25η Μάρτη 1821: Μόνο εθνικοαπελευθερωτική ή και κοινωνική; Ήταν ένοπλη, κίνησε τον τροχό της Iστορίας προς τα μπρος και είχε αντιπάλους...

Χαρακτήρας και κοινωνικοοικονομικές συνθήκες εκδήλωσης της Επανάστασης από τη σκοπιά του μαρξισμού — λενινισμού, καθώς και σε αντιπαράθεση με αστικές και αναθεωρητικές ιστορικές θέσεις.
Από το πλούσιο –ανεξάντλητο υλικό (συγγραφή και επιμέλεια κειμένων με ευθύνη του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ) επιλέγουμε εισαγωγικά –τιμής ένεκεν και όχι μόνο ένα διαχρονικό κείμενου του σ.φου μας –που χάσαμε πρόωρα Μάκη Μαΐλη μέλους της ΚΕ του ΚΚΕ και υπεύθυνου του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ).

Η κομματική ιστοριογραφία
για τον χαρακτήρα και τις κινητήριες δυνάμεις
της Επανάστασης
του 1821 και η στρατηγική του ΚΚΕ

 

Η ενασχόληση του ΚΚΕ με την Επανάσταση του 1821 καταγράφεται από τα πρώτα χρόνια της ίδρυσής του έως τις μέρες μας.
Αιτία, που ώθησε στην πραγματοποίηση αυτής της προσπάθειας, δεν ήταν μόνο και κυρίως η σημασία του ’21 και οι ανάγκες της ιδεολογικής διαπάλης με την αστική ιστοριογραφία. Αποφασιστικά επέδρασε και το γεγονός ότι η ανάλυση για τον χαρακτήρα της Επανάστασης του ’21, τις κινητήριες δυνάμεις της, τους στόχους και το αποτέλεσμά της, συνδεόταν με την αποτίμηση της ανάπτυξης του καπιταλισμού στην Ελλάδα.

Ωστόσο, στην ερμηνεία της Επανάστασης επέδρασε αρνητικά η περιορισμένη μελέτη της ίδιας της γέννησης και ανάπτυξης των καπιταλιστικών σχέσεων στην Ελλάδα. Εξάλλου, σε αυτή ασκούσαν σημαντική επιρροή αναλύσεις του ΚΚΣΕ και Κομμουνιστικών Κομμάτων των βαλκανικών χωρών, που ξεκινούσαν από την αντίληψη της Κομμουνιστικής Διεθνούς που κατέτασσε σε διαφορετικά επίπεδα τις χώρες στο πλαίσιο του ιμπεριαλιστικού συστήματος και πρότασσε αντίστοιχα διαφορετικές στρατηγικές για κάθε Κομμουνιστικό Κόμμα.

Στη διάρκεια ενός αιώνα οι επεξεργασίες του ΚΚΕ για το 1821 περιλαμβάνονται σε συλλογικές κομματικές εργασίες,¹ όπως της 4ηςΠλατιάς Ολομέλειας της ΚΕ το 1953 και του Δοκιμίου Ιστορίας του ΚΚΕ 1918–1949, το 2018. Επίσης περιλαμβάνονται σε ατομικές μελέτες κομμουνιστών ιστοριογράφων,² καθώς και σε επιστημονικές εκδηλώσεις, π.χ. του ΚΜΕ, το 1981.³

Επιπλέον, πλήθος άρθρων έχουν δημοσιευτεί στα περιοδικά ΚΟΜΕΠ, «Νέοι Πρωτοπόροι», «Νέος Κόσμος» κ.ά., όπως και στον «Ριζοσπάστη».
Οπως θα διαπιστώσουμε στη συνέχεια, η ανάλυση των κοινωνικών — ταξικών δυνάμεων της εποχής του 1821 και της στάσης που κράτησαν απέναντι στην Επανάσταση επηρεαζόταν από τις αναλύσεις της κάθε φορά σύγχρονης κοινωνικοοικονομικής πραγματικότητας και τη στρατηγική του ΚΚΕ ως τμήματος του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος.

 

Οι πρώτες επεξεργασίες του ΚΚΕ για το 1821

Στις 28 Μάρτη 1921, με αφορμή τα 100 χρόνια από το ’21, η εφημερίδα «Εργατικός Αγών», που κυκλοφορούσε ως το «επίσημον όργανον» του ΣΕΚΕ (Κ) και της ΓΣΕΕ, δημοσίευσε αποσπάσματα από το έργο του Γεωργίου Σκληρού «Το κοινωνικόν μας ζήτημα»,⁴που η εφημερίδα χαρακτήριζε ως την «πρώτη σοσιαλιστική μελέτη βαλμένη σε ελληνικό θέμα».Ο Γεώργιος Σκληρός ήταν ο πρώτος που από το 1907 προσδιόρισε τον χαρακτήρα της Επανάστασης:
«Κατά βάθος ήτο αστική επανάστασις, προκληθείσα υπό της πρωτοφανούς οικονομικής ευεξίας των έσω και έξω αστικών στοιχείων (…) Ουκ ολίγον, εννοείται, συνέτεινε το παράδειγμα της γαλλικής επαναστάσεως».Στις 25 Μάρτη 1922, ο «Ριζοσπάστης» δημοσίευσε άρθρο του Κορδάτου, Γραμματέα τότε της ΚΕ του ΣΕΚΕ (Κ), στο οποίο στηλίτευε την αστική τάξη, γράφοντας ανάμεσα σε άλλα:«Η αστική κυβερνώσα τάξις δεν ηδύνατο παρά να πλαστογραφήση τα πραγματικά αίτια της Ελληνικής Επαναστάσεως του ’21 και να παρουσιάση αυτήν ως καθαρώς Εθνικόν απελευθερωτικόν κίνημα κατά των Τούρκων. Παρείδε επίτηδες τα οικονομικά αίτια που επρουκάλεσαν την εξέγερσιν και τους αγώνας του ’21 και διαστρεβλώσασα τα γεγονότα εδίδαξεν εις τον λαόν εντελώς τ’ αντίθετα απ’ όσα συνέβησαν πριν και κατά την Επανάστασιν».

Αυτά γράφονταν τις μέρες που η Μικρασιατική Εκστρατεία είχε αρχίσει να πνέει τα λοίσθια και ο αστικός Τύπος επιχειρούσε με παραληρηματικά άρθρα να υπερτονίσει τα περί «εθνικής ενότητας», συνδέοντας το 1821 με την ιμπεριαλιστική επίθεση του ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία, για την εκπλήρωση της Μεγάλης Ιδέας.

Στην κομματική ιστοριογραφία πρώτο χρονολογικά έργο για το 1821 είναι το βιβλίο του Γιάνη Κορδάτου, «Η κοινωνική σημασία της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821»⁵ που κυκλοφόρησε το 1924.
Το πιο σημαντικό στο βιβλίο είναι ότι πραγματεύεται την Επανάσταση ως προϊόν της σύγκρουσης των φεουδαρχικών σχέσεων παραγωγής με τις νέες παραγωγικές δυνάμεις, στο πλαίσιο της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Υπογράμμισε για την αστική τάξη:«Η τάξις αυτή — άσχετον αν αργότερα επέρασεν εις την αντίδρασιν — έπαιξε κατά τους χρόνους εκείνους προοδευτικόν ρόλον και μάλιστα ρόλον πρωταγωνιστού εις την προπαρασκευήν και οργάνωσιν της εθνεγερσίας».⁶

Η απήχηση του βιβλίου προκάλεσε ισχυρές αρνητικές αντιδράσεις, με πρωταγωνιστές το επίσημο κράτος και την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδας. Η κυβέρνηση Πάγκαλου το κατέσχεσε και απαγόρευσε την κυκλοφορία του, ενώ η Ιερά Σύνοδος ανέθεσε σε θεολόγο «…να γράψει ειδική μελέτη με την οποία (…) ν’ αποδείξει πως η θεωρία του ιστορικού υλισμού και ο μαρξισμός είναι “έωλα κατασκευάσματα”».⁷

Επισημαίνοντας τα θετικά στοιχεία του βιβλίου, πρέπει να σημειωθούν βασικές πλευρές της προσέγγισης του Κορδάτου που είναι λαθεμένες, όπως ότι «η Επανάστασις του 1821 επροδόθη, όχι μόνον από τους κοτζαμπάσηδες και Φαναριώτες, αλλά και από τους αστούς», ότι η Ελλάδα «είναι συγκεκαλυμμένον προτεκτοράτον της Αγγλίας» και ότι ο ελληνικός λαός «ευρίσκεται εις την κατάστασιν του ημιαποίκου».⁸

Αυτά τα συμπεράσματα, με τη μία ή την άλλη μορφή, σημάδεψαν τις κομματικές αναλύσεις επί δεκαετίες, δείχνοντας ενδεχομένως και κάποια απλουστευτική αντίληψη για άλλες αστικές επαναστάσεις, όπως για τη Μεγάλη Γαλλική Επανάσταση (1789).

Αναφερόμενοι στην Ελλάδα, υπενθυμίζουμε ότι από το πρώτο διάστημα της Επανάστασης, η αστική τάξη υποχρεώθηκε να προχωρήσει στη σύναψη δανείων με ετεροβαρείς όρους και υποθηκεύοντας τα εθνικά κτήματα. Επέλεξε τις διεθνείς συμμαχίες της, κυρίως με την Αγγλία και λόγω της στρατιωτικής — επιχειρησιακής αδυναμίας των ελληνικών εξεγερμένων δυνάμεων να κυριαρχήσουν επί των Οθωμανών. Αλλωστε, μέσω της συμμαχίας με την Αγγλία, οι πλοιοκτήτες και οι έμποροι αύξαναν τη δύναμη και τα κέρδη τους, ενώ το εγχώριο αστικό κράτος στηριζόταν κυρίως στον αγγλικό παράγοντα, για να νικήσει και για να επεκτείνει τα εδαφικά του όρια.

Επιπλέον, υπενθυμίζουμε ότι την περίοδο που ο Κορδάτος έγραφε το βιβλίο του, το αστικό κράτος είχε ήδη επεκταθεί και θωρακιστεί, ενώ και η ενσωμάτωση των προσφύγων της Μικράς Ασίας συνέβαλε στην καπιταλιστική ανάπτυξη.
Πάντως, το βιβλίο αποτέλεσε το βασικό ιδεολογικό όπλο για το 1821 στον μαρξιστικό χώρο, έως και τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’30.

