Οδυσσέας Ελύτης “Στα κρυφά φεύγω με όλα τα κλοπιμαία στο νου μου | για μιαν απ' την αχή ζωή απροσκύνητη | Χωρίς κεριά χωρίς πολυελαίους”

Ανεβαίνει μοναχός κι ολόλαμπρος...

“Με μόνο μια στη θέση αδάμαντος βέρα χρυσή ανεμώνη”, έφυγε ο Οδυσσέας Ελύτης.
Η μεγάλη του καρδιά, δεν άντεξε. Και μονομιάς σταθήκαμε “αντίκρυ της Λύπης” να μονολογούμε “Αξιος ην”, ή μάλλον “Αξιος εστί”,γιατί όπως ο ποιητής γράφει: “άπαξ και κάποιος επέτυχε - στον πολιτισμό εννοώ -, δεν μπορεί παρά να επανέλθει. Μετά μυριάδες χρόνια θα επανέλθει” (απόσπασμα από το βιβλίο "Επιστροφή από την παρ' ολίγον Ελλάδα").

Έφυγε ο ποιητής και απομείναμε μονάχοι να ψάχνουμε λέξεις αντάξιες, λέξεις όμορφες, ελληνικές. Μόνοι με την αγωνία μήπως "χαλάσουμε" την αρμονία των δικών του λέξεων, καθώς έλεγε…
"Τη γλώσσα μου έδωσαν Ελληνική | Το σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου| Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρου" (απόσπασμα από το "Αξιον Εστί").

"ΙΔΟΥ εγώ λοιπόν", ο ποιητής "ο πλασμένος για τις μικρές Κόρες και τα νησιά του Αιγαίου| ο εραστής του σκιρτήματος των ζαρκαδιών| και ο μύστης των φύλλων της ελιάς| ο ηλιοπότης ο ακριδοκτόνος".

“Τέκνο” του ηλιάτορα

Γεννήθηκε ένα πρωί, με ήλιο και θάλασσα, στο Ηράκλειο της Κρήτης. Το έκτο και τελευταίο παιδί του Παναγιώτη Αλεπουδέλη και της Μαρίας Βρανά. Ήταν 2 Νοεμβρίου του 1911. Το 1914 η οικογένειά του μετακομίζει στην Αθήνα. Το 1930 γράφεται στη Νομική και το 1934 γράφει τα "Πρώτα Ποιήματα". Το 1935 γνωρίζει τον Ανδρέα Εμπειρίκο και μαζί του τον υπερρεαλισμό. Εκείνη τη χρονιά χρησιμοποιεί για πρώτη φορά το ψευδώνυμο Ελύτης. Ενα χρόνο αργότερα γνωρίζει τον Νίκο Γκάτσο.
Το 1938 γράφει τη "Μαρίνα των Βράχων" και την"Ηλικία της γλαυκής θύμησης". Το 1939 έρχεται η "Θητεία του καλοκαιριού". Τον ίδιο χρόνο τυπώνονται οι "Προσανατολισμοί".
Το καλοκαίρι του 1941, αναρρώνοντας από κοιλιακό τύφο, και ενώ η γερμανική κατοχή είναι πραγματικότητα, αρχίζει να γράφει το "Ηλιος ο πρώτος".Εργο που ολοκληρώνει τον επόμενο χρόνο, αλλά εκδίδει το 1943. Στο μεταξύ, τον Ιούλιο του 1942, συγκλονισμένος από το Αλβανικό Επος στο οποίο μετείχε ως ανθυπολοχαγός, όπως και από την ΕΑΜική Αντίσταση, επιχειρεί το πρώτο σχεδίασμα του έργου "Ασμα ηρωικό και πένθιμο για το χαμένο υπολοχαγό της Αλβανίας".Αυτό το έργο το 1950 θα γίνει θεατρική παράσταση από τον Αλέξη Σολομό και το 1966 θα μελοποιηθεί από τον Νότη Μαυρουδή.

Το 1945 ο Οδ. Ελύτης ξεκινάει τη συνεργασία του με την εφημερίδα "Ελευθερία". Τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου παρακινημένος από τον Γιώργο Σεφέρη αναλαμβάνει τη Διεύθυνση Προγράμματος στο νεοσύστατο Εθνικό Ιδρυμα Ραδιοφωνίας. Το 1946 γνωρίζει τον Γάλλο κομμουνιστή ποιητή Πολ Ελυάρ,ο οποίος είχε έρθει στην Ελλάδα καλεσμένος από το ΕΑΜ για να υπερασπιστεί τους υπό διωγμό, πλέον, αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης και αρχίζει να γράφει δοκίμια για τον Κάλβο και τον Θεόφιλο. Ταξιδεύει στο Αιγαίο, αλλά μάταια προσπαθεί να πάρει διαβατήριο.
Το 1948 ο ποιητής καταστρέφει τα χειρόγραφά του και καταφέρνει να φύγει στο εξωτερικό, με διπλωματικό διαβατήριο. Θα μείνει στο Παρίσι μέχρι το 1950. Το Νοέμβριο του ίδιου χρόνου κάνει το πρώτο σχεδίασμα του κορυφαίου έργου του "Αξιον Εστί", το οποίο θα κυκλοφορήσει το 1960, μαζί με το "Εξη και μία τύψεις για τον ουρανό". Το 1953 αναλαμβάνει και πάλι διευθυντής του ΕΙΡ αλλά το 1954 παραιτείται.
Το 1958 η Υπηρεσία Ασφαλείας του υπουργείου Εσωτερικών θα απαγορεύσει ταξίδι των Ελύτη, Ρίτσου και Μυριβήλη στην Πράγα, με πρόσκληση της Εταιρείας Τσεχοσλοβάκων Συγγραφέων.

