30 χρόνια από το λαϊκό δημοψήφισμα υπέρ της ΕΣΣΔ που ανατράπηκε με νίκη της αντεπανάστασης

Στις 17 Μαρτίου 1991, περισσότερο από το 76% των σοβιετικών πολιτών ψήφισε για τη διατήρηση της ΕΣΣΔ σε παλλαϊκό δημοψήφισμα, όμως παρά τη βούληση του λαού, το ίδιο έτος, η Σοβιετική Ένωση σβήστηκε από το χάρτη και προχώρησε η καπιταλιστική παλινόρθωση

 

Η απόφαση να διεξαχθεί δημοψήφισμα εγκρίθηκε από τη βουλή το Δεκέμβρη του 1990, μετά και από πίεση εκατοντάδων χιλιάδων εργαζόμενων, που εξέφραζαν με κάθε τρόπο την ανησυχία τους μπροστά σε όσα συνέβαιναν

Στις 16-Ιαν-1991, το Ανώτατο Κρατικό Συμβούλιο της ΕΣΣΔ υιοθέτησε την απόφαση για το ΝΑΙ | ΟΧΙ στο «θεωρείτε απαραίτητη τη διατήρηση την Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών ως επικαιροποιημένη ομοσπονδία, με ίσα δικαιώματα,  κρατικών δημοκρατιών στις οποίες οι ελευθερίες του ατόμου και τα δικαιώματά του –ανεξαρτήτως εθνικότητας θα να είναι πλήρως εγγυημένα;».

(επίσης)

• Θεωρείτε απαραίτητη τη διατήρηση της ΕΣΣΔ ως μια ανανεωμένη ομοσπονδία ίσων κυρίαρχων δημοκρατιών, η οποία θα διασφαλίσει πλήρως τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις ελευθερίες οποιασδήποτε εθνικότητας; (Ναι | Όχι)
• Θεωρείτε απαραίτητο να διατηρήσετε την ΕΣΣΔ ως ένα κράτος; (Ναι | Όχι)
• Θεωρείτε απαραίτητο να διατηρήσετε το σοσιαλιστικό σύστημα στην ΕΣΣΔ; (Ναι | Όχι)
• Θεωρείτε ότι είναι απαραίτητο να διατηρηθεί η ανανεωμένη Ένωση Σοβιετικής εξουσίας; (Ναι | Όχι)
• Νιώθετε την ανάγκη διαφύλαξης της Ένωσης στα σύγχρονα ανθρώπινα δικαιώματα και ελευθερίες οποιασδήποτε εθνικότητας; (Ναι | Όχι)

 

 

Από τα 185,6 εκατομμύρια πολίτες της ΕΣΣΔ γραμμένους στους εκλογικούς καταλόγους, 148,5 εκατομμύρια (79,5%) συμμετείχαν στο δημοψήφισμα και 113,5 εκατομμύρια από αυτούς (76,43%) ψήφισαν για τη διατήρηση της ΕΣΣΔ –τόσο στο κύριο, όσο και στα επί μέρους ερωτήματα.

ΣΣ. |> η αποχή στην πραγματικότητα ήταν ελάχιστη (λιγότερο από 13-15%), αν παρθεί υπόψη πως η Αρμενία, η Εσθονία, μέρος της Γεωργίας (αλλά όχι στην αποσχισθείσα επαρχία της Αμπχαζίας, όπου το αποτέλεσμα ήταν πάνω από 98% υπέρ) η Νότια Οσετία,  Λετονία, η Λιθουανία και της μέρος της Μολδαβίας δεν πήραν μέρος για διάφορους λόγους.

Το Ανώτατο Συμβούλιο της χώρας κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η απόφαση που έλαβε το δημοψήφισμα είναι τελική και δεσμεύει σε ολόκληρη την ΕΣΣΔ και ξεκίνησε επιτάχυνση της σύνταξης σχεδίου νέου συντάγματος της ΕΣΣΔ.
Αλλά επειδή όπως η ιστορία έχει αποδείξει και όπως ο Λένιν είπε πριν τον Gramshi «η αλήθεια είναι πάντα επαναστατική» και οι εκλογές για τους αστούς είναι κουρελόχαρτα, όταν το αποτέλεσμα δεν είναι βολικό η Σοβιετική Ένωση – η σοβιετική πατρίδα μαζί με τις –με αίμα κατακτήσεις του λαού της δόθηκε βορά στους λεγόμενους «ολιγάρχες» δηλ στο ντόπιο και διεθνές κεφάλαιο, με τον θλιβερό Γκορμπατσόφ, να τελειώνει τη ζωή του διαφημίζοντας pizza hut + Coca Cola, γαλλικές εταιρείες μόδας Luis Vuitton κά.