Αλλαγή στην τοποθέτηση του ΚΚΕ

Από το 1933–1934 άλλαξε η τοποθέτηση του ΚΚΕ σχετικά με τον ρόλο που έπαιξε η αστική τάξη στην Επανάσταση του 1821.
Συγκεκριμένα, τον Νοέμβρη 1933 η ΚΟΜΕΠ δημοσίευσε το άρθρο του Γιάννη Ζέβγου «Ο Κορδάτος σαν ιστορικός της επανάστασης του 1821».
Η πολεμική που ασκούνταν στον Κορδάτο ήταν ότι εξυμνούσε «με τη διαστρέβλωση των ιστορικών γεγονότων, την ελληνική μπουρζουαζία» και επιχειρούσε «να την παραστήσει σαν κύρια δύναμη της επανάστασης», παραγνωρίζοντας τον ρόλο που έπαιξαν στην Επανάσταση οι λαϊκές μάζες.
Κατά τον Ζέβγο, η Επανάσταση ήταν εθνικοαπελευθερωτική.⁹
Επίσης, υποστήριζε ότι «η ελληνική μπουρζουαζία στα 1821, παίρνοντας την ηγεμονία της επανάστασης, λόγω της έλλειψης διαμορφωμένης συνεπούς επαναστατικής τάξης στηρίχτηκε στην αντίδραση, εσωτερικά και εξωτερικά…».¹⁰

Κατέληγε:
«Ποια ήταν τ’ αποτελέσματα της επανάστασης; Η συντηρητικότητα, η αναποφασιστικότητα, οι προδοσίες σ’ ορισμένες στιγμές της ελληνικής μπουρζουαζίας ματαίωσαν τις θυσίες του ελληνικού λαού, (…) Έβαλαν τη βάση της υποδούλωσης της χώρας στο ξένο κεφάλαιο. (…) Μα σήμερα (…) Το ελληνικό προλεταριάτο, καθοδηγούμενο από το ΚΚΕ, παλεύει να συγκεντρώσει γύρω του τις μάζες, για να λύσει τα απομεινάρια της μπουρζουαζοδημοκρατικής επανάστασης και να την περάσει σε προλεταριακή».¹¹
Στο άρθρο του Γ. Ζέβγου απάντησε ο Γ. Κορδάτος με το ίδιο πολεμικό πνεύμα:
«Στα βιβλία μου βάζω μια κεντρική θέση: Πως η Επανάσταση του 1821 ήταν ένα εθνικοαστικό κίνημα (…). πουθενά δε γράφω [σ.σ. υπογράμμιση Γ.Κ.] ότι η Επανάσταση του 1821 και οι θυσίες της άνηκαν αποκλειστικά και είναι έργο της αστικής τάξης.
Εκείνο που γράφω εγώ είναι ότι η ελληνική μπουρζουαζία — όχι βέβαια στο σύνολό της — έπαιξε ρόλο επαναστατικό και προοδευτικό (…). Τον προοδευτικό αυτόνε ρόλο (…) πρώτος απόλους τον τονίζει ο Μαρξ. Ο φτωχοαγροτικός πληθυσμός της επαναστατημένης Ελλάδας δεν είχε (…) συνείδηση ούτε της δύναμης, ούτε της κοινωνικής του οντότητας. Στο μεγαλύτερο μέρος του, επηρεαζόταν από τους ηγέτες της αστικής τάξης…».¹²
Όταν δημοσιεύτηκε το άρθρο του Ζέβγου, το ΚΚΕ προετοιμαζόταν για την 6η Ολομέλεια της ΚΕ (Γενάρης 1934), που διαμόρφωσε τη στρατηγική των σταδίων, δηλαδή ότι η επανάσταση στην Ελλάδα θα ήταν αστικοδημοκρατική, με «πορεία λίγο ή πολύ γρήγορου περάσματος της αστικοδημοκρατικής επανάστασης σε επανάσταση σοσιαλιστική».¹³
Ακολούθησαν το 7^ο Συνέδριο της ΚΔ και το 6^ο του ΚΚΕ, το οποίο διατήρησε την ουσία της σταδιοποιημένης στρατηγικής, όμως τροποποίησε την πολιτική συμμαχιών, θέτοντας στόχο τη συνεργασία και με αστικές δυνάμεις.

 Οι θέσεις του ΚΚΕ τη δεκαετία του 1940

Με το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και στη συνέχεια με την ίδρυση του ΕΑΜ, οι τοποθετήσεις του Κόμματος προσαρμόστηκαν στη γραμμή της εθνικοαπελευθερωτικής πάλης. Ο ΕΑΜικός αγώνας προβλήθηκε ως το «νέο 1821». Χαρακτηριστικό ήταν το άρθρο του Κώστα Καραγιώργη στην ΚΟΜΕΠ της Κατοχής με τίτλο: «ΕΠΙΔΑΥΡΟΣ 1821 — ΚΟΡΥΣΧΑΔΕΣ 1944», όπου έγραψε:

«Η σύγκληση του Εθνικού Συμβουλίου (…) Συνδέει το σημερινό εθνικό και κοινωνικό κίνημα με όλη τη βασανισμένη οδυνηρή πορεία του ελληνικού λαού από το ’21 και την Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου ως τα σήμερα».¹⁴

Πρέπει να παρατηρήσουμε ότι από τη φύση και τον χαρακτήρα του ως το Κόμμα της εργατικής τάξης, το ΚΚΕ δεν ήταν δυνατό εξ αντικειμένου να γίνει ο συνεχιστής του 1821. Μπορούσε να γίνει ο συνεχιστής μόνο με την έννοια του να ηγηθεί της πάλης για την ανατροπή της αστικής εξουσίας, που αποτελεί συνέχεια στο ιστορικό γίγνεσθαι της διαδοχής των κοινωνικοοικονομικών συστημάτων.
Σε μία τέτοια πάλη θα ήταν συμβατή και σ’ έναν βαθμό επιβεβλημένη η επίκληση της ηρωικής δράσης των αγωνιστών του ’21, ως ένα στοιχείο οικείο για να συνεγείρει τη λαϊκή ορμή, ενσωματωμένο όμως στα νέα ιστορικά καθήκοντα των μαζών.

Μετά την απελευθέρωση, και ενώ είχε αναπτυχθεί η συζήτηση για τη βιομηχανική ανάπτυξη, κυκλοφόρησε το 1945 το Πρώτο Μέρος του έργου του Γιάννη Ζέβγου «Σύντομη Μελέτη της Νεοελληνικής Ιστορίας», στο οποίο αναφέρεται:

«Η βιομηχανική επανάσταση που από μισό αιώνα πριν είχε αρχίσει στην Αγγλία, ήταν άγνωστη στην Ελλάδα. Το εμπορικό κεφάλαιο δεν είχε αρχίσει να μετατρέπεται σε βιομηχανικό, και αυτό το εμπορικό κεφάλαιο ήταν δυνατό ιδίως στο εξωτερικό. Στην καθαυτή Ελλάδα το εμπορικό κεφάλαιο το αντιπροσώπευαν πιο πολύ οι γυρολόγοι. (…) Οι τσιφλικάδες ασχολιόνταν μ’ αυτή [σ.σ. την τοκογλυφία] καθώς και με το εμπόριο».¹⁵

Στην πραγματικότητα, πριν ακόμα το 1821, στα νησιά του Ιονίου και του Αιγαίου, αλλά και σε σημαντικές πόλεις όπου κυριαρχούσε το ελληνικό στοιχείο (ανεξάρτητα από το αν εντάχθηκαν αργότερα στο ελληνικό κράτος), καθώς και στις παροικίες, είχε πραγματοποιηθεί η πρωταρχική συσσώρευση της ελληνικής αστικής τάξης. Οι πλοιοκτήτες λειτουργούσαν ως μεταφορείς και ως έμποροι, ενώ έδιναν ώθηση στη ναυπηγική δραστηριότητα. Παράλληλα, η ανάπτυξη της ναυτιλίας απαιτούσε δανεισμό και ενίσχυε τη δράση του τοκοφόρου κεφαλαίου. Στον τομέα της ναυτιλίας έγινε το διπλό ιστορικό πέρασμα που αναδεικνύει ο Μαρξ, δηλαδή του εμπόρου που γίνεται άμεσα βιομήχανος — εφοπλιστής και του βιομήχανου — εφοπλιστή που γίνεται έμπορος. Αλλά και η βαρύτητα των βιομηχανικών κλάδων — ορυχείων, μεταποίησης, Ενέργειας, ύδρευσης, μεταφορών κ.λπ. — στον προσδιορισμό του βαθμού ανάπτυξης των κεφαλαιοκρατικών σχέσεων παραγωγής δεν αναιρείται λόγω της σημαντικής διείσδυσης του ξένου κεφαλαίου σε αυτούς.

Την περίοδο του αγώνα του ΔΣΕ, η θέση ότι ο λαϊκός αγώνας ήταν συνέχεια του ’21 διατηρήθηκε, παρότι δεν γινόταν καμία αναφορά για το 1821 στα Επίσημα Κείμενα του Κόμματος.¹⁶

Το σχέδιο Προγράμματος (1953)
και μετέπειτα επεξεργασίες

Στις 12–14 Δεκέμβρη 1953 συνήλθε στη Ρουμανία η 4η Πλατιά Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ. Ανάμεσα στα θέματά της ήταν το «Σχέδιο Προγράμματος του ΚΚΕ», με εισηγητή τον Νίκο Ζαχαριάδη.¹⁷

Στο κείμενο που δόθηκε στη δημοσιότητα, υπάρχει ειδικό κεφάλαιο για το 1821:
«Ο χαρακτήρας της λαϊκής επανάστασης του 1821 ήταν εθνικός απελευθερωτικός (…) Η επανάσταση έπρεπε να είναι αστικοδημοκρατική. Κινητήριες δυνάμεις (…) ήταν: Το εμπορικό και ναυτεμπορικό κεφάλαιο, η αστική τάξη σαν ηγεμόνας της επανάστασης. Η αγροτιά, σαν ο κύριος φορέας της. Οι συντεχνίες και η φτωχολογιά στις πόλεις. Δηλαδή, όλος ο λαός (…)».¹⁸

Σε αυτό το σημείο εκφράζεται μια αντίφαση ανάμεσα στις σωστά προσδιορισμένες «κινητήριες δυνάμεις της επανάστασης» και τον «χαρακτήρα της επανάστασης». Η αντίφαση αφορά την αναγνώριση του ηγετικού ρόλου της αστικής τάξης από τη μια πλευρά και τον προσδιορισμό της επανάστασης ως λαϊκής από την άλλη. Η ηγετική κοινωνική δύναμη της επανάστασης, δηλαδή η αστική τάξη, είναι ο φορέας των νέων σχέσεων παραγωγής που θεμελιώνει η επανάσταση και κατά συνέπεια προσδιορίζει τόσο τον ταξικό χαρακτήρα της επανάστασης, όσο και της επιδιωκόμενης εξουσίας. Ομως, στις κινητήριες δυνάμεις της επανάστασης συμμετέχουν και κοινωνικές δυνάμεις που έχουν συμφέρον από την κατάργηση της παλιάς εξουσίας (η αγροτιά, οι τεχνίτες, οι προλετάριοι κ.λπ.), ακόμα και αν έχουν αντιθέσεις με τη νέα τάξη εξουσίας.

Το Σχέδιο αποσύρθηκε, αφού επικρίθηκε από το ΚΚΣΕ ως σεχταριστικό,¹⁹ λύνοντας την αντίφαση σε λαθεμένη κατεύθυνση με τον ισχυρισμό ότι το 1821 ήταν «εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα των Ελλήνων ενάντια στην οθωμανική αυτοκρατορία».²⁰

Η θέση για τον χαρακτήρα της Επανάστασης του 1821 μόνο ως εθνικοαπελευθερωτικής σχετιζόταν με την αντίληψη ότι στην Ελλάδα, ακόμα και τη δεκαετία 1950, υπήρχαν άλυτα αστικοδημοκρατικά προβλήματα, τη λύση των οποίων το Κόμμα έπρεπε να προτάξει έναντι του στόχου της εργατικής εξουσίας, συγκροτώντας δημοκρατικό μέτωπο με τις λεγόμενες προοδευτικές (αντιδεξιές — αντιβασιλικές κατά κανόνα) δυνάμεις.