Το 1961 έρχονται "Οι Μικρές Κυκλάδες", που το 1964 μελοποιούνται από τον Μίκη Θεοδωράκη. Τον ίδιο χρόνο πραγματοποιείται η πρώτη δημόσια εκτέλεση του "Αξιον Εστί", ύστερα από άρνηση του υπουργείου Προεδρίας να παρουσιαστεί στο Ηρώδειο. Από το 1965 αρχίζει να επεξεργάζεται συστηματικά τα "Ανοιχτά Χαρτιά" (εκδίδονται το 1974) και το 1970 ολοκληρώνει "Το φωτόδεντρο και η δέκατη τέταρτη ομορφιά" και γράφει το "Ο ήλιος ο ηλιάτορας".

Ο Οδυσσέας Ελύτης, καταξιωμένος διεθνώς πια, πιέζεται το 1972 να δεχθεί το "Μεγάλο Βραβείο Λογοτεχνίας", που θέσπισε η δικτατορία. Εκδίδει "Τα ρω του έρωτα" και "Το Μονόγραμμα". Πέντε χρόνια μετά αρνείται να γίνει ακαδημαϊκός, αλλά το '78 αναγορεύεται διδάκτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ και κυκλοφορεί η "Μαρία Νεφέλη". Ο επόμενος, όμως, χρόνος είναι γεμάτος από ...Ελύτη, αφού του απονέμεται το Βραβείο Νόμπελ.
Ακολουθούν κι άλλα βραβεία ("Χρυσό Μετάλλιο Τιμής" του Δήμου Αθηναίων, "Μεσόγειος" της Κοινότητας Μεσογειακών Πανεπιστημίων, παράσημο του Ανώτατου Ταξιάρχου της Λεγεώνας της Τιμής), ενώ δέχεται προσκλήσεις Πανεπιστημίων στα οποία ιδρύονται έδρες στο όνομά του και γίνονται αφιερώματα στο έργο του.

Ένα έργο που αδιάκοπα πλούτιζε ως το τέλος: "Ο Μικρός Ναυτίλος" (1985),"Τα Ελεγεία της Οξώπετρας", "Ιδιωτική Οδός", "Δημόσια και Ιδιωτικά" (1990),"Εν Λευκώ" (1992), "Ο κήπος με τις αυταπάτες", "Επιστροφή από την παρ' ολίγο Ελλάδα" και μια δεύτερη σειρά "Μικρά Εψιλον" (1995).

Ορφάνεψαν οι λέξεις

Έτσι πορεύτηκε, μέχρι εκείνο το πρωινό, που -αναζητώντας “το λευκό ως την ύστατη ένταση του μαύρου”, έφυγε ο ποιητής που με λέξεις μελώδησε τη θάλασσα και τον ουρανό, τον αέρα και το φως: “εάν αποσυνδέσεις την Ελλάδα, στο τέλος θα δεις να σου απομένουν μια ελιά, ένα αμπέλι κι ένα καράβι. Που σημαίνει: με άλλα τόσα την ξαναφτιάχνεις... Οπου προεξέχει το βουνό απ' τη λέξη του υπάρχει ο ποιητής” (Από το "Μικρό Ναυτίλο").
Ο Οδυσσέας Ελύτης έφυγε. Άφησε, όμως, τις λέξεις του, το "νυν" και το "αιέν", το "φως" και το "μηδέν", το "λόγο" και την "πεμπτουσία", στα "κορίτσια" του "Αξιον Εστί": "η Ερση, η Μυρτώ, η Μαρίνα, η Ελένη, η Ρωξάνη, η Φωτεινή, η Άννα, η Αλεξάνδρα, η Κύνθια".
Γιατί, “Βλέπεις, είπε, είναι οι Αλλοι | και δε γίνεται Αυτοί χωρίς Εσένα | και δε γίνεται μ' Αυτούς χωρίς, Εσύ| Βλέπεις, είπε, είναι οι Άλλοι (... )”.
Οι “Άλλοι” κι αυτός “ο κόσμος, ο μικρός, ο μέγας”, που πενθεί... Τελευταία του επιθυμία ήταν να ταφεί με σεμνότητα και διακριτικότητα, σε στενό οικογενειακό κύκλο, όσο διακριτική ήταν και η ζωή του.
Σήμερα –κάπου στο εκτυφλωτικό φως του Ηλιάτορα, θα γράφει –ακόμη μια φορά, την "καθημερινή πρώτη σελίδα του μετα - θανάτου"...

“Η μοίρα μας... βρίσκεται στα χέρια μας”

“Δεν αρκεί να ονειροπολούμε με τους στίχους. Είναι λίγο. Δεν αρκεί να πολιτικολογούμε. Είναι πολύ. Κατά βάθος ο υλικός κόσμος είναι απλώς ένας σωρός από υλικά. Θα εξαρτηθεί από το αν είμαστε καλοί ή κακοί αρχιτέκτονες το τελικό αποτέλεσμα. Ο Παράδεισος ή η Κόλαση που θα χτίσουμε. Εάν η ποίηση παρέχει μια διαβεβαίωση και δη στους καιρούς του durftiger είναι ακριβώς αυτή: ότι η μοίρα μας παρ' όλ' αυτά βρίσκεται στα χέρια μας”.
(απόσπασμα του Λόγου του Οδυσσέα Ελύτη, στην Ακαδημία της Στοκχόλμης κατά την τελετή απονομής του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας στις 8-12-1979).

O ποιητής μας, μεταχειρίστηκε τις λέξεις δημιουργικά για να δώσει μια καινούρια γλωσσική αντίληψη, έναν κόσμο που κινείται ανάμεσα στο όνειρο και την πραγματικότητα, την αλήθεια και τη φαντασία, αντιμετωπίζοντας το στίχο όχι σαν λογοτεχνικό είδος, αλλά σαν μια ρηξικέλευθη ματιά που μεταμορφώνει τη ζωή και τα πράγματα.
Η ποίηση για εκείνον δεν είναι μια εκκεντρική συγγραφική ενασχόληση, για σκεπτόμενους διανοούμενους με περίπλοκες ψυχοσυνθέσεις, αλλά ένας δρόμος συνεχούς ρίσκου και ανατροπής. Ένα παιχνίδι σοβαρό, υγιές, αλλά και παράδοξο, που μπορεί να κάνει τον κόσμο να φαίνεται σαν μια μαγική περιοχή απρόβλεπτων συνδυασμών και οδηγώντας στην κατάκτηση της ελευθερίας.

