ίδιος είναι αδύνατος. Δυο κοκόρια ή μια κατσίκα σέρνουν το έλκηθρό του. Μερικοί νάνοι (ξωτικά] τον Βοηθούν να διασχίσει τους δύσκολους, ανηφορικούς δρόμους επειδή τα δώρα, κλεισμένα στους πάνινους σάκους τους, είναι Βαριά.

    Συνεχίζεται _ μείνετε συντονισμένες-οι!!
    Και συνεχίζουμε

Τα ξωτικά «γεννήθηκαν» μέσα στην καθημερινότητα των ανθρώπων του μόχθου και κυρίως από τη σχέση τους με το ύπαιθρο και τη φύση. Η ελληνική παράδοση μαρτυρά πολλούς ξωτικολαούς (τελώνια, δράκοι, νεράιδες, γοργόνες, καλικάντζαροι, λάμιες, γίγαντες), ως εξέλιξη των μυθολογικών πλασμάτων που συντρόφευαν ή στοίχειωναν τη μέρα και τη νύχτα των αρχαίων κατοίκων. Στην Ευρώπη, η ονομασία Faery ή Elf περιλαμβάνει πολλά διαφορετικά είδη ξωτικών.
Οι νάνοι, πριν γίνουν οι άξιοι Βοηθοί του Αϊ-Βασίλη, έκαναν -ως ξωτικά- ένα σωρό δουλειές. Έγνεθαν μαλλί, άλεθαν σιτάρι, φύλαγαν τα ζώα, κυνηγούσαν τους κλέφτες, άναβαν τη φωτιά και, στην ανάγκη, έσβηναν τις πυρκαγιές. Στη Σκανδιναβία ονομάζονται Γιούλμπουκ Το όνομά τους σημαίνει «αυτοί που πλησιάζουν τα σπίτια», γιατί χτυπούν τις πόρτες των ανθρώπων τη νύχτα της 23ης Δεκεμβρίου. Στη Γερμανία τους λένε Κλάουμπαουφ. 0 πιο γνωστός είναι ο Κνεχτ Ρούπρεχχ. ο συνοδός του Αϊ-Νικόλα -ένα κακομούτσουνο (και τρομαχτικό!) ξωτικό, που φαινόταν να ξέρει όλες τις σκανταλιές που είχαν κάνει τα παιδιά την προηγούμενη χρονιά. Έτσι δεν αποκλειόταν, αντί για δώρα, να πάρουν κανένα δεμάτι βέργες! Δεν είναι τυχαίο το όνομα που του έδωσαν οι κάτοικοι της Λορένης: τον έλεγαν «Μπαρμπα-Μαστίγιο»! Στην Αλσατία τον φώναζαν Χανς Τραπ Στην Ολλανδία ήταν ο Πιτ ο Μαυριτανός (ή αλλιώς Μαύρος Πιτ!) και μπορεί ν’ άφηνε στα ξυλοπάπουτσα των παιδιών, αντί για δώρα, μερικά κομμάτια… κάρβουνο!

Σκαρικατζέρια, Καρκατζέλια, Λυκοκαντζαραίοι, Πλανήταροι…

   

Μπεφάνα_Befana

Στην Ιταλία, τα δώρα στα παιδιά φέρνει η Μπεφάνα, και μάλιστα όχι τα Χριστούγεννα ή την Πρωτοχρονιά αλλά τη μέρα των Φώτων! Σύμφωνα με την ιστορία της η Μπεφάνα. μια πολυάσχολη ηλικιωμένη γυναίκα, είχε αρνηθεί να ακολουθήσει τους τρεις μάγους-Βασιλιάδες. Την είχαν προσκαλέσει να ψάξουν μαζί για το νεογέννητο Χριστό, ακολουθώντας το λαμπερό αστέρι, όμως κείνη προ-τίμησε να συνεχίσει το νοικοκυριό της, αντί να τρέχει στις ερημιές. Αργότερα, που το καλοσκέφτηκε, το μετάνιωσε. Αλλά ήταν ήδη αργά, γιατί οι τρεις ξένοι είχαν ήδη απομακρυνθεί και δεν μπόρεσε να βρει τα ίχνη τους. Έτσι, αποφάσισε να χρησιμοποιήσει την ιπτάμενη σκούπα της κι άρχισε να πετάει πάνω από τα σπίτια καβάλα στο σκουπόξυλό της. ρίχνοντας δώρα στις καμινάδες. Σε κάποιο απ’ όλα τα σπίτια -έλπιζε- θα είχε γεννηθεί το θείο βρέφος, έτσι θα έπαιρνε το δώρο που του χρωστούσε…