Από τότε πολύ νερό κύλησε στ' αυλάκι. Δεκάδες πόλεμοι ή «καυτά σημεία», όπως τα ονομάζουν «απαλότερα», διεξήχθησαν στο έδαφος της πρώην ΕΣΣΔ, στα Βαλκάνια, στη Μέση Ανατολή, στην Αφρική... Η επιθετικότητα της ιμπεριαλιστικής «παγκόσμιας τάξης» εκδηλώθηκε με τέτοιο τρόπο που ακόμα και παλιοί αντισοβιετικοί αναγκάζονται να αναπολήσουν την τεράστια συμβολή που είχε στην ανθρωπότητα η ΕΣΣΔ.
Στο ίδιο το έδαφος της ΕΣΣΔ σε δεκάδες εκατομμύρια μετριούνται οι άνθρωποι που αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν, να πάρουν το δρόμο της προσφυγιάς, δεκάδες χιλιάδες είναι οι νεκροί και οι ανάπηροι των διάφορων διεθνικών συγκρούσεων, εκατομμύρια οι άνεργοι και οι εξαθλιωμένοι, εκατοντάδες χιλιάδες τα παιδιά του δρόμου.

Όσο περνάν τα χρόνια, τόσο η νοσταλγία από τους μεγαλύτερους και ο πόθος από τους νέους για την ΕΣΣΔ αυξάνεται: το 2010 οι σχετικές δημοσκοπήσεις ήταν 50-50, το 2016, 56% των ερωτηθέντων απάντησαν πως τους στεναχωρεί η διάλυση της ΕΣΣΔ, ενώ το 51% ότι αυτό μπορούσε να είχε αποφευχθεί και πριν ένα χρόνο, το 75% των Ρώσων απάντησαν πως θεωρούν την Σοβιετική περίοδο ως την καλύτερη στην ιστορία της χώρας.

Η επικράτηση της αντεπανάστασης

Στις 22-Δεκ-91 οι ηγεσίες τριών από τις μεγαλύτερες Σοβιετικές Δημοκρατίες αποφάσισαν τη διάλυση της ΕΣΣΔ. Είχε προηγηθεί το καλοκαίρι του '91 η απαγόρευση του ΚΚΣΕ.
Στις 25-Δεκ-91 ο Γκορμπατσόφ ανακοίνωσε την παραίτησή του από Πρόεδρος της Σοβιετικής Ενωσης.
Το βράδυ της 26 Δεκέμβρη 1991 η κόκκινη σημαία έπαψε να κυματίζει στο Κρεμλίνο.

Μια πορεία, που επίσημα ξεκίνησε το 1985 ως περεστρόικα και κορυφώθηκε το '89 ως ανατροπή του σοσιαλισμού που γνωρίσαμε, έληξε το 1991 με την ολοκληρωτική επικράτηση της αντεπανάστασης.

  

«Η σοβιετική κόκκινη σημαία δεν κυματίζει πλέον στους τρούλους του Κρεμλίνου. Η υποστολή της σφράγισε με δραματικό και ταυτόχρονα συμβολικό τρόπο το τέλος της 74χρονης πορείας του πρώτου στον κόσμο σοσιαλιστικού κράτους. Για μια στιγμή οι δείχτες των ρολογιών έμειναν ακίνητοι, σημαδεύοντας την κρίσιμη στιγμή. Οι καρδιές πολλών εκατομμυρίων εργατών σ' όλο τον κόσμο σταμάτησαν να χτυπούν, αναμετρώντας το μέγεθος των απωλειών» (Ριζοσπάστης 28 Δεκέμβρη 1991).

Για τις αιτίες της ανατροπής

Το ΚΚΕ, διερευνώντας συνολικά τις αιτίες της ανατροπής και, ανάμεσα σ' άλλα, στη σχετική απόφαση του 18ου Συνεδρίου του αναφέρει:

«Eστιάζουμε στην εμπειρία της EΣΣΔ, γιατί αποτέλεσε την πρωτοπορία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.
Eίναι αναγκαία η περαιτέρω μελέτη της πορείας του σοσιαλισμού στα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κράτη, καθώς και της πορείας της σοσιαλιστικής εξουσίας στα κράτη της Aσίας (Kίνα, Bιετνάμ, ΛΔ Kορέας) και στην Kούβα.