Κείνοι που επράξαν το κακό — τους πήρε μαύρο σύγνεφο
Ζωή δεν είχαν πίσω τους μ' έλατα και με κρύα νερά
M' αρνί, κρασί και τουφεκιά, βέργα και κληματόσταυρο
Παππού δεν είχαν από δρυ κι απ' οργισμένον άνεμο
Στο καραούλι δεκαοχτώ μερόνυχτα
Με πικραμένα μάτια·
Τους πήρε μαύρο σύγνεφο — δεν είχαν πίσω τους αυτοί
Θειο μπουρλοτιέρη, πατέρα γεμιτζή
Mάνα που να 'χει σφάξει με τα χέρια της
Ή μάνα μάνας που με το βυζί γυμνό
Χορεύοντας να 'χει δοθεί στη λευτεριά του Χάρου!

Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο
ανθυπολοχαγό της Αλβανίας

 «Θα πενθώ πάντα - μ' ακούς; - για σένα, μόνος, στον Παράδεισο...».
Όπως έγραφε στ' "Ανοιχτά χαρτιά" - η ποίηση μας ξεμαθαίνει από τον κόσμο, τέτοιον που τον βρήκαμε. Τον κόσμο της φθοράς που έρχεται κάποια στιγμή να δούμε ότι είναι η μόνη οδός για να υπερβούμε τη φθορά, με την έννοια που ο θάνατος είναι η μόνη οδός για την Ανάσταση».
Ένας ποιητικός λόγος που μεταλλάσσεται σε «Αξιον εστί» της ζωής, της ομορφιάς, σ' ένα μοναδικό «Μονόγραμμα» του έρωτα, σ' ένα «Φωτόδεντρο» που ανθεί στην καθημερινότητά μας, με «Εξι και μία τύψεις για τον ουρανό».

Με πληροφορίες από το Ριζοσπάστη
Εδώ όλα τα βιβλία του

Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ (Αρχείο ντοκιμαντέρ)

• Οδυσσέας Ελύτης
• Σηματολόγιο του Οδυσσέα Ελύτη
• Ενενήντα χρόνια από τη γέννηση του Οδυσσέα Ελύτη - Ηράκλειο Κρήτης Της πατρίδας μου πάλι ομοιώθηκα, Οδυσσέας Ελύτης
• Ηράκλειο Κρήτης - Συναυλία για τον Οδυσσέα Ελύτη
• Παρασκήνιο, Γιώργος Σεφέρης - Οδυσσέας Ελύτης, Δύο Νόμπελ στην ελληνική ποίηση
• Ριμέικ, Οδυσσέας Ελύτης, Γιώργος Σεφέρης - Δύο Νόμπελ, δύο εποχές 
• Εγκαίνια έκθεσης έργων του ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ στην γκαλερί «Ζουμπουλάκη» παρουσία του ιδίου.

"ΙΔΟΥ εγώ λοιπόν", ο ποιητής "ο πλασμένος για τις μικρές Κόρες και τα νησιά του Αιγαίου | ο εραστής του σκιρτήματος των ζαρκαδιών| και ο μύστης των φύλλων της ελιάς| ο ηλιοπότης ο ακριδοκτόνος".

 

10+1 αγαπημένα ποιήματα που μας κράτησαν συντροφιά ως παιδιά και ως ενήλικες.

🔴  Με πικραμένα μάτια·

Τους πήρε μαύρο σύγνεφο — δεν είχαν πίσω τους αυτοί

Θείο μπουρλοτιέρη, πατέρα γεμιτζή

Mάνα που να 'χει σφάξει με τα χέρια της

Ή μάνα μάνας που με το βυζί γυμνό

Χορεύοντας να 'χει δοθεί στη λευτεριά του Χάρου!

Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο

ανθυπολοχαγό της Αλβανίας

 

🔶 Τα τζιτζίκια

Η Παναγιά τα πέλαγα

κρατούσε στην ποδιά της.

Την Σίκινο, την Αμοργο

και τ’ άλλα τα παιδιά της.

Ε σεις τζιτζίκια μου άγγελοι

γεια σας κι η ώρα η καλή.

Ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει;

Κι όλ’ αποκρίνονται μαζί:

Ζει και ζει και ζει και ζει και ζει και ζει και ζει

ο βασιλιάς ο ήλιος ζει.

Από την άκρη του καιρού

και πίσω απ’ τους χειμώνες

άκουγα σφύριζε η μπουρού

κι έβγαιναν οι Γοργόνες.

Ε σεις τζιτζίκια μου άγγελοι

γεια σας κι η ώρα η καλή.

Ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει;

Κι όλ’ αποκρίνονται μαζί:

Ζει και ζει και ζει και ζει και ζει και ζει και ζει

ο βασιλιάς ο ήλιος ζει.

Κι εγώ μέσα στους αχινούς

στις γούβες στ’ αρμυρίκια

σαν τους παλιούς θαλασσινούς

ρωτούσα τα τζιτζίκια:

Ε σεις τζιτζίκια μου άγγελοι

γεια σας κι η ώρα η καλή.

Ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει;

Κι όλ’ αποκρίνονται μαζί.

Ζει και ζει και ζει και ζει και ζει και ζει και ζει

ο βασιλιάς ο ήλιος ζει.

 

 🔶 Γυμνός, Iούλιο Μήνα

Γυμνός, Iούλιο μήνα, το καταμεσήμερο. Σ’ ένα στενό κρεβάτι, ανάμεσα σε δυο σεντόνια χοντρά, ντρίλινα, με το μάγουλο πάνω στο μπράτσο μου που το γλείφω και γεύομαι την αρμύρα του.