Όπως συνέβη με τον Αϊ-Βασίλη – Σάντα Κλάους. ο μύθος της Μπεφάνα έχει υποστεί πολλές μεταμορφώσεις στο πέρασμα των αιώνων. Είναι, ενδεχομένως, απόγονος αρχαίων ειδωλολατρικών εξιλαστήριων τελετών που, στη συνέχεια, πέρασαν στους Ρωμαίους. Τις δώδεκα νύχτες που ακολουθούσαν το χειμερινό ηλιοστάσιο (σε μια περίοδο αφιερωμένη στους εορτασμούς για την αναγέννηση της φύσης), πίστευαν ότι μυστηριώδεις γυναικείες φιγούρες πετούσαν πάνω από τα χωράφια για να ευνοήσουν τις μελλοντικές σοδειές. Οι γυναίκες αυτές, υπό την εποπτεία της Ντιάνα (ρωμαϊκή θεότητα του κυνηγιού και της βλάστησης, αντίστοιχη με την αρχαιοελληνική Άρτεμη) ή μίας μικρότερης θεότητας, της Σατία, σηματοδότησαν, πιθανόν, την αρχή του μύθου της «ιπτάμενης γυναίκας» πάνω στο σκουπόξυλο.

Η Μπεφάνα έρχεται τη νύχτα, για να σαρώσει την περίοδο των Χριστουγέννων μ’ ένα σκούπισμα. Ως ηλικιωμένη γυναίκα, με ξεχτένιστα μαλλιά και φθαρμένα ρούχα, συμ-βολίζει τον παλιό, ξεθωριασμένο χρόνο που φεύγει ή την άγονη, χειμωνιάτικη φύση. Το έθιμο να καίγονται μαριονέτες ντυμένες με κουρέλια κατά τη διάρκεια των εορτασμών της Πρωτοχρονιάς είναι διαδεδομένο σε πολλές πόλεις της Ιταλίας και της Ευρώπης, ενώ η σκούπα είναι το σύμβολο του εξαγνισμού και της αναγέννησης. Κάτι αντίστοιχο συναντάμε σε γερμανικές και αυστριακές πόλεις, με τη φιγούρα της Πέρχτα (ή Μπέρχτα). Στη λαογραφία της Βαυαρίας και της Αυστρίας, η Πέρχτα περιπλανιόταν στην ύπαιθρο στα μέσα του χειμώνα και έμπαινε στα σπίτια τις δώδεκα ημέρες μεταξύ των Χριστουγέννων και των θεοφανείων (ειδικά τη Δωδέκατη Νύχτα). Σε αναλογία με τις δοξασίες για την επίσκεψη του Αϊ-Νικόλα (λιγότερο του Αϊ-Βασίλη), ήξερε αν τα παιδιά και οι νέοι υπηρέτες είχαν καλή συμπεριφορά και δούλευαν σκληρά όλο το χρόνο. Αν ναι, μπορεί να έβρισκαν ένα μικρό ασημένιο νόμισμα την επόμενη μέρα, σε ένα παπούτσι ή έναν κουβά. Αν όχι δεν θέλετε να ξέρετε τι γινόταν…

Η Befana (Μπεφάνα) πήρε το όνομά της, κατά πάσα πιθανότητα, από παραφθορά της ύστερης Λατινικής λέξης epiphania. που πηγάζει από το Αρχαιοελληνικό ουσιαστικό επιφάνεια (εκδήλωση) και το ρήμα επιφαίνω (εκδηλώνω. φανερώνω, αποκαλύπτω, εμφανίζω) γιατί με την πάροδο του χρόνου, η φιγούρα αυτή συνδέθηκε με τη θρησκεία και τη χριστιανική γιορτή των Θεοφανείων. Το γεγονός ότι στη Befana έχει αποδοθεί η ιδιότητα της μάγισσας συνδέεται με τη διάδοση του εθίμου του Halloween και, φυσικά, με την καταδίκη από τον Χριστιανισμό κάθε παγανιστικού συμβολισμού, που κατηγορείται για σατανικές επιρροές, παρά την προσπάθεια εκχριστιανισμού του μύθου της, στον οποίο συνυπάρχουν πολλά διαφορετικά στοιχεία.