Το 1958 κυκλοφόρησε το βιβλίο του Πέτρου Ρούσου, «Βοήθημα Νέας Ιστορίας της Ελλάδας».
Κατά τον Π. Ρούσο, το ελληνικό εμπορικό κεφάλαιο παρέμεινε στη μορφή του διαμεσολαβητικό — διαμετακομιστικό (κομπραδόρικο).
Το αποτέλεσμα ήταν οι μεγαλέμποροι και μεγάλοι εμποροκαραβοκυραίοι, έχοντας εθιστεί σε υψηλά ποσοστά κερδών, «να υιοθετήσουν και επίσημα μετά την επανάσταση την εμπορομεσιτική οικονομική πολιτική της στενής συνεργασίας με το ξένο κεφάλαιο, βάζοντας σε δεύτερη μοίρα τις παραγωγικές επενδύσεις, κάτι που μετά την επανάσταση αποτελεί και υπαγόρευση της αγγλικής, βασικά, πολιτικής, που με το συναγωνισμό της καταστρέφει την ελληνική βιοτεχνία».²¹
Στην ίδια κατεύθυνση επέμεινε και ο Λεωνίδας Στρίγκος (1959) στο βιβλίο του «Η επανάσταση του ’21».
Η ίδια κατεύθυνση διατηρήθηκε στην κομματική ιστοριογραφία από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 και μέχρι το 1990.

Βασικά συμπεράσματα
του Δοκιμίου Ιστορίας του ΚΚΕ

Μέσα στο καμίνι της καθημερινής ταξικής πάλης, στις νέες συνθήκες που διαμορφώθηκαν με την εκτεταμένη επικράτηση της αντεπανάστασης, δρομολογήθηκε και πραγματοποιήθηκε η μελέτη της Ιστορίας του Κόμματος από την ίδρυσή του έως το 1968.

Στο Δεύτερο Μέρος του Τόμου Α1 του Δοκιμίου Ιστορίας του ΚΚΕ, που πραγματεύεται την ανάπτυξη του καπιταλισμού στην Ελλάδα έως το 1918, υποχρεωτικά η ιστορική ανάλυση πηγαίνει και στην περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας.

Στο Δοκίμιο αναδεικνύονται οι κοινωνικές δυνάμεις που πήραν μέρος στην Επανάσταση του ’21, τεκμηριώνεται ο χαρακτήρας της Επανάστασης ως αστικής — εθνικοαπελευθερωτικής. Ιδιαίτερα επισημαίνεται ότι σε μια εποχή μετάβασης από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό, μια σειρά από κοινωνικές δυνάμεις πατούσαν με το ένα πόδι στη φεουδαρχία και με το άλλο στον καπιταλισμό. Για παράδειγμα, οι κοτζαμπάσηδες από τη μια αντλούσαν τον πλούτο και την εξουσία τους από τον ρόλο τους στην οθωμανική διοίκηση και από την άλλη, παράγοντας με στόχο το εξαγωγικό εμπόριο και δραστηριοποιούμενοι όλο και περισσότερο στο εμπόριο, στη ναυτιλία, στις τραπεζικές και ασφαλιστικές επιχειρήσεις κ.λπ., έρχονταν σε σύγκρουση με τα όρια των φεουδαρχικών σχέσεων παραγωγής.

Συνεπώς, διορθώνονται απλουστεύσεις που υποβάθμιζαν τον αστικό χαρακτήρα της Επανάστασης του ’21, απομόνωναν το εθνικοαπελευθερωτικό στοιχείο της. Παράλληλα, τονίζεται ότι η ερμηνεία από την κομματική ιστοριογραφία των σχέσεων παραγωγής ως φεουδαρχικές ή ημιφεουδαρχικές δεν ήταν πλήρως αντικειμενική. Το ίδιο αφορά και στην ανάλυση για τον χαρακτήρα του ελληνικού κράτους, στην εκτίμηση για την εγχώρια αστική τάξη, τους συμβιβασμούς της και τις σχέσεις με ισχυρά κράτη, πρώτα απ’ όλα με την Αγγλία. Ακόμα, σημειώνεται ότι οι προηγούμενες αδυναμίες συνδυάστηκαν με την εκτίμηση του ρόλου και του ταξικού χαρακτήρα του βασιλικού θεσμού, που αντιμετωπίστηκε ως ξένο σώμα και όχι ως συστατικό της μετεπαναστατικής αστικής κρατικής δομής, που αποσκοπούσε στην ανάπτυξη των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής.

Οι παραπάνω αδυναμίες ήταν επόμενο ότι επηρέασαν και την στρατηγική επεξεργασία του ΚΚΕ.
Στις αναλύσεις του Κόμματος δέσποζε η ερμηνεία της υπερμεγέθους ανάπτυξης της ναυτιλίας και του εξωτερικού εμπορίου, αναφορικά με τη σχετική καθυστέρηση της ανάπτυξης στη μεταποίηση. Αυτή η υπαρκτή ανισομετρία αποδόθηκε στη θέληση ξένων καπιταλιστικών δυνάμεων και στην ξενόδουλη (υποτελή) στάση της ελληνικής αστικής τάξης.

Το ΚΚΕ σήμερα εξετάζει την πορεία της αστικής τάξης με τις αντιφάσεις της και ως τάξης ιστορικά παρωχημένης εδώ και πολλά χρόνια.
Δίνει έτσι ένα ισχυρό ιδεολογικό όπλο στην εργατική τάξη και στους αυτοαπασχολούμενους της πόλης και της αγροτιάς, στην πάλη τους για την ανατροπή της αστικής εξουσίας και για την οικοδόμηση της σοσιαλιστικής — κομμουνιστικής κοινωνίας.

Παραπομπές:

• 1. Ενδεικτικά αναφέρονται: Περιοδικό «Νέος Κόσμος», Μάρτης 1954, Σχέδιο Προγράμματος του ΚΚΕ, Απόφαση της 4ης Πλατιάς Ολομέλειας της ΚΕ και της ΚΕΕ του ΚΚΕ (12–14 Δεκέμβρη 1953), Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1918–1949, τόμ. Α1, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2018 κ.ά.
• 2. Ενδεικτικά αναφέρονται: Γιάνης Κορδάτος, «Η κοινωνική σημασία της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821», εκδ. «Γ. Βασιλείου», Αθήνα, 1924, Ι. Κ. Κορδάτος, «Νεολληνική Πολιτική Ιστορία», τόμ. Α΄, εκδ. «Γ. Βασιλείου», Αθήναι, 1925 (αφιερωμένο στη μνήμη του Δημοσθένη Λιγδόπουλου), Γιώργης Λαμπρινός, «Μορφές του Εικοσιένα», εκδ. «Αετός», Αθήνα, 1942, Γιάννης Ζέβγος, «Σύντομη μελέτη της νεοελληνικής ιστορίας, Μέρος Α΄ και Β΄», εκδ. «Τα Νέα Βιβλία», Αθήνα, 1945–1946, Γιάνης Κορδάτος, «Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας», τόμ. 10ος, εκδ. «20ός Αιώνας», Αθήνα, 1957, Λεωνίδας Στρίγκος, «Η επανάσταση του εικοσιένα», Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις, 1959, Τάσος Βουρνάς, «Αρματολοί και Κλέφτες», Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις, 1962, Γιώργης Ι. Ζωίδης, «Ιστορία της Ελλάδας. Νέοι Χρόνοι», τόμ. Α1, Βαρσοβία, 1963, Δημήτρης Φωτιάδης, «Η επανάσταση του ’21», εκδ. «Μέλισσα», Αθήνα, 1971–1972 (έργο σε 4 τόμους), Πέτρος Ρούσος, «Βοήθημα της νέας ιστορίας της Ελλάδας» (2η έκδοση), εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1982, Λύσανδρος Παπανικολάου, «Κοινωνική ιστορία της ελληνικής επανάστασης του 19ου αιώνα», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1991, Κώστας Αυγητίδης, «Εθελοντικά Στρατιωτικά Τμήματα από Ελληνες της Ρωσίας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας πριν και μετά το 1821», Αθήνα, 1993 κ.ά.
• 3. ΚΜΕ, «Η επανάσταση του εικοσιένα», Επιστημονικό Συμπόσιο (21–23 Μάρτη 1981), εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1981.
• 4. Γεώργιος Σκληρός, «Εργα», εκδ. «Επικαιρότητα», Αθήνα, 1997, σελ. 114
• 5. Γιάνης Κορδάτος, «Η κοινωνική σημασία της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821», εκδ. «Γ. Βασιλείου», Αθήναι, 1924.
• 6. Γιάνης Κορδάτος, «Η κοινωνική σημασία της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821», (9η έκδοση), Αθήνα, 1975, σελ. 138–139.
• 7. Βλ. Π. Ν. Τρεμπέλα, «Ο ιστορικός υλισμός από απόψεως φιλοσοφικής — Μελέτη απολογητική, εντολή της Ι. Συνόδου συνταχθείσα», Αθήναι, 1925.
• 8. Γιάνης Κορδάτος, «Η κοινωνική σημασία της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821», Αθήνα, 1975, σελ. 272–273.
• 9. ΚΟΜΕΠ, Νοέμβρης 1933, τεύχ. 21, σελ. 28.
• 10. Ο.π., σελ. 29.
• 11. Ο.π., σελ. 34.
• 12. «Νέα Επιθεώρηση», τχ. 7, Δεκέμβρης 1933, σελ. 180, 183, 184, 187.
• 13. «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1918–1939», τομ. Α2, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2018, σελ. 412.
• 14. «Κομμουνιστική Επιθεώρηση», τευχ. 26–27 (5–6/1944), σελ. 8.
• 15. Γιάννης Ζέβγος, «Σύντομη μελέτη της νεοελληνικής ιστορίας», τόμ. Α΄, εκδ. «Τα Νέα Βιβλία», Αθήνα, 1945, σελ. 28.
• 16. «Το ΚΚΕ — Επίσημα Κείμενα», τόμ. 6ος, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1987.
• 17. Βλ. αναλυτικά «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1949–1968», τόμ. Β΄, 5η έκδοση, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2016, σελ. 315–319.
• 18. «Νέος Κόσμος», 3/1954, σελ. 8–10.
• 19. «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1949–1968», τόμ. Β΄, ό.π, σελ. 318.
• 20. Αρχείο της ΚΕ του ΚΚΕ — Εγγραφο 467200, σελ. 2.
• 21. Πέτρος Ρούσος, «Βοήθημα της Νέας Ιστορίας της Ελλάδας», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1982, σελ. 233.