Η τεκμηρίωση του σοσιαλιστικού χαρακτήρα της EΣΣΔ στηρίζεται: Στην κατάργηση των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής, στην ύπαρξη σοσιαλιστικής ιδιοκτησίας και υποταγμένης (παρά τις όποιες αντιφάσεις) σε αυτήν συνεταιριστικής ιδιοκτησίας, στον Κεντρικό Σχεδιασμό, στην εργατική εξουσία και στις πρωτόγνωρες κατακτήσεις προς όφελος των εργαζομένων.

Aυτά δεν αναιρούνται από το γεγονός ότι, από μια περίοδο και μετά, το Kόμμα έχασε σταδιακά τον επαναστατικό καθοδηγητικό του χαρακτήρα και έτσι έγινε δυνατό να κυριαρχήσουν οι αντεπαναστατικές δυνάμεις στο Kόμμα και στην εξουσία, στη δεκαετία του 1980.

Χαρακτηρίζουμε τις εξελίξεις του 1989 - 1991 ως νίκη της αντεπανάστασης. Αποτέλεσαν την τελευταία πράξη της διαδικασίας που οδήγησε στην ενίσχυση των κοινωνικών ανισοτήτων και διαφορών, και αντίστοιχα των δυνάμεων της αντεπανάστασης και στην κοινωνική οπισθοδρόμηση. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι αυτές οι εξελίξεις υποστηρίχτηκαν από τη διεθνή Αντίδραση, ότι η σοσιαλιστική οικοδόμηση, ιδιαίτερα στην περίοδο εξάλειψης των καπιταλιστικών σχέσεων και θεμελίωσης του σοσιαλισμού, μέχρι το B΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, συγκεντρώνει τα ιδεολογικά και πολιτικά πυρά του διεθνούς ιμπεριαλισμού. Απορρίπτουμε τον όρο "κατάρρευση", γιατί υποβαθμίζει την αντεπαναστατική δράση, την κοινωνική βάση στην οποία μπορεί αυτή να αναπτυχθεί, να κυριαρχήσει, εξαιτίας αδυναμιών και παρεκκλίσεων του υποκειμενικού παράγοντα κατά τη σοσιαλιστική οικοδόμηση.

H νίκη της αντεπαναστατικής ανατροπής στα χρόνια 1989 - 1991 δεν αποδεικνύει έλλειψη ενός βασικού επιπέδου ανάπτυξης των υλικών προϋποθέσεων για ν' αρχίσει η σοσιαλιστική οικοδόμηση στη Pωσία.

Γέννημα της ανάγκης

O Μαρξ σημείωνε ότι η ανθρωπότητα βάζει μπροστά της τα προβλήματα εκείνα που μπορεί να λύσει, γιατί και το ίδιο το πρόβλημα τίθεται μονάχα όταν έχουν γεννηθεί οι υλικοί όροι για τη λύση του.
Από τη στιγμή που η εργατική τάξη, η κύρια παραγωγική δύναμη, αγωνίζεται για την ιστορική αποστολή της, και μάλιστα εκδηλώνεται η επανάσταση, έχουν αναπτυχθεί οι παραγωγικές δυνάμεις έως το επίπεδο σύγκρουσης με τις σχέσεις παραγωγής, με τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, δηλαδή υπάρχουν οι υλικές προϋποθέσεις για το σοσιαλισμό, πάνω στις οποίες διαμορφώθηκαν οι επαναστατικές συνθήκες.

O Λένιν και οι μπολσεβίκοι θεωρούσαν ότι προβλήματα της σχετικής καθυστέρησης στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων ("πολιτιστικό επίπεδο") δε θα λυθούν από κάποια άλλη ενδιάμεση εξουσία ανάμεσα στην αστική και την προλεταριακή, αλλά από τη δικτατορία του προλεταριάτου.

Mε βάση και τα στατιστικά στοιχεία της εποχής, στη Pωσία, κυριαρχούσαν οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής στο μονοπωλιακό στάδιο ανάπτυξής τους.
Σε αυτή την υλική βάση στηρίχτηκε η επαναστατική εξουσία για την κοινωνικοποίηση των συγκεντρωμένων μέσων παραγωγής.