Μπαμπούσκα

Η Μπαμπούσκα (γιαγιά) ήταν μία πάμφτωχη γριά χωρική, που ζούσε κάποτε στην καρδιά της Ρωσίας. Γνωστή σε όλους για τη φιλοξενία της, τη νύχτα των Χριστουγέννων δέχτηκε τους τρεις Βασιλιάδες στην καλύβα της χωρίς να ξέρει ποιοι είναι. Εκείνοι την κάλεσαν να πάει μαζί τους αλλά, όπως η Μπεφάνα, η Μπαμπούσκα αρνήθηκε γιατί είχε να σκουπίσει και να συγυρίσει το σπίτι της. Οι φιλοξενούμενοι της δεν μπορούσαν να την περιμένουν κι έφυγαν. Όταν τελείωσε τη δουλειά της, η Μπαμπούσκα πήρε για να δωρίσει στο νεογέννητο ό, τι της επέτρεπε η φτώχεια της και προσπάθησε να ακολουθήσει το αστέρι που της είχαν δείξει. Η ώρα όμως ήταν περασμένη κι είχε έρθει η αυγή. Κανένα αστέρι δεν υπήρχε για να την καθοδηγήσει κι άρχισε να ψάχνει στα τυφλά, ρωτώντας μήπως είχε δει κανείς τους τρεις ξένους. Πέρασαν βδομάδες και μήνες αλλά δεν μπόρεσε να Βρει εκείνο που έψαχνε. Η ιστορία λέει ότι, κάθε χρόνο, η Μπαμπούσκα επαναλαμβάνει τη διαδρομή, συνεχίζοντας το ψάξιμο και χαρίζοντας δώρα στα παιδιά.

Θεωρείται πως η ιστορία αυτή (Η Μπαμπούσκα και οι Τρεις Βασιλιάδες) είναι διασκευή ενός παλιού ρώσικου παραμυθιού, όμως οι ίδιοι οι Ρώσοι δεν την αναγνωρίζουν ως μέρος της λαϊκής τους παράδοσης. Το πιθανότερο είναι ότι δεν πρόκειται για παραδοσιακό παραμύθι. Η συγγραφέας του (η Αμερικανίδα Ruth Robbins) χρησιμοποίησε ένα ποίημα που γράφτηκε το 1907, από την επίσης Αμερικανίδα Edith Thomas, στην οποία ανήκει αυτός ο ισχυρισμός. Στην πραγματικότητα, τα βασικά στοιχεία είναι δανεισμένα από την ιστορία της Μπεφάνα, επειδή όμως το παραμύθι της Robbins εικονογραφήθηκε από τον ρωσικής καταγωγής μετανάστη καλλιτέχνη Nicholas Sidyakov, η διαδεδομένη -αν και λανθασμένη- αυτή αντίληψη περιβάλλεται από κάποια αληθοφάνεια. Είναι, ωστόσο, γεγονός ότι μέχρι τα μέσα του 19^ου αιώνα δεν συνηθίζονταν τα δώρα. Το έθιμο του χριστουγεννιάτικου δώρου μεταφυτεύτηκε στη Ρωσία από την Ευρώπη και, φυσικά, αφορούσε τα παιδιά μόνο των αριστοκρατικών και πλούσιων οικογενειών.