Του Μάκη ΜΑΪΛΗ
μέλους της ΚΕ του ΚΚΕ &
υπεύθυνου του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ

 

Δείτε &
Αναστάση Γκίκα  ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ 1821
Αντιλήψεις στην αστική και οπορτουνιστική ιστοριογραφία και σκέψη για την Επανάσταση του 1821 | της Ομάδας Νεότερης Ιστορίας του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ

Η επανάσταση
και οι απαρχές του ελληνικού αστικού κράτους

Το Τμήμα Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ, ανάμεσα στ’ άλλα –με την ευκαιρία και των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821 επεξεργάστηκε ένα αφιέρωμα με στόχο να φωτίσει καλύτερα τον χαρακτήρα και τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες εκδήλωσης των γεγονότων  από τη σκοπιά του μαρξισμού – λενινισμού, καθώς και σε αντιπαράθεση με αστικές και αναθεωρητικές ιστορικές θέσεις.

🔹 Η κομματική ιστοριογραφία για τον χαρακτήρα και τις κινητήριες δυνάμεις της Επανάστασης του 1821 και η στρατηγική του ΚΚΕ –αναφερθήκαμε παραπάνω
🔹 Η ιδιοκτησία γης στον μετέπειτα ελλαδικό χώρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας &
🔹 Η οικονομική ανάπτυξη πριν την Επανάσταση — διαμόρφωση της ελληνικής αστικής τάξης

Τα θέματα περιέχονται στο εξαιρετικό βιβλίο ‑400 σελίδων της ΣΕ <1821  Η επανάσταση και οι απαρχές του ελληνικού αστικού κράτους, απ’ όπου σήμερα παραθέτουμε το σχετικό πρόλογο, που περιλαμβάνει όλη τη «φιλοσοφία» του θέματος, καθώς και αναλυτικά στοιχεία για το περιεχόμενο.

Η συμπλήρωση 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821 αποτελεί σημαντική ευκαιρία για να προσεγγίσουμε και να γνωρίσουμε βαθύτερα τα γεγονότα που οδήγησαν στη συγκρότηση του ελληνικού αστικού κράτους, όπως και τις τοπικές και τις διεθνείς οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες μέσα στις οποίες αυτά εκδηλώθηκαν.
Φυσικά, η ιστορική αποτίμηση της Επανάστασης του 1821, όπως και κάθε άλλου ιστορικού γεγονότος, εκκινεί από συγκεκριμένη ταξική οπτική, συνδέεται αντικειμενικά με τη σημερινή κοινωνική πραγματικότητα και επομένως αξιοποιείται και στη διαμόρφωση συγκεκριμένης συνείδησης αναφορικά με το επιθυμητό μέλλον.
Είναι ενδεικτικό ότι ανάμεσα στους 4 άξονες δράσεων της Επιτροπής «Ελλάδα 2021», μόνο ο ένας αφιερώνεται στο 1821 στην Ελλάδα και στον κόσμο (δείτε και εδώ).
Οι υπόλοιποι τρεις τιτλοφορούνται Η Ελλάδα σήμερα μετά από μια πορεία 200χρόνων, Έλληνες που αφήνουν το αποτύπωμά τους στον κόσμο και Το 2021 ως παράθυρο για την Ελλάδα του μέλλοντος… (ακολουθούν δείγματα promotion)

Για τον ίδιο λόγο, διαχρονικά και ανεξάρτητα από την επάρκεια της ιστορικής τεκμηρίωσης, η ελληνική αστική τάξη και οι πολιτικοί και ιδεολογικοί της φορείς χρησιμοποιούν τις επετείους της Επανάστασης του 1821, προκειμένου να προωθήσουν το βασικό αστικό ιδεολόγημα της εθνικής ενότητας.
Με άλλα λόγια, ταυτίζουν τα συμφέροντα της αστικής τάξης με τα συμφέροντα του ελληνικού λαού, προκειμένου να προωθήσουν τις εκάστοτε προτεραιότητες της καπιταλιστικής εξουσίας.

Υπό αυτό το πρίσμα, χαρακτηριστικό είναι το μήνυμα της Προέδρου της Δημοκρατίας για την 199η επέτειο της Επανάστασης, όπου αναφερόταν:
«Ο αγώνας του ’21 και οι θυσίες των προγόνων μας άνοιξαν το δρόμο για ένα σύγχρονο κράτος που σήμερα βρίσκεται στον πυρήνα της ενωμένης Ευρώπης και είναι εγγυητής σταθερότητας στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο και στα Βαλκάνια.»

Στο παραπάνω απόσπασμα, τρία στοιχεία αξίζουν την προσοχή μας.
Πρώτον: Το εθνικό παρελθόν παρουσιάζεται ως ενιαίο, δηλαδή πέρα από κοινωνικούς και ταξικούς διαχωρισμούς.
Δεύτερον: Ο ταξικός χαρακτήρας του σημερινού καπιταλιστικού κράτους επιχειρείται να αποκρυφτεί μέσω των εκσυγχρονισμένων λειτουργιών του.
Τρίτον: Τα προηγούμενα χρησιμοποιούνται προκειμένου να εμπεδωθεί η σημερινή στρατηγική της αστικής εξουσίας, δηλαδή η επιδίωξή της να διαδραματίσει σημαντικό, ρόλο στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο και στα Βαλκάνια, εξασφαλίζοντας παράλληλα τις προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΝΑΤΟ στην περιοχή.

Ταυτόχρονα, συστηματική προσπάθεια αξιοποίησης της ιστορίας προς όφελος του αστικού ιδεολογήματος της εθνικής ενότητας και των αναγκών της αστικής εξουσίας πραγματοποιείται στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού συστήματος. Εξάλλου, το τελευταίο, σύμφωνα με τις προβλέψεις του Συντάγματος (άρθρο 16, παρ. 2), αποσκοπεί στην ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης. Όπως εξάλλου επισημαίνεται στο Βιβλίο του Δασκάλου για το μάθημα της Ιστορίας της ΣΤ’Δημοτικού:
«Ο νευραλγικός ρόλος της Ιστορίας ως μαθήματος στη διαμόρφωση εθνικής αλλά και κοινωνικής συνείδησης καθιστά τη λειτουργία του πολυδιάστατη. Δηλαδή, η σημασία του δεν περιορίζεται στο επίπεδο των γνώσεων, αλλά επεκτείνεται και στο επίπεδο των αξιών.»

Όλα τα προηγούμενα, καθόλου δε σημαίνουν ότι η αστική εξουσία και οι απολογητές της προωθούν τα τελευταία 200 χρόνια μια ενιαία και απαράλλαχτη ιστορία της Επανάστασης. Αντίθετα, στο πέρασμα των χρόνων η κυρίαρχη αστική ιστοριογραφία για την Επανάσταση έχει διαφοροποιηθεί σημαντικά, εξαιτίας:
α) των διαφορετικών προτεραιοτήτων της αστικής εξουσίας σε κάθε εποχή,
β) των διακριτών συμφερόντων αντίπαλων μερίδων της αστικής τάξης που αντανακλούνταν και σε αντιπαραθετικές «αναγνώσεις» της Ιστορίας,
γ) των προσαρμογών που κατέστησαν αναγκαίες η εξέλιξη της ιστορικής επιστήμης και η εμφάνιση νέων ιστορικών πηγών και άλλων ντοκουμέντων,
δ) της αλλαγής του ταξικού συσχετισμού δυνάμεων σε κάθε περίοδο, αλλά και της πολεμικής προς την κυρίαρχη αστική ιστοριογραφία από την πλευρά της κομμουνιστικής ιστοριογραφίας.

Ως αποτέλεσμα, οι αλληλοσυγκρουόμενες βιωματικές καταγραφές των πρωταγωνιστών της Επανάστασης των πρώτων χρόνων έδωσαν τη θέση τους στη συνέχεια του 19ου αιώνα σε πιο συνεκτικά έργα ιστορικών, που στο επίκεντρο έθεταν τη συνέχεια του ελληνικού έθνους από την αρχαιότητα έως την εποχή τους, αξιοποιώντας συχνά δοξασίες, ακόμα και θρύλους.
Φυσικά, τα παραπάνω λίγο είχαν να κάνουν με οποιαδήποτε επιστημονική ιστορική μέθοδο, αλλά αποδείχτηκαν ιδιαίτερα αποδοτικά:
α) στη διαμόρφωση μιας εθνικής ταυτότητας-συνείδησης και
β) στο να στηρίξουν το θεμέλιο της αστικής εξωτερικής πολιτικής της περιόδου, δηλαδή τη Μεγάλη Ιδέα, το στόχο της επέκτασης των εδαφών του ελληνικού αστικού κράτους σε περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Όταν η Μεγάλη Ιδέα συντρίφτηκε έπειτα από τη Μικρασιατική Εκστρατεία και Καταστροφή (1922) και σε μια περίοδο που διατυπωνόταν για πρώτη φορά η πολεμική της κομμουνιστικής ιστοριογραφίας, η αστική ιστοριογραφία αναγκάστηκε να προχωρήσει στις απαραίτητες προσαρμογές.
Στα χρόνια του Μεσοπολέμου, η προσπάθεια εξασφάλισης της συναίνεσης της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων απογαλακτίστηκε σε σημαντικό βαθμό από τα μεγαλοϊδεατικά σχέδια, ενώ η ήττα στη Μικρασιατική Εκστρατεία και οι συμφορές που την ακολούθησαν αποδόθηκαν επιμελώς άλλοτε σε δόλια ξένα σχέδια, άλλοτε στον εσωτερικό ταξικό εχθρό και άλλοτε και στα δύο μαζί. Άλλωστε, ήταν η περίοδος που το ΚΚΕ ρίζωνε στην ελληνική κοινωνία, χάρη και στη διεθνή απήχηση της Οκτωβριανής Επανάστασης.

Η όξυνση της ταξικής πάλης κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1940, με αποκορύφωμα τον ένοπλο αγώνα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, αλλά και η προσπάθεια του ΚΚΕ να εκφράσει τους εργατικούς και λαϊκούς αγώνες της περιόδου ως «συνέχεια» του 1821 και τα αιτήματά τους ως εκπλήρωση των ανεκπλήρωτων σκοπών της Επανάστασης, οδήγησε σε νέα αναδιαμόρφωση των επιχειρημάτων της αστικής ιστοριογραφίας. Όλο και περισσότερο, στα έργα των αστών ιστορικών και στους λόγους των αστών πολιτικών, η ιστορία της Επανάστασης απεκδυόταν από τα ριζοσπαστικά της χαρακτηριστικά και αναδεικνύονταν οι πιο καθυστερημένες και συντηρητικές δυνάμεις που συμμετείχαν σε αυτή.
Την ίδια περίοδο, οι αστοί ιστορικοί και πολιτικοί, ανίκανοι να εξηγήσουν τις ταξικές συγκρούσεις της εποχής τους με τα προηγούμενα ιδεολογικά σχήματα, ταύτισαν αμήχανα την αμφισβήτηση της εθνικής ενότητας και της αστικής εξουσίας με τη διαφορετική εθνική προέλευση των ταξικών αντιπάλων.
Πλέον, όποιος αμφισβητούσε το αστικό κράτος και τις διεθνείς συμμαχίες του χαρακτηριζόταν ως πράκτορας της Μόσχας, ΕΑΜοβούλγαρος ή συνοδοιπόρος του «ξενοκίνητου» ΚΚ.