Kοιτάζω τον ασβέστη αντικρύ στον τοίχο της μικρής μου κάμαρας. Λίγο πιο ψηλά το ταβάνι με τα δοκάρια. Πιο χαμηλά την κασέλα όπου έχω αποθέσει όλα μου τα υπάρχοντα: δυο παντελόνια, τέσσερα πουκάμισα, κάτι ασπρόρουχα. Δίπλα, η καρέκλα με την πελώρια ψάθα. Xάμου, στ’ άσπρα και μαύρα πλακάκια, τα δυο μου σάνταλα. Έχω στο πλάι μου κι ένα βιβλίο.

Γεννήθηκα για να ‘χω τόσα. Δεν μου λέει τίποτε να παραδοξολογώ. Aπό το ελάχιστο φτάνεις πιο σύντομα οπουδήποτε. Mόνο που ‘ναι πιο δύσκολο. Kι από το κορίτσι που αγαπάς επίσης φτάνεις, αλλά θέλει να ξέρεις να τ’ αγγίξεις οπόταν η φύση σού υπακούει. Kι από τη φύση – αλλά θέλει να ξέρεις να της αφαιρέσεις την αγκίδα της.

 

🍊 Η πορτοκαλένια

Τόσο πολύ τη μέθυσε ο χυμός του ήλιου

που έγειρε το κεφάλι της και δέχτηκε να γίνει,

σιγά-σιγά: η μικρή Πορτοκαλένια!

Eτσι καθώς γλαυκόλαμψαν οι εφτά ουρανοί,

έτσι καθώς αγγίξαν μια φωτιά τα κρύσταλλα,

έτσι καθώς αστραψανε χελιδονοουρές,

σάστησαν πάνω οι άγγελοι και κάτω οι κοπελιές,

σάστησαν πάνω οι πελαργοί και κάτω τα παγόνια,

κι όλα μαζί συνάχτηκάν κι όλα μαζί την είδαν,

κι όλα μαζί τη φώναξαν: Πορτοκαλένια!

Μεθάει το κλήμα κι ο σκορπιός, μεθάει ο κόσμος όλος,

όμως της μέρας η κεντιά τον πόνο δεν αφήνει.

Τη λέει ο νάνος ερωδιός μέσα στα σκουληκάκια,

τη λέει ο χτύπος του νερού μες στις χρυσοστιγμές,

τη λέει κ’ η δρόσο στου καλού βοριά το απανωχείλι:

-Σήκω μικρή, μικρή, μικρή πορτοκαλένια!

Oπως σε ξέρει το φιλί κανένας δεν σε ξέρει.

Μήτε σε ξέρει ο γελαστός θεός,

που με το χέρι του ανοιχτό στη φλογερή αντηλιά

γυμνή σε δείχνει στους τριανταδυό ανέμους

 🍒 Σῶμα τοῦ καλοκαιριοῦ

Ὢ σῶμα τοῦ καλοκαιριοῦ γυμνὸ καμένο

Φαγωμένο ἀπὸ τὸ λάδι κι ἀπὸ τὸ ἀλάτι

Σῶμα τοῦ βράχου καὶ ῥῖγος τῆς καρδιᾶς

Μεγάλο ἀνέμισμα τῆς κόμης λυγαριᾶς

Ἄχνα βασιλικοῦ πάνω ἀπὸ τὸ σγουρὸ ἐφηβαῖο

Γεμᾶτο ἀστράκια καὶ πευκοβελόνες

Σῶμα βαθὺ πλεούμενο τῆς μέρας!

 

⁉️  Εκείνο που δε γίνεται

Nα ‘χε η νοσταλγία σώμα να το σπρώξω απ’ το παράθυρο έξω ! Nα τσακίσω εκείνο που δε γίνεται ! Kορίτσι που από το γυμνό σου στήθος σαν από σχεδία κάποτε μ’ έσωσε ο Θεός

Kαι ψηλά πάνω απ’ τα τείχη με την ημισέληνο με πήγε

μην κι από δική μου

Aκριτομύθια φανερωθείς και οι Tύχες σε βάλουν

στο σημάδι Όπως κι έγινε Γιατί τέτοια θέλει κι

αγαπά η ζωή που εμείς αλλού πιστεύουμε πως είναι

Kι από τ’ άλλο μέρος της αγάπης από τ’ άλλο μέρος του θανάτου υπνοβατούμε ώσπου αβάσταχτα

περισφιγμένο κείνο που μας έγινε σάρκα της σαρκός σαν το φώσφορο μέσα μας πάρει φωτιά και ανάψει και ξυπνήσουμε

Ίσια ναι πάει ο χρόνος αλλ’ ο έρωτας κάθετα

και ή κόβονται στα δύο ή που δεν απαντήθηκαν ποτέ

Aλλ’ αυτό που μένει σαν

Άμμος από δυνατόν αέρα στα δωμάτια και η αράχνη

κι έξω στο κατώφλι

O λύκος με το στρογγυλό το μάτι που ολολύζει πιθανά φαίνονται όλα και προ πάντων τα βουνά της Kρήτης που μικρός τα ‘χα στο χιόνι και τα ξαναβρήκα δροσερά μα τι σημαίνει

Που κι ελεύθερος να μείνεις που και νικητής πάλι ο

ήλιος γέρνει κι είναι ολόγυρά σου

 

Σιγαλιά γεμάτη ακτές καταστραμμένες όπου ακόμη

κατεβαίνουνε τα σύννεφα να φάνε χόρτο λίγο πριν

για πάντα σκοτεινιάσει

Σα να πήραν τέλος οι άνθρωποι και να μην έχει μείνει

άλλο τίποτα καίριο να ειπωθεί.

 Η Μάγια

Η Πούλια πόχει εφτά παιδιά

μέσ’ απ’ τους ουρανούς περνά.