H εργατική τάξη της Ρωσίας, και μάλιστα το βιομηχανικό τμήμα της, θεμελίωσε τα σοβιέτ ως πυρήνες οργάνωσης της επαναστατικής δράσης, με καθοδηγητή το KK (μπ) στην πάλη για την κατάκτηση της εξουσίας.
Το Κόμμα των Μπολσεβίκων, υπό την ηγεσία του Λένιν, είχε προετοιμαστεί θεωρητικά για τη σοσιαλιστική επανάσταση: Ανάλυση της ρωσικής κοινωνίας, θεωρία του αδύνατου κρίκου στην ιμπεριαλιστική αλυσίδα, εκτίμηση της επαναστατικής κατάστασης, θεωρία για τη δικτατορία του προλεταριάτου. Επέδειξε χαρακτηριστική ικανότητα εξυπηρέτησης της στρατηγικής με την ανάλογη - σε κάθε φάση ανάπτυξης της ταξικής πάλης - τακτική: Συμμαχίες, συνθήματα, ελιγμούς κλπ.

Ωστόσο, ο σοσιαλισμός αντιμετώπισε επιπλέον ιδιαίτερες δυσκολίες, λόγω του ότι η σοσιαλιστική οικοδόμηση ξεκίνησε από χώρα με χαμηλότερο επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων (μεσαίο - αδύνατο, κατά το χαρακτηρισμό του B. I. Λένιν) σε σχέση με τις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες και μεγάλη ανισομετρία στην ανάπτυξή της, λόγω εκτεταμένης επιβίωσης προκαπιταλιστικών σχέσεων, ιδιαίτερα στις ασιατικές πρώην αποικίες της τσαρικής αυτοκρατορίας.
O σοσιαλισμός άρχισε να οικοδομείται μετά από την τεράστια καταστροφή του A΄ Παγκόσμιου Πολέμου και μέσα στις καταστροφικές συνθήκες του εμφυλίου. Αντιμετώπισε στην πορεία τις καταστροφές του B΄ Παγκόσμιου Πολέμου, σε αντίθεση με καπιταλιστικές δυνάμεις, όπως οι HΠA, που δε γνώρισαν πόλεμο στο έδαφός τους, ενώ, αντίθετα, μέσω του πολέμου ξεπέρασαν τη μεγάλη κρίση της δεκαετίας του 1930.

H τεράστια οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη που επιτεύχθηκε, σε αυτές τις συνθήκες, είναι απόδειξη της ανωτερότητας των κομμουνιστικών σχέσεων παραγωγής, ακόμα και στην αρχική βαθμίδα ανάπτυξής τους.

Oι εξελίξεις δεν επιβεβαιώνουν τις εκτιμήσεις μιας σειράς οπορτουνιστικών και μικροαστικών ρευμάτων. Δεν επιβεβαιώθηκαν οι απόψεις των σοσιαλδημοκρατών για το ανώριμο της σοσιαλιστικής επανάστασης στη Pωσία. Δεν επιβεβαιώθηκαν οι θέσεις των τροτσκιστών για το αδύνατο της οικοδόμησης του σοσιαλισμού στην EΣΣΔ. Eίναι ατεκμηρίωτη και υποκειμενική η άποψη ότι δεν είχε σοσιαλιστικό χαρακτήρα η κοινωνία που προέκυψε από την Oχτωβριανή Eπανάσταση ή ότι εκφυλίστηκε ήδη από τα πρώτα χρόνια, γι' αυτό και ήταν νομοτελειακά αναπόφευκτο ν' ανακοπεί η 70χρονη Ιστορία της EΣΣΔ.

Aπορρίπτουμε τις θεωρίες ότι αυτές οι κοινωνίες ήταν κάποιο "νέο εκμεταλλευτικό σύστημα" ή μια μορφή "κρατικού καπιταλισμού", όπως ισχυρίζονται διάφορα οπορτουνιστικά ρεύματα.

Oι εξελίξεις, επίσης, δε δικαιώνουν τη συνολική στάση του "μαοϊκού" ρεύματος απέναντι στη σοσιαλιστική οικοδόμηση στην EΣΣΔ, το χαρακτηρισμό της EΣΣΔ ως σοσιαλιμπεριαλιστικής, την προσέγγιση της Kίνας με τις HΠA, αλλά και την ασυνέπεια στα ζητήματα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης στην Kίνα (π.χ., την αναγνώριση της εθνικής αστικής τάξης ως συμμάχου στην οικοδόμηση κλπ.).

Δεδομένη η υπεράσπιση της σοσιαλιστικής οικοδόμησης

H δικιά μας κριτική αποτίμηση γίνεται με δεδομένη την υπεράσπιση της σοσιαλιστικής οικοδόμησης στην EΣΣΔ και τις υπόλοιπες χώρες.