Σε γενικές γραμμές, ανάλογα πρωτόγονα αντικομμουνιστικά επιχειρήματα, που επιδρούσαν στην αντιμετώπιση της ιστορίας της Επανάστασης, αναπαράχθηκαν σε όλη τη μετεμφυλιακή περίοδο και κορυφώθηκαν στη διάρκεια της στρατιωτικής δικτατορίας.
Με την ευκαιρία των 150 χρόνων από την Επανάσταση του 1821, το δικτατορικό καθεστώς θέλησε να ενδυναμώσει τα πατριωτικά αισθήματα των μαθητών και να δημιουργήσει ατμόσφαιρα εθνικής ανατάσεως μεταξύ του λαού και της χώρας με τρισάγια, δημοτικά τραγούδια που μεταδίδονταν από τα μεγάφωνα των σχολείων και σκετς φουστανελάδων.

Όμως, η κυρίαρχη αστική ιστοριογραφία σε αυτή της τη μορφή είχε πλέον φτάσει σε φανερό τέλμα. Ο ξεσηκωμός του Πολυτεχνείου και τα γεγονότα της Κύπρου δεν κλόνισαν μόνο τη σταθερότητα του δικτατορικού καθεστώτος, αλλά αμφισβήτησαν τη λογική του εσωτερικού και εθνοπροδοτικού εχθρού και κατά συνέπεια συμπαρέσυραν τα έτσι κι αλλιώς έωλα επιχειρήματα μιας συγκεκριμένης αστικής ανάγνωσης της Επανάστασης.
Τα τελευταία ήταν πλέον ανίκανα να νομιμοποιήσουν την αστική εξουσία στα μάτια της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων της πόλης και του χωριού. Εξάλλου, η αστική εξουσία προσανατολιζόταν πλέον στην ένταξη στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, ακόμα και στην εκμετάλλευση των αντιθέσεων ανάμεσα στην καπιταλιστική Δύση και στις χώρες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, προκειμένου να προωθήσει τα συμφέροντά της στην περιοχή, ενώ οι μεγάλοι αγώνες και η έντονη πολιτικοποίηση της περιόδου απαιτούσαν πιο ευέλικτες στρατηγικές ενσωμάτωσης του εργατικού-λάίκού κινήματος.

Η ανάληψη της αστικής διακυβέρνησης από το ΠΑΣΟΚ το 1981 ολοκλήρωσε τη μεταπολιτευτική στροφή στην αστική ιστοριογραφία.
Η νέα σοσιαλδημοκρατική ανάγνωση του 1821, αποτινάσσοντας τις χοντροκοπιές και τα αντιεπιστημονικά επιχειρήματα της προηγούμενης περιόδου, προσέδωσε νέο κύρος στις αστικές ιστορικές προσεγγίσεις και στην επίσημη ιστορία των σχολικών βιβλίων και των πανεπιστημιακών συγγραμμάτων.
Ταυτόχρονα, πείθοντας ‑εκμεταλλευόμενη και προβλήματα της κομμουνιστικής ιστοριογραφίας- ότι η Επανάσταση ήταν λαϊκή δημοκρατική και ότι οι ανεκπλήρωτοι στόχοι της δικαιώνονταν στο πλαίσιο της μεταπολιτευτικής δημοκρατικής διακυβέρνησης, ανασυγκρότησε την εθνική ενότητα σε ένα νέο στέρεο, αλλά εξίσου εκμεταλλευτικό έδαφος.

Παραλλαγές μιας τέτοιας αστικής προσέγγισης της Επανάστασης μπορούμε να δούμε ως τις μέρες μας. Ανέφερε χαρακτηριστικά ο ΣΥΡΙΖΑ για την επέτειο των 199 χρόνων από την Επανάσταση:
«Η Επανάσταση του 1821 υπήρξε η ιδρυτική στιγμή της δημιουργίας του ελληνικού κράτους, αλλά και ένα κομβικό ιστορικό γεγονός του 19ου αιώνα. Ήταν μια λαϊκή, δημοκρατική επανάσταση, βασισμένη στις αξίες και τα ιδανικά του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης…»

Το πιο επικίνδυνο χαρακτηριστικό της προηγούμενης ανάλυσης και ανάλογων αστικών ιστοριογραφιών αφορά τη διαστρέβλωση του πραγματικού ταξικού χαρακτήρα της Επανάστασης του 1821.
Παρουσιάζοντας την Επανάσταση όχι ως αστική, αλλά ως λαϊκή δημοκρατική αποκρύπτει το πραγματικό περιεχόμενο της εξουσίας και του κράτους που προέκυψαν από αυτή.

Ας ξαναγυρίσουμε όμως στην αλληλουχία των μεταμορφώσεων της αστικής ιστοριογραφίας.
Μετά από την επικράτηση της αντεπανάστασης στη Σοβιετική Ένωση και στις άλλες χώρες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης την περίοδο 1989–1991, σημειώθηκε πρωτόγνωρη υποχώρηση του εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος σε διεθνές επίπεδο, ενώ δεν έμεινε αλώβητη και η κομμουνιστική ιστοριογραφία. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες, με την αστική εξουσία να προσανατολίζεται αφενός σε αναβάθμιση του ρόλου της στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο και σε διείσδυση του ελληνικού κεφαλαίου στα πρώην σοσιαλιστικά Βαλκάνια και αφετέρου σε σχέσεις καλής γειτονίας με την Τουρκία και στην ένταξη της τελευταίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η αστική ιστοριογραφία υιοθετούσε όλο και περισσότερο μια κοσμοπολίτικη ανάλυση.
Στο πλαίσιο της τελευταίας, από τη μια στιγματιζόταν ο ρόλος της επαναστατικής βίας στην ιστορική εξέλιξη και από την άλλη «λειαίνονταν» οι αιχμές στην παρουσίαση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, επηρεάζοντας αναγκαστικά καιτοντρόπο παρουσίασης της Επανάστασης του 1821.

Σήμερα, μέσα και έξω από την Επιτροπή «Ελλάδα 2021», διαπιστώνεται σημαντική αντιπαράθεση ανάμεσα σε δύο κυρίαρχες τάσεις της αστικής ιστοριογραφίας, μιας περισσότερο εθνικιστικής και μιας περισσότερο κοσμοπολίτικης.

Οι δύο όψεις της αστικής ιστοριογραφίας, με τις όποιες παραλλαγές τους, πέρα από αντιτιθέμενα αστικά συμφέροντα, ενσαρκώνουν και μια αντίφαση ριζωμένη βαθιά στον πυρήνα του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και της αστικής εξουσίας.
Η αστική εξουσία μπορεί να υφίσταται και να νομιμοποιείται στη συνείδηση της εργατικής τάξης και των φτωχών λαϊκών στρωμάτων μόνο εξασφαλίζοντας την κυριαρχία της στο πλαίσιο ενός έθνους-κράτους και επικαλούμενη την εθνική ενότητα ανάμεσα στους εκμεταλλευτές και τους εκμεταλλευόμενους.
Όμως, την ίδια στιγμή τα οικονομικά συμφέροντα της αστικής τάξης καθώς και η αντικειμενική τάση διεθνοποίησης του κεφαλαίου απαιτούν αναγκαστικά συμμαχίες με άλλες αστικές εξουσίες, στο πλαίσιο ιμπεριαλιστικών ενώσεων και οργανισμών ή εκτός αυτού του πλαισίου. Ακόμα, απαιτούν εξαγωγές και εισαγωγές κεφαλαίων, πρώτων υλών, υπηρεσιών και εργατικού δυναμικού, αμφισβητώντας έμπρακτα την προτεραιότητα του έθνους-κράτους.

Μάλιστα, όλα τα προηγούμενα συμβαίνουν μέσα στο πλαίσιο ενός διαρκούς ανταγωνισμού και μεταβαλλόμενων ισορροπιών δυνάμεων ανάμεσα στα αστικά κράτη, με αποτέλεσμα οι περίοδοι ενίσχυσης της συνεργασίας τους να εναλλάσσονται με αυτές των πολεμικών αναμετρήσεων, οδηγώντας σε αντίστοιχα μονοπάτια την κυρίαρχη αστική ιστοριογραφία.
Άλλωστε, ακόμα και σε περιόδους που ο εθνικισμός μοιάζει να κυριαρχεί στην αστική ιστοριογραφία και πολιτική, όπως το διάστημα 1950–1974, αυτό διόλου δε σημαίνει την απομόνωση της αστικής εξουσίας (ένταξη στο ΝΑΤΟ και σε άλλους ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς). Ανάλογα, όταν ο κοσμοπολιτισμός μοιάζει να κυριαρχεί στην πολιτική και την ιστοριογραφία, όπως από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 έως και το ξέσπασμα της καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης του 2008, αυτό γίνεται μόνο για να προωθηθούν καλύτερα τα συμφέροντα της αστικής τάξης.
Έτσι, η πολιτική «εξωστρέφειας» συμπληρώνεται από τη συμμετοχή του αστικού κράτους σε ιμπεριαλιστικές στρατιωτικές επιχειρήσεις (2 πόλεμοι στο Ιράκ, Κόσσοβο, Αφγανιστάν κλπ.) που πραγματοποιούνται στο πλαίσιο των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων.

Με αυτήν την έννοια, η αστική ιστοριογραφία δεν μπορεί ποτέ να είναι καθαρά εθνικιστική ή καθαρά κοσμοπολίτικη.
Η αστική αντιπαράθεση για το περιεχόμενό της αναγκαστικά εξαντλείται στην αναλογία εθνικισμού-κοσμοπολιτισμού, η οποία εν τέλει διαμορφώνεται υπό το βάρος των προτεραιοτήτων και των συμφερόντων της κυρίαρχης μερίδας της αστικής τάξης σε κάθε εποχή.
Κατά συνέπεια, και σήμερα, το μίγμα εξαρτάται από τις αντιπαρατιθέμενες αστικές στρατηγικές. Για παράδειγμα, όσοι προτάσσουν την αναγκαιότητα της συνεκμετάλλευσης των πετρελαϊκών κοιτασμάτων με την Τουρκία υιοθετούν εκ των πραγμάτων και μια πιο κοσμοπολίτικη προσέγγιση της ιστορίας. Το ίδιο κάνουν εκείνα τα τμήματα του κεφαλαίου των οποίων τα κέρδη εξαρτώνται περισσότερο από τους στενούς δεσμούς που έχουν αναπτύξει με το αμερικανικό και ευρωπαϊκό κεφάλαιο. Σε αντίθετη ρότα κινούνται όσοι επιδιώκουν μια πιο δυναμική διεκδίκηση του ρόλου της ελληνικής αστικής εξουσίας στην περιοχή, αλλά και όσα αστικά τμήματα προσανατολίζονται σε άλλες διεθνείς συμμαχίες.

Πάντως, σε όλες της τις εκφάνσεις, η κυρίαρχη ιστοριογραφία, ακριβώς επειδή είναι αστική, δε θέλει και δεν μπορεί να εξετάσει διαχρονικά την ιστορία της Επανάστασης του 1821, όπως και κάθε άλλου ιστορικού γεγονότος, από τη σκοπιά των συμφερόντων της εργατικής τάξης και των λαϊκών τμημάτων των μεσαίων στρωμάτων.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί καιροσκοπικά να επιχειρεί να αποδεχτεί τα κατά καιρούς αιτήματα του εργατικού-λαϊκού κινήματος ή ν’ αναγνωρίσει την ιστορική συνεισφορά του.
Όμως, αυτό εν τέλει αποσκοπεί στη μακροπρόθεσμη ενδυνάμωση της αστικής εξουσίας. Ο προσεταιρισμός του εργατικού-λαϊκού κινήματος καταλήγει στην ενσωμάτωσή του στις επιταγές της αστικής εξουσίας.