Λιγότερο ή περισσότερο γνωστοί, οι μύθοι και οι θρύλοι για το Δωδεκαήμερο Χριστουγέννων – Πρωτοχρονιάς – Θεοφανείων είναι η κληρονομιά που μας άφησαν οι ξωμάχοι των αγροτικών περιοχών. Αντανακλούν τις ιστορικές φάσεις του μετασχηματισμού των ανθρώπινων κοινωνιών στο πέρασμα των αιώνων, γιατί είναι το αποτύπωμα της βιοπάλης τους, των φόβων, των ελπίδων, των ονείρων και των αγώνων τους. Αυτή είναι η πηγή της απαράμιλλης χάρης τους, που αντέχει όχι μόνο στο χρόνο, αλλά και σε κάθε απόπειρα των εκμεταλλευτών μας να ψευτίσουν αυτή την κληρονομιά, να την οικειοποιηθούν ή να την εμπορευτούν.

Εύη Κοντόρα Β’ Αντιπρόεδρος της ΟΓΕ _
Τα στοιχεία για τον Αϊ-Βασίλη – Σάντα Κλάους προέρχονται κυρίως
από το Βιβλίο του Jean Luis Hue
«Τα τελευταία νέα του Αϊ-Βασίλη», Εκδόσεις «θυμάρι»

 ___________________________

        La Befana

La Befana vien di note
con le scarpe tutte rotte
con le toppe alla sottana
viva viva la Befana!

    🎶🎤 🎵
    Η Befana μεσ’ στη νύχτα
    με παπούτσια διαλυμένα
    με μπαλώματα στη φούστα
    Ζήτω-ζήτω Befana

🎈  La Befana vien di note
e i fascisti prende a botte
da’una falce al bimbo bello
e un martello a suo fratello
sono doni popolari
da lasciare ai proletari

🎈  la Befana è tutta rossa
e ci guida alla riscossa
su’ compagni
giù dal letto
non è tempo di dormer
testa alta! pugno chiuso!
verso il sol dell’avvenir!

🎈 Η Befana βγαίνει νύχτα
και πλακώνει τους φασίστες
το δρεπάνι στο παιδάκι
το σφυρί στο αδερφάκι
δώρα είναι του λαού
που τα παίρνουν προλετάριοι
🎈 H Befana κοκκινίζει
την εξέγερση μας δείχνει
άντε σύντροφοι ξυπνάτε
δεν μπορείτε να κοιμάστε
κεφάλι ψηλά, σφιχτή γροθιά
προς τον ήλιο που ανατέλλει!

Ευχαριστούμε τη |> Luisa Fanello  <|για την "Κόκκινη Befana"
(και συμπληρώνουμε)
Avanti o popolo, bandiera rossa
Alla riscossa, alla riscossa…
Evviva communisma e la libertà!
Vogliamo fabriche, vogliamo terra
Evviva communisma e la libertà!

Στην ιταλική λαογραφία, η Befana είναι μια κακομούτσουνη γιαγιά που φέρνει δώρα στα παιδιά (τη νύχτα της 5^ης Ιανουαρίου) σαν τον Άγιο Βασίλη-Santa Claus ή (αλλού) τον Άγιο Νικόλαο -St Nicholas. Το όνομά της προέρχεται από τη γιορτή των Θεοφανείων (ιταλικά: Festa dell’ Epifania – «Epifania» λατινική λέξη με ελληνική προέλευση που σημαίνει «εκδήλωση (της θεότητας)» -κατ’ άλλους η Befana προέρχεται  από τη Sabina (η ρωμαϊκή θεά Strenia).
Στη λαϊκή λαϊκή παράδοση, η Befana επισκέπτεται όλα τα παιδιά την παραμονή της γιορτής των Θεοφανείων, για να γεμίσει τις κάλτσες τους με καραμέλες φρούτα και δώρα εάν είναι καλά, ή ένα κομμάτι κάρβουνο, κρεμμύδια ή σκόρδο και μαύρη καραμέλα αν είναι κακά. Σε φτωχότερα μέρη της Ιταλίας (ιδιαίτερα στα χωριά της Σικελίας), αφήνει ένα ραβδί σε μια αποθήκη (εν είδει στηρίγματος -αντί κάρβουνου). Όντας μάλιστα καλή οικονόμος, πολλοί λένε ότι σκουπίζει κιόλας το πάτωμα πριν φύγει -ένδειξη απομάκρυνσης των προβλημάτων που συσσώρευσε η χρονιά που πέρασε. Η οικογένεια του παιδιού συνήθως της αφήνει ένα μικρό ποτήρι κρασί και ένα πιάτο φαΐ συνήθως τοπικά.