Κάποτε λίγο σταματά

στο φτωχικό μου και κοιτά.Γεια σας τι κάνετε; Καλά;

Καλά. Πώς είναι τα παιδιά;

Τι να σας πω εκεί ψηλά τα

τρώει τ’ αγιάζι κι η ερημιά.Γι αυτό πικραίνεσαι κυρά,

δε μου τα φέρνεις εδωνά;

Ευχαριστώ μα `ναι πολλά

θα σου τη φάνε τη σοδειά.

Δώσε μου καν την πιο μικρή

τη Μάγια την αστραφτερή.

Πάρ’ την κι έχε λοιπόν στο νου

πως θά `σαι ο άντρας τ’ ουρανού.

Είπε, και πριν βγάλω μιλιά

μου την καρφώνει στα μαλλιά

Λάμπουνε γύρω τα βουνά,

τα χέρια μου βγάνουν φωτιά.

Κι η Πούλια πόχει εφτά παιδιά

φεύγει και μ’ αποχαιρετά.

Το Μαγισσάκι

Από τους χρόνους τους παλιούς, το ‘χω βαθύ μεράκι

να βγω στις πέρα θάλασσες, να βρω το Μαγισσάκι.

Τ’ άπιαστο σαν αερικό, στην εμορφιά του Μάη

που αν κάνεις να τον μυριστείς, αλλοίμονο σου -εκάης

Έβγα έβγα Μαγισσάκι, χτύπα χτύπα το ραβδάκι

Τι ζουμπούλια και τι κρίνα, τι κι ετούτα τι κι εκείνα.

Ντο και ρε και μι και φα, μες στα ροζ τα σύννεφα

Ντο και ρε και φα και μι, φούχτα μου και δύναμη.

Ποιος θα μου δώκει δύναμη, κι ένα μακρύ καμάκι

να βγω στις πέρα θάλασσες, να βρω το Μαγισσάκι

Που ‘ναι σπηλιά του ο ουρανός, άγγελος η μαμά του

κι αφρός το φουστανάκι του, στην άκρια του κυμάτου

Χτύπα χτύπα το ραβδάκι, χύνε το νερό στ’ αυλάκι

Τα παπιά και τα βαπόρια, παν μαζί και πάνε χώρια

Φα και ρε και μι και ντο, μες στο μπλε το ξάγναντο

Έξι τέσσερα κι οχτώ, γούρι μου και φυλαχτό.

Ανοίξτε πύλες κι εκκλησιές, ν’ ανάψω ένα κεράκι

να κάνει θαύμα στα κρυφά, για με το Μαγισσάκι.

Που να κοιμάμαι ξυπνητός, να τρέχω

να με λεν χωρίς καρδιά, μα νά’μαι ερωτευμένος.

 

Γεια σου κύριε Μενεξέ

Δύο συ και τρία γω

πράσινο πεντόβολο

μπαίνω μέσα στον μπαξέ

γεια σου κύριε μενεξέ.

Σιντριβάνι και νερό

και χαμένο μου όνειρο.

Τζίντζιρας τζιντζίρισε

το ροδάνι γύρισε.

Χοπ αν κάνω δεξιά

πέφτω πάνω στη ροδιά.

Χοπ αν κάνω αριστερά

πάνω στη βατομουριά.

Το `να χέρι μου κρατεί

μέλισσα θεόρατη

τ’ άλλο στον αέρα πιάνει

πεταλούδα που δαγκάνει

 

Το τρελοβάπορο

Βαπόρι στολισμένο βγαίνει στα βουνά

κι αρχίζει τις μανούβρες “βίρα μάινα”

Την άγκυρα φουντάρει στις κουκουναριές

φορτώνει φρέσκο αέρα κι απ τις δυό μεριές

Είναι από μαύρη πέτρα κι είναι απ’ όνειρο

κι έχει λόστρομο αθώο, ναύτη πονειρό.

Απο τα βάθη φτάνει τους παλιούς καιρούς,

βάσανα ξεφορτώνει κι αναστεναγμούς.

Ελα Χριστέ και Κύριε, λέω κι απορώ,

τέτοιο τρελό βαπόρι τρελοβάπορο,

Χρόνους μας ταξιδεύει δε βουλιάξαμε

χίλιους καπεταναίους τους αλλάξαμε

Κατακλεισμούς ποτέ δε λογαριάσαμε,

μπήκαμε μες στα όλα και περάσαμε,

Κι έχουμε στο κατάρτι μας βιγλάτορα

παντοτινο τον Ηλιο τον Ηλιάτορα!