Επιπρόσθετα, η κυρίαρχη ιστοριογραφία, ακριβώς επειδή είναι αστική, δεν μπορεί να είναι και επιστημονική, με την ουσιαστική σημασία του όρου.
Επιχειρώντας να προσαρμόσει την ανάγνωση των ιστορικών γεγονότων στα εκάστοτε συμφέροντα και τις προτεραιότητες της αστικής εξουσίας και επιχειρώντας να την παρουσιάσει ως τον τελευταίο σταθμό στην ιστορία της ανθρωπότητας, απαρνείται την επιστημονική μεθοδολογία. Προσφεύγει άλλοτε στη μεταφυσική (όλα θα μείνουν ως έχουν) καί άλλοτε σε αντιεπιστημονικά τεχνάσματα.
Συνεπώς αποτελεί πρωταρχική ανάγκη και αναπόσπαστη πλευρά της σημερινής ιδεολογικής-πολιτικής και ταξικής πάλης και της αναζήτησης της ιστορικής αλήθειας τόσο η αποδέσμευση της εργατικής τάξης και γενικά των λαϊκών στρωμάτων από το σύνολο των εκδοχών της αστικής ιστοριογραφίας όσο και η εξαγωγή χρήσιμων ‑από τη σκοπιά τους- ιστορικών συμπερασμάτων από την Επανάσταση του 1821.

Η ενίσχυση αυτής της προσπάθειας αποτελεί το βασικό λόγο έκδοσης της συγκεκριμένης συλλογής κειμένων. Η παρούσα συλλογή σε καμιά περίπτωση δε στοχεύει να εξαντλήσει όλες τις ιστορικές πτυχές της Επανάστασης, αλλά επικεντρώνεται ακριβώς σε εκείνες που μπορούν:
α) να αναδείξουν την ουσία των ιστορικών γεγονότων,
β) να συμβάλλουν στη διαμόρφωση ταξικών κριτηρίων για τη μελέτη της ιστορίας,
γ) να συνεισφέρουν στην πιο ουσιαστική αντιπαράθεση με την αστική ιδεολογία και πολιτική και
δ) μέσα από τα προηγούμενα να βοηθήσουν στην ενίσχυση της ταξικής πάλης.

• Η έκδοση ανοίγει με το κείμενο του Μάκη Μαΐλη «Η κομματική ιστοριογραφία για το χαρακτήρα και τις κινητήριες δυνάμεις της Επανάστασης του 1821 και η στρατηγική του ΚΚΕ».
  Στο κείμενο επιχειρείται μια κριτική αποτίμηση της πορείας της κομματικής ιστοριογραφίας. Ειδικότερα, επισημαίνεται ότι σε αυτή, υπό το βάρος σειράς ιστορικών γεγονότων (αδυναμία τελικής στρατιωτικής επικράτησης της Επανάστασης με δικές της δυνάμεις, ρόλος των ξένων δυνάμεων στην επιβολή της συνταγματικής μοναρχίας, μη ενσωμάτωση στο πρώτο ελληνικό κράτος σημαντικών αστικών κέντρων κλπ.), υποτιμήθηκε ο αστικός χαρακτήρας της Επανάστασης και του κράτους που προέκυψε από αυτήν και υπερτιμήθηκε η εξάρτηση του τελευταίου από τις λεγόμενες «Μεγάλες Δυνάμεις».
  Το γεγονός αυτό είχε σημαντικές συνέπειες και στη διαμόρφωση της στρατηγικής του ΚΚΕ, αφού η τελευταία στηρίχτηκε στην πεποίθηση ύπαρξης φεουδαρχικών υπολειμμάτων τόσο στην ελληνική οικονομία όσο και στο εποικοδόμημα του ελληνικού κράτους.
• Στη συνέχεια, με δεδομένο ότι η κατανόηση των κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών μέσα στις οποίες ξέσπασε η Επανάσταση απαιτεί μια καλή γνώση της ιστορίας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ακολουθεί μια σειρά κειμένων που προσπαθεί να εξοικειώσει τον αναγνώστη με το συγκεκριμένο ζήτημα.
  Το κείμενο Η ιδιοκτησία γης στο μετέπειτα ελλαδικό χώρο κατά την οθωμανική περίοδο του Διονύση Αρβανιτάκη επιχειρεί να φωτίσει τις σχέσεις παραγωγής στο πλαίσιο της φεουδαρχικής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που οδηγούσαν και στη διαμόρφωση αντίστοιχων ταξικών συμφερόντων. Με τη δομή της οθωμανικής εξουσίας ασχολείται το κείμενο του Χρήστου Κούκου Οι αλλαγές στο οθωμανικό εποικοδόμημα στις παραμονές της Ελληνικής Επανάστασης.
  Τέλος, το κείμενο Η λειτουργία του Ορθόδοξου Οικουμενικού Πατριαρχείου μέσα στους κόλπους της οθωμανικής φεουδαρχικής εξουσίας των Χρήστου Κούκου — Στρατή Δουνιά προσπαθεί να καταγράψει το ρόλο της Εκκλησίας στο πλαίσιο του οθωμανικού κράτους.
• Στα τρία προηγούμενα κείμενα αποτυπώνεται το πώς η αδυναμία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας να επεκτείνει τα εδάφη της μετά από το τέλος του 17ου αιώνα, σε συνδυασμό με την εμφάνιση των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής, οδήγησε στη σταδιακή παρακμή της και σε προσαρμογές τόσο στο επίπεδο των σχέσεων παραγωγής όσο και σε αυτό του οθωμανικού κράτους. Επιπλέον, στα κείμενα υπογραμμίζεται η διαφοροποίηση της φυλογενετικής υποτέλειας, ανάλογα με την ταξική θέση των υποτελών, ενώ σημειώνονται και οι δυνατότητες ένταξης μερίδας των υποτελών στο διοικητικό μηχανισμό του οθωμανικού κράτους.
• Το κείμενο του Μηνά Αντύπα Η οικονομική ανάπτυξη τα χρόνια πριν την Επανάσταση (18ος — αρχές 19ου αιώνα).
  Η διαμόρφωση της ελληνικής αστικής τάξης επικεντρώνεται στο πώς η επέλαση των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής στα εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (στο εμπόριο, στη ναυτιλία, στη βιοτεχνία κλπ.) επηρέασε τους ελληνόφωνους πληθυσμούς της, μεταβάλλοντας την ταξική διάρθρωση των περιοχών όπου ζούσαν και οδηγώντας στη διαμόρφωση της ελληνικής αστικής τάξης και αντίστοιχης εθνικής συνείδησης. Μέσω της παρουσίασης της οικονομικής βάσης της εποχής, δίνεται η δυνατότητα κατανόησης της επίδρασης που ασκούσαν στους ελληνόφωνους πληθυσμούς η ανάπτυξη των οικονομικών σχέσεων με τα καπιταλιστικά κράτη της εποχής και κατά προέκταση η γνωριμία τους με τα αστικά ριζοσπαστικά ρεύματα της Δυτικής Ευρώπης.
• Μια καταγραφή των διαφορετικών κοινωνικών δυνάμεων της εποχής, των αντικρουόμενων συμφερόντων τους και κατά προέκταση των διαφορετικών τους πολιτικών προταγμάτων, καθώς και το πώς αυτά επέδρασαν στη στάση που κράτησαν απέναντι στην Επανάσταση, αλλά και στο χαρακτήρα της δίνεται στο κείμενο Ο ρόλος και η στάση των κοινωνικών δυνάμεων της εποχής στην Επανάσταση του 1821 — Ο χαρακτήρας της Επανάστασης, του Αναστάση Γκίκα.
• Ο Τηλέμαχος Λουγγής με το κείμενό του Σχετικά με το ρόλο των ξένων δυνάμεων στέκεται στα αλληλοσυγκρουόμενα σχέδια των λεγάμενων «Μεγάλων Δυνάμεων» της εποχής, όπως αυτά συσχετίζονταν με τη στάση τους απέναντι στο Ανατολικό Ζήτημα και καθόρισαν την αντιμετώπιση της Επανάστασης του 1821 . Στο κείμενο καταγράφονται εξονυχιστικά οι διαρκείς αλλαγές της στάσης των «ΜεγάλωνΔυνάμεων» απέναντι.στους επαναστατημένους Έλληνες, όπως αυτές καθορίζονταν από τις διαρκείς τροποποιήσεις στην ισορροπία δυνάμεων και από την εξέλιξη των πολεμικών αναμετρήσεων της Επανάστασης.
• Η Μαρίνα Λαβράνου με το κείμενο Τα Συντάγματα της αστικής Επανάστασης του 1821 καταγράφει το πώς αποτυπώθηκε ο αστικός χαρακτήρας της Επανάστασης, αλλά και οι κοινωνικές-ταξικές συγκρούσεις της περιόδου στα Συντάγματα που ψήφισαν οι Εθνοσυνελεύσεις. Επίσης, αναζητά σε αυτά τις ιδεο- λογικές-πολιτικές επιρροές από αντίστοιχα κείμενα των αστικών επαναστάσεων της εποχής, αλλά και από εκπροσώπους του Νεοελληνικού Διαφωτισμού.
• Το κείμενο «Εμφύλιες» συγκρούσεις και «εμφύλιοι» πόλεμοι στην Επανάσταση του 1821 του Κώστα Σκολαρίκου εξετάζει το πώς ο διαφορετικός βαθμός αστοποίησης των κοινωνικών δυνάμεων που συμμετείχαν στην Επανάσταση επηρέαζε το βαθμό ωρίμανσης της εθνικής τους συνείδησης και διαπλεκόταν με τα σχέδια και τα συμφέροντα των λεγάμενων «Μεγάλων Δυνάμεων», πυροδοτώντας τις ενδοεπαναστατικές αντιπαραθέσεις. Επιπρόσθετα το κείμενο επιχειρεί ν’ αναδείξει ότι οι ενδοεπαναστατικές αντιπαραθέσεις αποτέλεσαν αναπόσπαστο στοιχείο όλων των αστικών επαναστάσεων, όπως και απαραίτητη προϋπόθεση για την επικράτηση της νέας αστικής εξουσίας.
• Η Αλέκα Παπαρήγα με το κείμενο Η περίοδος της διακυβέρνησης του Ιωάννη Καποδίστρια αναδεικνύει τον αστικό χαρακτήρα του κράτους που προέκυψε από την Επανάσταση μέσα από την καταγραφή τόσο των μέτρων του κυβερνήτη Καποδίστρια όσο και των εσωτερικών και εξωτερικών αντιδράσεων που συνάντησαν και οι οποίες αποδίδονται στα αλληλοσυγκρουόμενα κοινωνικά-τα- ξικά συμφέροντα της εποχής.
• Τέλος, το βιβλίο κλείνει με ένα Χρονολόγιο των σημαντικότερων γεγονότων της εποχής που έχει επιμεληθεί το Τμήμα Ιστορίας, σκοπεύοντας να βοηθήσει τον αναγνώστη να προσανατολιστεί καλύτερα στα γεγονότα της περιόδου.