Μόνιμα απεικονίζεται να πετάει καβάλα σε μια σκούπα με ένα μαύρο σάλι και γεμάτη φούμο επειδή μπαίνει στα σπίτια των παιδιών μέσα από καμινάδες. Τις πιο πολλές φορές χαμογελάει και έχει τσάντα ή σακούλι γεμάτο καραμέλες, γλυκίσματα και δώρα

Κάποια πρόσφατα γράμματα παιδιών

«Θα ήθελα απλώς ένα ζευγάρι παπούτσια και το σκύλο μου» |>Alisya – 8
Γεια σας, αγαπητή Befana, είμαι 5 χρόνων, φέτος συμπεριφέρθηκα καλά. Μια που εσείς είσαι τόσο φτωχή, θα σας δώσω ένα παιχνίδι που δεν χρησιμοποιώ πλέον, παρακαλώ να το πάρετε και να το αναλάβουν τα ξωτικά του Αι βασίλη …ξέρουν αυτά θα το κάνουν τζιτζί. Έτσι μετά θα πάει σε φτωχά παιδάκια που θα το φχαριστηθούν πολύ. Η Gaia και η Dèsirèè σάς στέλνουν ένα μεγάλο μεγάλο μεγάλο φιλί και ευχαριστίες για όλα όσα κάνεις. Ακόμα και η δεκαεξάχρονη αδερφή μου συμπεριφέρθηκε (αρκετά) καλά αν και είναι πάντα λίγο matrialona (σσ. |> λέξη διαλέκτου που σημαίνει αγενής, κακομαθημένη) -|> Gaia – 5

Αγαπητή Befi, φέτος ήμουν λίγο κακός, αλλά σας ζητώ ένα δωράκι -φιλιά Bele – |> Gabriele – 3 ___
Είμαι πολύ καλό αγόρι και όμορφο. Λατρεύω τη μαμά, τον μπαμπά, τη γιαγιά, τον παππού, τη Giulia, Tommaso, τη θεία Roberta, τον θείο Domenico, τη θεία Simona, το θείο …περιμένω! |>Mikhail – 6 __
Αγαπητή μου Befana. Θα ήθελα ένα schetbool και για τον αδελφό μου ένα μικρό ποδήλατο BMX (για 7 χρόνων) ευχαριστώ… ευχαριστώ …  ευχαριστώ πολύ -Raffaele – 11 __
Αγαπητή μου Befana, θα ήθελα να μάθω, αλλά είσαι η αρραβωνιαστικιά του Άη Βασίλη (;;) Και τότε θα μπορούσατε να μου στείλετε μια φωτογραφία από εκεί όπου ζείτε; Και έπειτα αν είσαι η φίλη του Babbo natale να του πεις ότι εγώ και η αγαπημένη φίλη μου η Alessi το ζητάμε από σένα και τον Άη Βασίλη που θέλετε το καλό του κόσμου … Να το κάνετε παρακαλώ γιατί κάποιοι φίλοι μας δεν πιστεύουν στην ύπαρξή σας. θα μου απαντήσετε αύριο; Σας ευχαριστώ πολύ και σας αγαπάμε (από την Teresa και την καλύτερη φίλη της την Alessia). |> Teresa – 9
Αγαπητή Befana, θα ήθελα να σας πω ότι δεν ήμουν τόσο καλός, αλλά θα ήθελα ένα δώρο για τον μικρό αδελφό μου τον Simone |>Alice – 8

Κατά το χριστιανικό μύθο η Befana προσεγγίσθηκε από τους βιβλικούς 3 Σοφούς (3 βασιλιάδες – 3 μάγους) λίγες μέρες πριν από τη γέννηση του Ιησού, που της ζήτησαν οδηγίες για το πού ήταν ο «Υιός του Θεού» (είχαν δει το αστέρι του στον ουρανό κλπ) Αυτή τους έδωσε καταφύγιο για μια νύχτα, καθώς θεωρήθηκε η καλύτερη οικονόμος στο χωριό, με το πιο όμορφο σπίτι. Οι μάγοι την προσκάλεσαν να συμμετάσχει στο ταξίδι για να βρουν μαζί το μωρό Ιησού, αλλά αρνήθηκε, δηλώνοντας ότι ήταν πολύ απασχολημένη με το νοικοκυριό του σπιτιού. Αργότερα, όμως έκανε ένα τικ-τακ η καρδιά της και βγήκε παγανιά να ψάξει τους 3 μάγους και τον Ιησού τη νύχτα.