Εργογραφία

Ποιητικές συλλογές και μεμονωμένα ποιήματα

•     Προσανατολισμοί, περιοδικό «Νέα Γράμματα», Αθήνα 1936 - Πυρσός, Αθήνα 1940
•     Οι κλεψύδρες του αγνώστου, περιοδικό «Μακεδονικές Ημέρες», Θεσσαλονίκη 1937
•     Ήλιος ο Πρώτος, Μαζί με τις παραλλαγές πάνω σε μιαν αχτίδα, Γλάρος, Αθήνα 1943
•     Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας,
      περιοδικό Τετράδιο, τ. 2, Αθήνα 1945· Ίκαρος, Αθήνα 1962
•     Ποίημα «Ωδή στον Πικασσό», περιοδικό Επιθεώρηση Τέχνης, έτος Η΄, τόμος ΙΕ΄, αρ. 85, 1948
•     Το Άξιον Εστί, Ίκαρος, Αθήνα 1959
•     Έξι και μία τύψεις για τον ουρανό, Ίκαρος, Αθήνα 1960
•     Ποίημα «Μικρόν Ανάλογον για τον Ν. Χατζηκυριάκο-Γκίκα», περιοδικό Ζυγός, τ. 58, 1960
•     Ποιήματα «Ψαλμός και ψηφιδωτό για μιαν άνοιξη στην Αθήνα»,
      «Δώδεκα Νήσων Άγγελος» και «Της Σελήνης της Μυτιλήνης», περιοδικό Εποχές"", τ. 24, 1965
•     Ο Ήλιος ο Ηλιάτορας, Ίκαρος, Αθήνα 1971
•     Το Φωτόδεντρο και η Δέκατη Τέταρτη Ομορφιά, Ίκαρος, Αθήνα 1971
•     Ποίημα «Θάνατος και ανάστασις του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου»,
      τυπωμένο στο εξωτερικό σε 111 αριθμημένα αντίτυπα, 1971
•     Το Μονόγραμμα, Ίκαρος, Αθήνα 1972
•     Τα Ρω του Έρωτα, Αστερίας, Αθήνα 1972
•     Ποίημα «Villa Natacha», τυπωμένο σε 111 αριθμημένα αντίτυπα, Τραμ, Θεσσαλονίκη 1973
•     Φυλλομάντης, στη σειρά «Ένας Ποιητής, ένα Ποίημα», Αστερίας, 1973
•     Ποίημα «Αιώνος Είδωλον», περιοδικό Η Συνέχεια, αρ. 3, Αθήνα 1973
•     Τα Ετεροθαλή, Ίκαρος, Αθήνα 1974. Περιέχει όλα τα ως τότε ποιήματα,
      δημοσιευμένα ή ανέκδοτα, που είχαν μείνει έξω από τις ενότητες των άλλων ποιητικών συλλογών
•     Η καλωσύνη στις λυκοποριές, περιοδικό Τετράδιο, Αθήνα 1/1947
•     Μαρία Νεφέλη, Ίκαρος, Αθήνα 1978
•     Τρία ποιήματα με σημαία ευκαιρίας, Ίκαρος, Αθήνα 1982
•     Ωδή στην Σαντορίνη, Αρχείο Θηραϊκών Μελετών - Συλλογή Δημήτρη Τσίτουρα, Αθήνα, 1984
•     Ημερολόγιο ενός αθέατου Απριλίου, Ύψιλον/Βιβλία, Αθήνα 1984
•     Ο μικρός ναυτίλος, Ίκαρος, Αθήνα 1985
•     Ιουλίου Λόγος, Αθήνα 1991
•     Τα ελεγεία της Οξώπετρας, Ίκαρος, Αθήνα 1991
•     Η ποδηλάτισσα, Βιβλιοπωλείο της Εστίας, Αθήνα 1991
•     Δυτικά της λύπης, Ίκαρος, Αθήνα 1995
•     Εκ του πλησίον, Ίκαρος, Αθήνα 1998 (μεταθανάτια έκδοση)

Δοκίμια

•     «Η αληθινή φυσιογνωμία και η λυρική τόλμη του Ανδρέα Κάλβου»,
       περ. Νέα Εστία, Αθήνα 1946
•     Ο ζωγράφος Θεόφιλος, Αστερίας, Αθήνα 1973
•     Ανοιχτά χαρτιά, Αστερίας, Αθήνα 1974
•     Η μαγεία του Παπαδιαμάντη, Ερμείας, Αθήνα 1976
•     Σηματολόγιον, Ερμείας, Αθήνα 1977
•     Αναφορά στον Ανδρέα Εμπειρίκο, Τραμ, Θεσσαλονίκη 1979
•     Ιδιωτική οδός, Ύψιλον/Βιβλία, Αθήνα 1980
•     Τα δημόσια και τα ιδιωτικά, Ίκαρος, Αθήνα 1990
•     Εν λευκώ, Ίκαρος, Αθήνα 1992
•     Ο κήπος με τις αυταπάτες, Ύψιλον/Βιβλία, Αθήνα 1995

Μεταφράσεις

•     Πωλ Ελυάρ, «Ποιήματα», περ. Τα Νέα Γράμματα, Αθήνα 3/1936
•     Πωλ Ελυάρ, «Δημόσιο Ρόδο», περ. Τα Νέα Γράμματα, Αθήνα 11/1936
•     Πιέρ Ζαν Ζουβ, «Ποιήματα Ι–ΧΧVΙΙ», περ. Τα Νέα Γράμματα, Αθήνα 12/1938
•     Ζαν Ζιρωντού, Νεράιδα: Ονειρόδραμα σε τρεις πράξεις, Εταιρία Σπουδών Σχολής Μωραΐτη, Αθήνα 1973
•     Μπέρτολτ Μπρεχτ, Ο κύκλος με την κιμωλία, Εταιρία Σπουδών Σχολής Μωραΐτη,
      Αθήνα 1974· Ύψιλον | θέατρο, Αθήνα 2010
•     Δεύτερη γραφή (Αρτύρ Ρεμπό, Κόμης του Λοτρεαμόν, Πωλ Ελυάρ, Πιέρ Ζαν Ζουβ,
      Τζουζέπε Ουνγκαρέτι, Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, Βλάντιμιρ Μαγιακόφσκι), Ίκαρος, Αθήνα 1976
•     Σαπφώ, Ίκαρος, Αθήνα 1984
•     Απόστολος Ιωάννης, Η Αποκάλυψη, Ύψιλον | Βιβλία, Αθήνα 1985
•     Κριναγόρας, Ύψιλον/Βιβλία, Αθήνα 1987
•     Ζαν Ζενέ, Οι Δούλες, Ύψιλον/Βιβλία, Αθήνα 1994

 Συνεντεύξεις - Λευκώματα

•     Ευγένιος Αρανίτσης, Το δωμάτιο με τις εικόνες, εικονογράφηση Οδ. Ελύτη, Ίκαρος, Αθήνα 1986
•     Συν τοις άλλοις, 37 συνεντεύξεις, επιμ. Ηλία Καφάογλου, Ύψιλον/Βιβλία, Αθήνα 2011
•     Οδυσσέας Ελύτης: Ο ναυτίλος του αιώνα, επιμ. Ιουλίτα Ηλιοπούλου, Ίκαρος, Αθήνα 2011

Μελοποιημένα έργα του

Σημαντικός αριθμός ποιημάτων του έχει μελοποιηθεί και τραγουδηθεί
(ενδεικτικά)