Η ανάγνωση του συνόλου των κειμένων διαλύει πολλούς από τους μύθους της κυρίαρχης αστικής ιστοριογραφίας και τροφοδοτεί με ορισμένα σημαντικά συμπεράσματα.

🔘  Πρώτο: Η Επανάσταση αποτέλεσε συνέπεια των αλλαγών στις σχέσεις παραγωγής που έκαναν για συγκεκριμένες κοινωνικές δυνάμεις επιτακτικό το καθήκον της απαλλαγής από την υποτέλεια στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και της συγκρότησης ενός αστικού κράτους με δική του εσωτερική αγορά. Συνεπώς, η Επανάσταση έγινε επίκαιρη σε μια συγκεκριμένη στιγμή στην ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (και όχι, π.χ., από την επόμενη της άλωσης της Κωνσταντινούπολης). Απόρροια της ίδιας ιστορικής περιόδου αποτέλεσαν η διαμόρφωση του έθνους και της εθνικής συνείδησης.

🔘  Δεύτερο: Η Επανάσταση εξέφραζε αναγκαστικά τα συμφέροντα της ανερχόμενης αστικής τάξης και επομένως δεν μπορούσε παρά να οδηγήσει στη συγκρότηση ενός αστικού κράτους. Το αστικό έθνος-κράτος αποτελούσε την πραγματική επαναστατική απάντηση της εποχής στα αδιέξοδα της φεουδαρχικής εξουσίας, αλλά σε καμιά περίπτωση δε θα μπορούσε να οδηγήσει στην κατάργηση της ταξικής εκμετάλλευσης. Ως συνέπεια, η Επανάσταση δεν ήταν προϊόν εθνικής ομοψυχίας, αλλά αντίθετα αποτέλεσμα της ανειρήνευτης ταξικής πάλης, η οποία συνεχίστηκε τόσο κατά τη διάρκεια της Επανάστασης όσο και μετά από την αναγνώριση της Ανεξαρτησίας.

🔘  Τρίτο: Επίκαιρης σημασίας συμπέρασμα από την Επανάσταση του 1821 είναι ότι κανένας δυσμενής συσχετισμός δεν μπορεί να είναι στατικός, όταν έχουν ήδη αναπτυχθεί οι υλικές προϋποθέσεις για το ξεπέρασμα ενός κοινωνικού-οικονομικού σχηματισμού. Η φαινομενικά κραταιά Οθωμανική Αυτοκρατορία άρχισε να αποσυντίθεται κάτω από τα χτυπήματα της Επανάστασης και μάλιστα σε μια εποχή που η ήττα του Ναπολέοντα.διαμόρφωνε ένα δυσμενή διεθνή συσχετισμό για τις αστικές δυνάμεις.

🔘  Τέταρτο και σημαντικότερο: Το αστικό έθνος-κράτος και η αστική τάξη που αποτελούσαν συντελεστές προόδου για την ιστορία της ανθρωπότητας στις αρχές του 19ου αιώνα έχουν σήμερα μεταβληθεί σε τροχοπέδη της.
🔹  Η σημερινή ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και η αντίφασή τους με τις υφιστάμενες καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής, που ευθύνεται για τις κρίσεις και τους πολέμους απαιτείται να αρθεί επαναστατικά.
🔹 Ηγετική δύναμη της επανάστασης δεν μπορεί παρά να είναι η εργατική τάξη και η εργατική εξουσία αυτή που θα αντικαταστήσει την αστική, καταργώντας την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.

Τμήμα Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ Ιούνης 2020
ℹ️  Το εξώφυλλο της έκδοσης κοσμεί ο πίνακας «η μάχη στα στενά των Δερβενακίων» του Θεόδωρου Βρυζάκη — από τους κορυφαίους Έλληνες ζωγράφους (Θήβα, 19-Οκτ-1814 <|> Μόναχο, 6 Δεκ-1878)  γιος απαγχονισμένου από τους Τούρκους το Μάη του 1821, στα 18 του, μετανάστευσε στο Μόναχο όπου έζησε μέχρι τον θάνατό του και υπήρξε θεμελιωτής της ομώνυμης Σχολής.
💠 Ασχολήθηκε σχεδόν αποκλειστικά με θέματα από την Επανάσταση του 1821.
Το 1855 συμμετείχε στην Διεθνή Έκθεση του Παρισιού με το έργο του «Η Έξοδος του Μεσολογγίου» (υπήρξαν πάνω από 3 αντίγραφα ‑δύο πρωτότυπα καταστράφηκαν στην πυρκαγιά του Μεσολογγίου το 1929 ενώ το τρίτο διασώζεται στην Εθνική Πινακοθήκη), αλλά ο ίδιος πίνακας κυκλοφόρησε και σε λιθογραφίες ήδη από το 1856.
💠 Το 1867 πήρε μέρος στην έκθεση του Del Vecchio στην Λειψία με τους πίνακες (εκτός του «η Έξοδος του Μεσολογγίου»), «Γιωργάκης Ολύμπιος», «Ο Λόρδος Βύρωνας στο Μεσολόγγι» και «Ο Όρκος της Αγίας Λαύρας».
Με την διαθήκη του, άφησε κληρονομιά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών όλα τα έργα του ατελιέ του.

Μια μέρα σαν τη σημερινή - επέτειο της Επανάστασης του '21 - η κυρίαρχη τάξη, η εξουσία της, θα παιανίζει θριάμβους για μια Επανάσταση με κυρίαρχη μορφή την ένοπλη πάλη, με την οποία πλέον καμιά σχέση δεν έχει, αντίθετα την αποκηρύσσει μετά βδελυγμίας βαφτίζοντάς την «τρομοκρατία».
Θα μιλήσουν για ελευθερία... Το ψέμα και η υποκρισία, σ' όλο τους το μεγαλείο για να προβάλλουν το νόημα της Επανάστασης κομμένο και ραμμένο στα μέτρα της καπιταλιστικής τάξης πραγμάτων.

H εξέγερση του 1821 είχε εχθρό την κυρίαρχη εξουσία, που εμπόδιζε το πέρασμα από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό, δηλαδή την κίνηση της Ιστορίας, για τη συγκεκριμένη εποχή, προς τα μπρος.
Οι Έλληνες, με τα όπλα, τέτοιον αγώνα έκαναν.
Για να ανατρέψουν την εξουσία των Οθωμανών, που τη διαχειρίζονταν μαζί με τους Έλληνες κοτζαμπάσηδες και Φαναριώτες, κοντά και η Εκκλησία...

Ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Δημήτρης Κουτσούμπας

«Η επανάσταση του 1821, ως γνήσιο “τέκνο” της εποχής της, διδάσκει ότι η “σωστή πλευρά της ιστορίας” είναι αυτή που κινεί τον τροχό της κοινωνικής εξέλιξης προς τα μπρος, είναι ο δίκαιος αγώνας των καταπιεσμένων ενάντια στις κοινωνικές τάξεις που, σε κάθε ιστορική περίοδο, εκφράζουν το “παλιό” και “ξεπερασμένο”.
Στη σημερινή εποχή, ο σοσιαλισμός αποτελεί τη μοναδική προοδευτική απάντηση απέναντι στο γερασμένο καπιταλιστικό σύστημα. Αυτός είναι ο δρόμος, για να μπει τέλος στους ιμπεριαλιστικούς πολέμους, στην καπιταλιστική εκμετάλλευση και βαρβαρότητα, για τη συναδέλφωση των λαών.»

ΚΚΕ:
Ανακοίνωση για την επέτειο της Επανάστασης του 1821

Σε ανακοίνωσή του το Γραφείο Τύπου της ΚΕ του ΚΚΕ για την επέτειο της Επανάστασης του 1821 αναφέρει:
«Η Επανάσταση του 1821 διδάσκει ότι κανένας συσχετισμός δυνάμεων, όσο αρνητικός και αν είναι, δεν μπορεί να σταθεί εμπόδιο στην κοινωνική εξέλιξη. Ο αγώνας των επαναστατών του 1821 ήταν ένας αγώνας δίκαιος, ακριβώς επειδή εξέφραζε τα συμφέροντα της κοινωνικής πλειοψηφίας, επειδή τασσόταν με τη σωστή πλευρά της Ιστορίας, με την πλευρά της κοινωνικής εξέλιξης. Αυτό του επέτρεψε και να νικήσει.
Η Επανάσταση του 1821 ήταν τέκνο μιας εποχής κοσμογονικών αλλαγών, στη διάρκεια της οποίας ο παλιός φεουδαρχικός κόσμος παρήκμαζε, ο νέος καπιταλιστικός κόσμος επικρατούσε ήδη στα σημαντικότερα οικονομικά κέντρα της εποχής και επιδίωκε να επικρατήσει παγκόσμια, τσακίζοντας τις υπάρχουσες φεουδαρχικές εξουσίες, αλλά και τον σκοταδισμό και τους αναχρονισμούς, στους οποίους στηριζόταν.

Αποτέλεσε κρίκο της αλυσίδας των αστικών επαναστάσεων που, στα τέλη του 18ου αιώνα και στις αρχές του 19ου αιώνα, προσέφεραν ριζοσπαστική διέξοδο στα οικονομικά και κοινωνικά αδιέξοδα της φεουδαρχίας. Ταυτόχρονα, στρεφόμενη απέναντι σε μια φεουδαρχική αυτοκρατορία στην οποία κυριαρχούσε ο διαφορετικός φυλογενετικά πληθυσμός των Οθωμανών, η Επανάσταση είχε αντικειμενικά και εθνικοαπελευθερωτικό χαρακτήρα.
Ωστόσο, δεν ήταν η “εθνική ενότητα” αυτή που τροφοδότησε την επανάσταση, αλλά τα συμφέροντα της τάξης των καπιταλιστών (καραβοκυραίων, εμπόρων, τραπεζιτών κλπ.) και των τότε συμμάχων τους (μικροαστικών στρωμάτων, φτωχών αγροτών, εργατών κλπ.), που ασφυκτιούσαν στο φεουδαρχικό πλαίσιο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι επαναστατικές τους επιδιώξεις που στρέφονταν όχι μόνο εναντίον της οθωμανικής εξουσίας, αλλά και ενάντια στους ελληνόφωνους χριστιανούς (ανώτεροι κληρικοί, Φαναριώτες, μερίδα των κοτζαμπάσηδων, των αρματολών κ.ά.) που τη στήριζαν.

Η επικράτηση της Επανάστασης οδήγησε στη συντριβή του φεουδαρχικού μηχανισμού, στην απελευθέρωση των νέων, των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής, στη λύτρωση της ανθρωπότητας από το σκοταδισμό και την αμάθεια, στη λύτρωση των λαϊκών στρωμάτων από την εθνοτική καταπίεση, όχι όμως και από την ταξική εκμετάλλευση. Το ανεξάρτητο αστικό έθνος-κράτος στηριζόταν εξίσου στην εκμετάλλευση, αντικατέστησε τους φεουδάρχες εκμεταλλευτές με τους καπιταλιστές.
Στους κόλπους της νέας καπιταλιστικής εξουσίας διογκώθηκε και συνεχίζει να διογκώνεται η αντίφαση ανάμεσα από τη μία στις δυνατότητες που προσέφερε η ανάπτυξη μιας όλο και περισσότερο κοινωνικοποιημένης παραγωγής και από την άλλη στην υπονόμευση των κοινωνικών αναγκών από την καπιταλιστική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και από τις ανάγκες του καπιταλιστικού κέρδους. Από ένα σημείο και έπειτα η καπιταλιστική εξουσία μεταβλήθηκε από υπηρέτη σε εμπόδιο της κοινωνικής εξέλιξης.