Δεν τα κατάφερε και έτσι, μέχρι σήμερα, περιδιαβάζει στους ουρανούς κάθε χρόνο τέτοια μέρα.
Κατά έναν άλλο χριστιανικό μύθο, λίγο πιο λυπητερό, η Befana ήταν μια συνηθισμένη γυναίκα με ένα παιδί που αγαπούσε πολύ. Αλλά το παιδί της πέθανε, και η θλίψη της τη μάγεψε. Όταν άκουσε ότι γεννήθηκε ο Ιησούς, άρχισε να τον βλέπει με τη φαντασία της νομίζοντας ότι ήταν γιός της. Τελικά τον συνάντησε και του πήγε δώρα για να τον κάνει ευτυχισμένο και το νεογέννητο «θείο βρέφος» της χάρισε την ευτυχία να γίνει  μητέρα παιδιών (στην Ιταλία) και να τους κάνει δώρα. Η παράδοση λέει ακόμη ότι αν δει κανείς την Befana, θα φάει μια γερή σκουπιά κατακέφαλα γιατί δεν θέλει να την βλέπουν (αυτή η πτυχή μπορεί να είναι και κόλπο για να κρατήσει τα παιδιά στα κρεβάτια τους και να μη σηκώνονται ή να βγαίνουν νυχτιάτικα από το σπίτι).

Κατά έναν άλλο (χριστιανικό) θρύλο η ιστορία ξεκινά από τη στιγμή της γέννησης του μωρού Ιησού, με την . Befana να κάνει πάστρα σχολαστικά. Έρχονται οι μάγοι, αυτή τους διώχνει, αλλά μετά ένα έντονο φως εμφανίζεται στον ουρανό που της δείχνει το δρόμο. Ετοιμάζει τσάντα με τρόφιμα για το μωρό και παίρνει μια σκούπα για να βοηθήσει την παναγία -σα νέα μητέρα, στην καθαριότητα. Δυστυχώς, παρά τις καλύτερες προσπάθειές της, δεν τον βρίσκει ποτέ και έτσι, η Befana εξακολουθεί να ψάχνει στους αιώνες των αιώνων το νεογέννητο μεσσία.
… και πολλοί ακόμη μύθοι και δοξασίες

Η παράδοση φαίνεται να ενσωματώνει και πολλά προχριστιανικά λαϊκά στοιχεία, προσαρμοσμένα στον χριστιανικό πολιτισμό και τα οποία σχετίζονται με τον εορτασμό της Πρωτοχρονιάς. Ο ιστορικός Carlo Ginzburg την συνδέει με τον Nicnevin. Ο χαρακτήρας της μεγάλης γυναίκας μάλλον αντιπροσωπεύει το «παλιό έτος» που μόλις πέρασε, έτοιμο να καεί για να δώσει τη θέση του στο νέο.
ℹ️  Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες εξακολουθεί να υπάρχει παράδοση να καίγεται μια μαριονέτα ηλικιωμένης κυρίας στην αρχή του νέου έτους, που ονομάζεται Giubiana στη Βόρεια Ιταλία, με ξεκάθαρη κελτική προέλευση.
ℹ️  Οι Ιταλοί ανθρωπολόγοι Claudia και Luigi Manciocco, στο βιβλίο τους Una casa senza porte (Σπίτι χωρίς πόρτες) εντοπίζουν την προέλευση της Befana πολύ πίσω στις νεολιθικές πεποιθήσεις και πρακτικές. Οι ίδιοι την περιέγραψαν επίσης ως μια φιγούρα που εξελίχθηκε σε θεά που συνδέεται με τη γονιμότητα και τη γεωργία. Η Befana διατηρεί επίσης πολλές ομοιότητες με την Perchta και τις προχριστιανικές αλπικές παραδόσεις της
ℹ️  Η Befana σήμερα γιορτάζεται σε όλη την Ιταλία και έχει γίνει εθνική εικόνα. Σε κάποιες περιοχές η προσωπικότητά της συνδέεται με τα παπικά κράτη με την  Urbania (περιοχή Pesaro-Urbino) να θεωρείται  το επίσημο σπίτι της. Κάθε χρόνο πραγματοποιείται εκεί ένα μεγάλο φεστιβάλ με 30-50.000 κόσμο εκατοντάδες Μπεφάνες, να αιωρούνται από τον κεντρικό πύργο -κουνάμενες και λυγάμενες, χορεύουν και χαιρετούν τα παιδιά.
Υπάρχουν τρία (τουλάχιστον) μέρη στην Ιταλία συνδέονται σήμερα περισσότερο με την παράδοση της Befana:

✔️   Η Piazza Navona στην κεντρική Ρώμη όπου κάθε χρόνο μεταξύ των Χριστουγέννων και των Θεοφανίων, όπου πωλούνται παιχνίδια, ζαχαρωτά και γλυκίσματα. Η γιορτή της Befana στη Ρώμη απαθανατίστηκε σε τέσσερις διάσημους σονέτες στη ρωμαϊκή διάλεκτο από τον Ρωμαίο ποιητή του 19ου αιώνα Giuseppe Gioacchino Belli. Η τελευταία, με τίτλο La Befana, είναι ορχηστρική απεικόνιση αυτού του φεστιβάλ της Piazza Navona (Feste Romane του Ottorino Respighi). Μια δεισιδαιμονία είναι ότι τα μεσάνυχτα 6 Ιανουαρίου, η Befana εμφανίζεται σε ένα παράθυρο της Piazza Navona και φυσικά πολλοί περιμένουν … «κατά βούληση».
✔️  Για την Urbania μιλήσαμε παραπάνω (εθνικό φεστιβάλ, συνήθως μεταξύ 2 και 6 Ιανουαρίου) Μάλιστα έχει προγραμματιστεί να χτιστεί ένα “σπίτι της Befana” με μεγάλο γραμματοκιβώτιο για επιστολές που απευθύνονται σ’ αυτή (αντικατοπτρίζοντας τι συμβαίνει με τον Άη Βασίλη στο Rovaniemi).
✔️  Στο Fornovo di Taro, μια πόλη στην επαρχία της Πάρμας, γίνεται εθνική συνάντηση (Raduno Nazionale delle Befane e dei Befani) στις 5 και 6 Ιανουαρίου.

ℹ️  Οι παραδόσεις που αφορούν τη Befana «εξάγονται» και σε άλλα μέρη του κόσμου όπου υπάρχει ζωντανή ιταλική κοινότητα: στο Τορόντο του Καναδά, για παράδειγμα, μια «χορωδία Befana» εμφανίζεται κάθε Χειμερινό Ηλιοστάσιο (το Δεκέμβη) για να τραγουδήσει στο «Kensington Market Festival of Lights parade», όπου γυναίκες, άνδρες και παιδιά ντυμένοι με κοστούμια Befana χορεύουν και τραγουδούν τραγούδια αγάπης.
ℹ️  Το όνομα «Befana», εμφανίστηκε ως θηλυκή μαριονέτα -ήδη ευρέως διαδεδομένο στη λαϊκή διάλεκτο του δέκατου τέταρτου αιώνα, πρώτη φορά στα ιταλικά από τον Francesco Berni το 1535, στη συνέχεια από τον Agnolo Firenzuola το 1541. Υπάρχουν ακόμη σκάποιες περιπτώσεις όπου παρέμεινε στη λαϊκή γλώσσα, ο όρος «Pefana» όπως για παράδειγμα στην πόλη Montignoso, στην επαρχία Massa-Carrara, στη La Spezia καθώς και στην Garfagnana και τη Versilia, με παραδόσεις που δεν ευθυγραμμίζονται με τους συνήθεις εορτασμούς των Θεοφανίων
ℹ️  Ο χαρακτήρας: Μιλήσαμε αρκετά παραπάνω, να προσθέσουμε πως η Befana θυμίζει τη θρησκευτική παράδοση της Santa Lucia, η οποία έδινε δώρα σε παιδιά