• 9 Φεβρουαρίου 1959: Ο Μάνος Χατζιδάκις παρουσιάζει τα τραγούδια που έγραψε για την παράσταση του Θεάτρου Τέχνης Ο κύκλος με την κιμωλία του Μπέρτολτ Μπρεχτ, σε απόδοση Οδυσσέα Ελύτη. Ερμηνεύει ο Γιώργος Μούτσιος και παίζει πιάνο ο συνθέτης. Αργότερα την ίδια χρονιά κυκλοφορεί δίσκος 45 στροφών με 4 από αυτά.
• 1964: Το Άξιον Εστί (Columbia GALP101/2 & 70201/2 LP-CD), το ποίημα του Οδυσσέα Ελύτη (που εκδόθηκε το 1959) μελοποιημένο από τον Μίκη Θεοδωράκη. Τραγουδούν ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, ο Θεόδωρος Δημήτριεφ και η Μικτή Χορωδία Θάλειας Βυζαντίου. Απγγέλλει ο Μάνος Κατράκης. Το εξώφυλλο του δίσκου από τον Γιάννη Τσαρούχη.
• 1964: Ο Ελύτης Διαβάζει Ελύτη (Διόνυσος 0801 LP), τις Έξι και Μία Τύψεις για τον Ουρανό και τα Επτά Νυχτερινά Επτάστιχα με μουσική συνοδεία του Αργύρη Κουνάδη.
• 1964: Επιτάφιος (Philips 6414953 LP-CD), όπου εκτός από τον Επιτάφιο του Γιάννη Ρίτσου η Νάνα Μούσχουρη τραγουδά το Ένα το Χελιδόνι του Ελύτη από το Άξιον Εστί. Η μουσική του Μίκη Θεοδωράκη.
• 1965: Ο Ελύτης Διαβάζει Ελύτη (Διόνυσος 0855 LP), από το Άξιον Εστί διαβάζει τη Γένεση και το Δοξαστικό.
• 1966: Μικρές Κυκλάδες / Λιποτάκτες (HMV GCLP9 & Columbia SCXG210 & 70210 LP-CD), ποιήματα του Οδυσσέα Ελύτη και του Γιάννη Θεοδωράκη μελοποιημένα από τον Μίκη Θεοδωράκη. Ερμηνεύει ο συνθέτης και η Ντόρα Γιαννακοπούλου.
• 1967: Άσμα Ηρωικό και Πένθιμο για τον Χαμένο Ανθυπολοχαγό της Αλβανίας (Lyra 3506 LP), ο Νότης Μαυρουδής μελοποίησε το ποίημα του Ελύτη που εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1946. Τραγουδούν η Ρενάτα Καπερνάρου, ο Πέτρος Πανδής, η Πετρή Σαλπέα. Αφηγητής ο Χρήστος Τσάγκας.
• 1969: Ήλιος ο Πρώτος (Philips 6331043 LP-CD), η ποίηση του Ελύτη (που πρωτοεκδόθηκε το 1943) μελοποιημένη από τον Γιάννη Μαρκόπουλο, ερμηνεύουν οι Μαρία Δημητριάδη, Σταύρος Πασπαράκης και η χορωδία Αινιάν. Αφηγητής ο Γιάννης Φέρτης.
• 1970: Χατζιδάκις με Αγάπη (Lyra 3567 & Minerva 22049 LP), ο Γιώργος Μούτσιος και η Μαρία Δουράκη σε τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι. Τα 4 από αυτά είναι από τον Κύκλο με την Κιμωλία του Μπρεχτ, σε απόδοση Ελύτη.
• 1971: Θεοδωράκης Διευθύνει Θεοδωράκη 2 (Polydor 2393025 LP-CD), ηχογραφημένος στο Παρίσι, κυκλοφόρησε στην Ελλάδα το 1974. Περιέχει το Romancero Gitano του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα σε μετάφραση Ελύτη, τα Τραγούδια του Ανδρέα σε στίχους Θεοδωράκη και τη Μυθολογία του Γιώργου Σεφέρη. Με τη Μαρία Φαραντούρη και τον Αντώνη Καλογιάννη. Στο CD, που κυκλοφόρησε το 1991, υπάρχουν και το Επιφάνια Αβέρωφ του Σεφέρη με τον Καλογιάννη και τον Yves Montand και το Μιλώ του Μανόλη Αναγνωστάκη με τον Καλογιάννη.
• 1971: Ο Μεγάλος Ερωτικός (Νότος 3901 LP-CD), ανάμεσα στα 11 ποιήματα που μελοποίησε ο Μάνος Χατζιδάκις υπάρχει το Με την Πρώτη Σταγόνα της Βροχής του Ελύτη που ερμηνεύει ο Δημήτρης Ψαριανός.
• 1972: Το Θαλασσινό Τριφύλλι (Lyra 3576 LP-CD), ο Μιχάλης Βιολάρης και η Ρένα Κουμιώτη σε ποιήματα του Ελύτη μελοποιημένα από τον Λίνο Κόκοτο.
• 1974: Μικρές Κυκλάδες (Lyra 3582 LP-CD), Μίκης Θεοδωράκης και Οδυσσέας Ελύτης με τη Σούλα Μπιρμπίλη.
• 1974: Αντόνιο Τόρρες Χερέδια (Lyra 3711 LP-CD), ποίηση του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, σε ελληνική απόδοση Οδυσσέα Ελύτη, μελοποιημένη από τον Γιάννη Γλέζο, με τη Μαρία Δημητριάδη.
• 1976: Αρχιπέλαγος (ΕΜΙ 70232 LP-CD), τραγούδια με μουσική του Μίκη Θεοδωράκη. Ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης στο ποίημα του Ελύτη Ανάμεσα Σύρο και Τζια.