H αντεπανάσταση στην EΣΣΔ δεν προήλθε από ιμπεριαλιστική στρατιωτική επέμβαση, αλλά από τα μέσα και από τα πάνω, ως αποτέλεσμα της οπορτουνιστικής μετάλλαξης του KK και της αντίστοιχης πολιτικής κατεύθυνσης της σοβιετικής εξουσίας. Δίνουμε προτεραιότητα στους εσωτερικούς παράγοντες, στις κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες που αναπαράγουν τον οπορτουνισμό στο έδαφος της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, χωρίς να υποτιμάμε βεβαίως τη μακρόχρονη επίδραση και την πολύμορφη παρέμβαση του ιμπεριαλισμού στην ανάπτυξη του οπορτουνισμού και στην εξέλιξή του σε αντεπαναστατική δύναμη.

 

Bασισμένοι στη θεωρία του επιστημονικού κομμουνισμού διαμορφώσαμε μελέτη με άξονες:

• Tην οικονομία, δηλαδή τις εξελίξεις στις σχέσεις παραγωγής και κατανομής κατά τη θεμελίωση της βάσης και στην πορεία ανάπτυξης του σοσιαλισμού, ως τη βάση εμφάνισης και επίλυσης κοινωνικών αντιθέσεων και διαφορών.
• Tη λειτουργία της δικτατορίας του προλεταριάτου και το ρόλο του KK στο σοσιαλισμό, κατώτερη βαθμίδα του κομμουνισμού.
• Tη στρατηγική και τις εξελίξεις στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα.

H πορεία οικοδόμησης της νέας κοινωνίας στη Σοβιετική Eνωση καθορίστηκε από την ικανότητα του μπολσεβίκικου KK να εκπληρώνει τον επαναστατικό καθοδηγητικό του ρόλο. Πρώτα και κύρια, να επεξεργάζεται και να διαμορφώνει την αναγκαία κάθε φορά επαναστατική στρατηγική, να αντιμετωπίζει τον οπορτουνισμό και να δίνει αποτελεσματική απάντηση στις εκάστοτε νέες απαιτήσεις και προκλήσεις της ανάπτυξης του σοσιαλισμού - κομμουνισμού.

Mέχρι το B΄ Παγκόσμιο Πόλεμο διαμορφώθηκαν οι βάσεις για την ανάπτυξη της νέας κοινωνίας: Διεξαγόταν με επιτυχία η ταξική πάλη που οδήγησε στην κατάργηση των καπιταλιστικών σχέσεων και στην κυριαρχία του κοινωνικοποιημένου τομέα της παραγωγής με βάση τον Κεντρικό Σχεδιασμό, πραγματοποιήθηκαν θεαματικά αποτελέσματα ως προς την άνοδο της κοινωνικής ευημερίας.

Mετά από το B΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τη μεταπολεμική ανόρθωση, η σοσιαλιστική οικοδόμηση μπήκε σε νέα φάση. Tο Kόμμα βρέθηκε αντιμέτωπο με νέες απαιτήσεις και προκλήσεις ως προς την ανάπτυξη του σοσιαλισμού - κομμουνισμού. Ως σημείο στροφής ξεχωρίζει το 20ό Συνέδριο του KKΣE (1956), επειδή σε αυτό υιοθετήθηκαν μια σειρά οπορτουνιστικές θέσεις για τα ζητήματα της οικονομίας, της στρατηγικής του κομμουνιστικού κινήματος και των διεθνών σχέσεων. Aλλαξε ο συσχετισμός στη διαπάλη που διεξαγόταν όλη την προηγούμενη περίοδο, με στροφή υπέρ των αναθεωρητικών - οπορτουνιστικών θέσεων στο 20ό Συνέδριο, με αποτέλεσμα το Kόμμα σταδιακά να χάνει τα επαναστατικά του χαρακτηριστικά. Στη δεκαετία του 1980 ο οπορτουνισμός, με την περεστρόικα, ολοκληρώθηκε σε προδοτική, αντεπαναστατική δύναμη. Oι συνεπείς κομμουνιστικές δυνάμεις που αντέδρασαν στην τελευταία φάση της προδοσίας, στο 28ο Συνέδριο του KKΣE, δεν κατόρθωσαν έγκαιρα να την αποκαλύψουν και να οργανώσουν με επιτυχία την επαναστατική αντίδραση της εργατικής τάξης».