ℹ️  Φυσική όψη – συμβολισμός: Δεν είναι μια όμορφη γυναίκα, νεαρή και γοητευτική, αλλά, αντίθετα, μια ηλικιωμένη ζαρωμένη από τις αρρώστιες και τα προβλήματα της ηλικίας της -μερικές φορές κρυωμένη κιόλας, με λίγα δόντια, το πρόσωπό της τσαλακωμένο και συνήθως, αλλά όχι πάντα, μια πολύ προεξέχουσα μύτη για να τονίσει τα γηρατειά της. Το απλανές βλέμμα προέρχεται από μια συμβολική αναπαράσταση του παλιού έτους: αφού τελειώσει πραγματικά, μπορεί να καεί, όπως συνέβη σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες όπου υπήρχε παράδοση να καίγονται μαριονέτες ντυμένες με φθαρμένα ρούχα, στην αρχή της (βλέπε Giubiana & Panevin ή Pignarûl, Casera, Seima ή Brusa la vecia, το κάψιμο στην Μπολόνια την παραμονή της Πρωτοχρονιάς καθώς και τον «πυροβολισμό του Pupo» στη Gallipoli, ή το στοίχημα του Veggia Pasquetta που κάθε 6 Ιανουαρίου ανοίγει το καρναβάλι στο Varallo στο Πιεμόντε).

ℹ️  Ρούχα και παπούτσια: η Befana φοράει μακριές φούστες, συχνά και ποδιά, βαριές κάλτσες και άνετα παπούτσια, αλλά δεν χρησιμοποιεί μπότες gascon πολύ συνηθισμένες στα παραμύθια. Στους ώμους που βαραίνουν κυρτωμένοι, έχει πάντα ένα βαρύ χρωματιστό μάλλινο σάλι και όχι μανδύα ή μπέρτα όπως δείχνουν κάποιοι στο διαδίκτυο.
ℹ️  Το μαντήλι: Η Befana δεν πρέπει να συγχέεται με τις μάγισσες της αγγλοσαξονικής παράδοσης, δεν έχει μυτερό καπέλο, όπως φαίνεται συχνά σε πολλά sites, blogs, ακόμα και σε μερικές τηλεοπτικές διαφημίσεις. Μόνο ένα βαρύ μαντήλι (la pezzóla) ή μια μάλλινη σάρπα δεμένη κάτω από το πηγούνι
ℹ️  Η σκούπα αποτελεί απαραίτητο εργαλείο πλοήγησης (σε αντίθεση και με τις απεικονίσεις – εικονογραφία για μάγισσες, δηλαδή κρατώντας τα κλαδιά μπροστά της)

Αυτά συμβαίνουν στη γειτονική Ιταλία. Εμείς ας τραγουδήσουμε ανεξαρτήτως καλλιφωνίας τα δικά μας, γιατί υπάρχουν κάθε λογής καλικάντζαροι, εκτός από εκείνους των λαϊκών δοξασιών

🎶🎶  Σήμερα είν’ τα Φώτα (Μικράς Ασίας)

Σήμερα είν’ τα φώτα και οι φωτισμοί
και χαρές μεγάλες κι αγιασμοί.
Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό
κάθετ’ η κυρά μας η Παναγιά.

Καλημέρα, καλησπέρα καλή σου μέρα αφέντη με την κυρά.

Μαρμαροκολώνα πελεκητή
και τον Αϊ-Γιάννη παρακαλεί.
Αϊ-Γιάννη αφέντη και βαπτιστή
βάφτισε και μένα Θεού παιδί.

Καλημέρα, καλησπέρα καλή σου μέρα αφέντη με την κυρά.

Δύναμαι και θέλω και προσκυνώ
και τον Κύριο μου παρακαλώ
για να ρίξει δροσιά, δροσιά στη γη
να δροστούν οι βρύσες και τα βουνά
να δροστούν οι βρύσες και τα βουνά
να δροστεί κι ο αφέντης με την κυρά.