• 1978: Romancero Gitano (Lyra 3730 LP), η Αρλέτα σε 7 ποιήματα του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα σε ελληνική απόδοση του Οδυσσέα Ελύτη και μουσική του Μίκη Θεοδωράκη, και τέσσερα ακόμη τραγούδια του Θεοδωράκη. Στις κιθάρες η Αρλέτα και ο Βασίλης Ρακόπουλος.
• 1979: Η Ποδηλάτισσα (Lyra 3324 LP-CD), ποιήματα του Οδυσσέα Ελύτη μελοποιημένα από τον Μιχάλη Τρανουδάκη, με την Αφροδίτη Μάνου (πρώτος προσωπικός δίσκος της).
• 1980: Το Άξιον Εστί (Lyra 13002 LP), στη σουηδική γλώσσα από Σουηδούς εκτελεστές.
• 1982: Ο Ήλιος ο Ηλιάτορας (Minos 444 LP-CD), μουσική του Δημήτρη Λάγιου, ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη. Τραγουδούν ο Γιώργος Νταλάρας, η Ελένη Βιτάλη, ο Νίκος Δημητράτος και η Χορωδία Λαμίας
• 1983: Σύννεφο, Σύννεφο Πού Πας (Δισκογραφικός Συνεταιρισμός Καλλιτεχνών 04 LP), η μουσική του Μιχάλη Τρανουδάκη και ερμηνεύει η Σοφία Μιχαηλίδου. Υπάρχουν τα ποιήματα του Ελύτη Τελετή και Σπίτι το Ακατοίκητο.
• 1984: Προσανατολισμοί (Lyra 3374 LP-CD), μουσική Ηλία Ανδριόπουλου, ποίηση Οδυσσέα Ελύτη (που πρωτοεκδόθηκε το 1939). Τραγουδά η Άλκηστις Πρωτοψάλτη. Απαγγέλλει η Ρηνιώ Παπανικόλα
• 1984: Μαρία Νεφέλη (Auvidis 4462 LP), η Αγγελική Ιονάτου μελοποιεί και τραγουδά Οδυσσέα Ελύτη. Μαζί της ο Σπύρος Σακκάς. Γαλλική έκδοση.
• 1984: Στην Όχθη της Καρδιάς μου (ΕΝΜ CP968 & Ακτή 469439 LP), 12 τραγούδια με μουσική του Νότη Μαυρουδή. Τα επτά από αυτά είναι ποιήματα των Giuseppe Ungaretti (4), Πωλ Ελυάρ (2) και Pierre Jean Jouve σε ελληνική απόδοση του Οδυσσέα Ελύτη. Τραγουδά ο Γιάννης Σαμσιάρης και παίζει κιθάρα ο συνθέτης.
• 1985: Ο Χατζιδάκις Παίζει Χατζιδάκι (HMV 401038 LP-CD), όπου ανάμεσα σε άλλα υπάρχουν και τέσσερα τραγούδια από τον Κύκλο με την Κιμωλία με τον Γιώργο Μούτσιο.
• 1987: Ήχος Β΄ (EMI 170137 LP-CD), οι Δυνάμεις του Αιγαίου στον δεύτερο δίσκο τους μελοποιούν τα ποιήματα του Ελύτη Κόκκινο Άλογο και Σε Μεγάλη Απόσταση.
• 1988: Το Άξιον Εστί (Minos 735/6 LP-CD) των Μίκη Θεοδωράκη και Οδυσσέα Ελύτη, με τους Γιώργο Νταλάρα, Ανδρέα Κουλουμπή, Νικήτα Τσακίρογλου και τη χορωδία της Έλλης Νικολαΐδου στην ηχογράφηση της συναυλίας στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού, στις 17 Σεπτεμβρίου 1988.
• 1989: Το Άξιον Εστί (Motivo 1030 LP), με την παιδική χορωδία του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Μοσχάτου, υπό τη διεύθυνση και διδασκαλία του Δημήτρη Τυπάλδου.
• 1990: Ρεσιτάλ (Σείριος 89005/6 LP-CD), ο Σπύρος Σακκάς ερμηνεύει, ανάμεσα σε άλλα, έξι ποιήματα του Μπρεχτ από τον Κύκλο με την Κιμωλία, σε ελληνική απόδοση του Ελύτη και με μουσική του Μάνου Χατζιδάκι.
• 1991: Four Song Circles (Musica Viva 88031 LP-CD), η Λίλα Αδαμάκη στις Μυκρές Κυκλάδες (Ελύτης-Θεοδωράκης) για φωνή και πιάνο. Επίσης σε ποιήματα των Γιώργου Σεφέρη και Κωνσταντίνου Καβάφη μελοποιημένα από τους Αργύρη Κουνάδη και Δημήτρη Μητρόπουλο, αντίστοιχα. Στο πιάνο ο Γιάννης Παπαδόπουλος.
• 1992: Ο Έρωτας (Auvidis 6187 CD), η Αγγελική Ιονάτου ερμηνεύει και γράφει μουσική για ποιήματα του Ελύτη. Γαλλική έκδοση.
• 1993: Άπονες Εξουσίες (MBI 105/6 LP-CD), διπλός δίσκος με τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη. Περιέχει ζωντανή ηχογράφηση του Άξιον Εστί με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση και τον Μάνο Κατράκη.
• Η πεντάμορφη στον κήπο, Γιώργος Κουρουπός
• 1996: Τραγούδια για τους μήνες, όπου ανάμεσα σε άλλα υπάρχουν και τέσσερα ποιήματα του Οδυσσέα Ελύτη μελοποιημένα από τον Δημήτρη Παπαδημητρίου. Ερμηνεύει η Ελευθερία Αρβανιτάκη.
• Η νεροσταγόνα, Θόδωρος Αντωνίου
• Με την πρώτη σταγόνα της βροχής, Μάνος Χατζιδάκις
• Ο Ήλιος ο ηλιάτορας, Ζαράνης Πέτρος
• Ο Αύγουστος, Ζαράνης Πέτρος
• Ο γλάρος. Σπύρος Σαμοΐλης