Σήμερα, δύο αιώνες μετά, η καπιταλιστική εξουσία προσφέρει μόνο φτώχεια, ανεργία, προσφυγιά, οικονομικές κρίσεις και ιμπεριαλιστικούς πολέμους για το μοίρασμα των κερδών, των αγορών και των σφαιρών επιρροής.
Τέτοιος είναι και ο πόλεμος στην Ουκρανία, που αποτελεί συνέπεια της σύγκρουσης ανάμεσα σε δύο ιμπεριαλιστικά στρατόπεδα, αυτό των ΗΠΑ, του ΝΑΤΟ και της ΕΕ από τη μια μεριά και από την άλλη της Ρωσικής Ομοσπονδίας και των συμμάχων της. Δεν είναι ένας πόλεμος για την “ελευθερία”, τη “δημοκρατία”, ενάντια στον “αναθεωρητισμό”, ούτε ένας πόλεμος για την “αυτοδιάθεση των λαών”, ενάντια στον “νεοναζισμό”, όπως ισχυρίζονται προσχηματικά τα εμπόλεμα στρατόπεδα. Είναι ένας πόλεμος άδικος, που διεξάγεται για τα συμφέροντα των καπιταλιστών και έχει θύματα την εργατική τάξη και τους λαούς των ”νικητών” και των ”ηττημένων”.

Γι’ αυτό σήμερα δίκαιος είναι κάθε αγώνας ενάντια στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο και στη συμμετοχή της χώρας μας σε αυτόν. Είναι ο ανεξάρτητος από την αστική τάξη και τους διεθνείς της συμμάχους της αγώνας ενάντια στην ξένη εισβολή και κατοχή, που στοχεύει στην ήττα της καπιταλιστικής εξουσίας των επιτιθέμενων και αμυνόμενων, στην κατάκτηση της εργατικής εξουσίας.
Η πάλη ενάντια στην καπιταλιστική βαρβαρότητα, η πάλη για το σοσιαλισμό — κομμουνισμό είναι η μοναδική προοδευτική απάντηση στα αδιέξοδα του γερασμένου καπιταλιστικού συστήματος, η μόνη λύση για να σταματήσει η ταξική εκμετάλλευση και οι ιμπεριαλιστικές σφαγές που προξενεί.

Ο αγώνας για το σοσιαλισμό — κομμουνισμό υπηρετεί τα συμφέροντα της κοινωνικής πλειοψηφίας και της εξέλιξης, τη φιλία και τη συνεργασία των λαών, βρίσκεται στη σωστή πλευρά της Ιστορίας.
Γι’ αυτό και η πάλη της εργατικής τάξης και των κοινωνικών της συμμάχων θα νικήσει, όσο ακλόνητος και αν φαντάζει σήμερα ο κατά τα άλλα αλληλοσπαρασσόμενος καπιταλιστικός κόσμος».

Για την Επανάσταση του 1821

Η 25η Μάρτη καταγράφηκε από την αστική ιστοριογραφία ως ημερομηνία έναρξης της ελληνικής εθνικοαπελευθερωτικής Επανάστασης των Ελλήνων στα 1821, αν και στις 21 Μάρτη ο Κολοκοτρώνης απελευθέρωνε την Καλαμάτα.
Βεβαίως, τα χρονικά όρια έναρξης κοινωνικοϊστορικών γεγονότων είναι συμβατικά, πολύ περισσότερο γεγονότων που καθορίζουν τις κοινωνικές επαναστάσεις. Αλλά η συγκεκριμένη ημερομηνία, δοσμένη από την αστική ιστοριογραφία, δεν έχει σχέση τόσο με αυτό που η ιστοριογραφία γενικά καταγράφει ως επέτειο των ιστορικών γεγονότων. Θα μπορούσε π.χ. να είναι ένα άλλο γεγονός που προηγήθηκε ή διαδραματίστηκε αργότερα από την 25η Μάρτη, στα πολλά γεγονότα κρίκους της ελληνικής επανάστασης.
Η συγκεκριμένη ημερομηνία σηματοδοτεί αυτό που η άποψη της «επίσημης» από το κράτος ιστορίας, θεμελιώνει ως γεγονός έναρξής της. Δηλαδή, την ημερομηνία που, σύμφωνα με την αστική ιστοριογραφία, η «σημαία της επανάστασης υψώθηκε από το δεσπότη Παλαιών Πατρών Γερμανό». Και φαίνεται να επιλέχτηκε, από την κυρίαρχη, μετά τη νίκη της Επανάστασης, τάξη, για το συμβολισμό της εθνικοαπελευθερωτικής εξέγερσης και της δημιουργίας του ελληνικού κράτους, θέλοντας να επιβάλει σ' αυτό το συμβολισμό και τη συμμετοχή της επίσημης εκκλησίας στην επανάσταση, αν και το γεγονός της «σημαίας στην Αγία Λαύρα από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό» είναι ανύπαρκτο. Σημασία, όμως, έχει ότι η κυρίαρχη μετά την Επανάσταση τάξη χρειαζόταν και την ορθόδοξη εκκλησία ως ένα στοιχείο του δικού της εποικοδομήματος που θα επιδρούσε στη δημιουργία υποταγμένης σ' αυτήν συνείδηση στις λαϊκές μάζες.

Μέρα σαν τη σημερινή είναι χρήσιμη στην κυρίαρχη τάξη, στην εξουσία της, στους κάθε λογής θεσμούς του εποικοδομήματός της, από την «επίσημη εκπαίδευση», βλ. βιβλία ιστορίας του Δημοτικού και της μέσης εκπαίδευσης, έως την εκκλησία, αλλά και τους φύλακες του αστικού κράτους, από το στρατό έως τους άλλους κατασταλτικούς μηχανισμούς, να παιανίζουν θριάμβους για μιαν επανάσταση με κυρίαρχη μορφή την ένοπλη πάλη, με την οποία πλέον καμιά σχέση δεν έχουν, αντίθετα την αποκηρύσσουν με τα βδελυγμίας.
Όλοι αυτοί, που τους αγώνες και ιδιαίτερα τη μαζική πάλη την αποκαλούν τρομοκρατία, αυτοί που στέλνουν στρατό –καληώρα βλ. Ουκρανία, συμμετέχοντας σε ιμπεριαλιστικούς, άδικους, πολέμους σε ξένα εδάφη, προκειμένου να υπηρετούνται τα συμφέροντα των μονοπωλίων και του κεφαλαίου, θα μιλήσουν για ελευθερία.
Το ψέμα και η υποκρισία, σ' όλο τους το μεγαλείο, θα θριαμβεύσουν σήμερα, προκειμένου να προβάλουν το νόημα της Επανάστασης κομμένο και ραμμένο στα μέτρα της καπιταλιστικής τάξης πραγμάτων. Για απελευθέρωση του έθνους θα μιλούν και ας συμμετέχουν διαχρονικά, στο μακελειό για την υποδούλωση λαών –“τοις ΝΑΤΟ ρήμασι πειθόμενοι” –έστω και ως φτωχοί συγγενείς. Να διαφυλάξουμε τα «ιερά και τα όσια» θα πουν και ας κρύβουν τα «ιερά και τα όσια» των επαναστατημένων Ελλήνων για να διαφυλάξουν τη δική τους εξουσία. Γιατί η εξέγερση του 1821 είχε εχθρό την κυρίαρχη εξουσία, που εμπόδιζε το πέρασμα από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό, δηλαδή την κίνηση της ιστορίας, για τη συγκεκριμένη εποχή, προς τα μπρος. Οι Ελληνες με τα όπλα τέτοιον αγώνα έκαναν. Για να ανατρέψουν την εξουσία των Οθωμανών, που τη διαχειρίζονταν μαζί με τους Ελληνες κοτζαμπάσηδες και Φαναριώτες, μαζί και η Εκκλησία.

Ο ρόλος της εκκλησίας

Η ηγεσία της επίσημης Εκκλησίας και στον ελλαδικό χώρο, όπως και το Φανάρι, ήταν εχθρός της Επανάστασης. Ο συγγραφέας της «Ελληνικής Νομαρχίας», «Ανώνυμος Ελλην», «ξεσκεπάζει και μαστιγώνει αλύπητα τους εχθρούς της Επανάστασης, τους εκμεταλλευτές του λαού, τον κλήρο, τους Φαναριώτες, τους κοτζαμπάσηδες», (Νίκου Μπελογιάννη, «Κείμενα από την απομόνωση»). Είναι επίσης χαρακτηριστικοί οι διάλογοι του Παπαφλέσσα με τους κοτζαμπάσηδες και τον Παλαιών Πατρών Γερμανό στο Αίγιο (τότε Βοστίτσα), στις 26 Γενάρη 1821, όταν, ως πληρεξούσιος του Αλέξανδρου Υψηλάντη, τους συνάντησε στο σπίτι του Αντρέα Λόντου, προκειμένου να τους πείσει να συμμετάσχουν στην Επανάσταση.
Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός αρνιόταν την επανάσταση, ρωτώντας: «Πού πολεμοφόδια; Πού όπλα; Πού χρήματα πολυάριθμα; Πού στρατός πεπαιδευμένος; Πού στόλος εφοδιασμένος;». Για να καταλήξει: «... Αλλ' εις την εποχήν ταύτην οποία δείγματα θετικότητας έχομεν, διά να πιστεύσωμεν όσα λέει ο Δικαίος και όσα γράφει ο Υψηλάντης;». Ενώ ο Σωτήρης Χαραλάμπης είπε: «... πιστεύω πως η Ρωσία, όπου έχει την ίδια θρησκεία μ' εμάς, θα συντροφέψει τον Υψηλάντη με στρατεύματα... Μα εμείς εδώ, αφού ξεκάνουμε τους Τούρκους, σε ποιον θα παραδοθούμε; Ποιον θα 'χουμε ανώτερο; Ο ραγιάς, αφού πάρει τα όπλα, δε θα μας ακούει πια και δε θα μας σέβεται και θα πέσουμε στα χέρια εκείνου, που δεν μπορεί να κρατήσει το πιρούνι να φάει! (σ.σ. αυτός ήταν ο Νικήτας Φλέσας, αδελφός του Παπαφλέσσα). Κάλλιο οι Τούρκοι κι ο ραγιάς υπόδουλος, παρά λεύτερο έθνος με το λαό να 'χει δικαιώματα»! Αυτό ήταν το πραγματικό τους πρόβλημα. Ο επαναστατημένος λαός, με τα όπλα, θα αφαιρούσε τα προνόμια των κοτζαμπάσηδων, θα αποκτούσε ο ίδιος δικαιώματα.

Αλλά ο Παπαφλέσσας, τους δίνει την πρέπουσα απάντηση: «Η επανάσταση είτε θέτε είτε όχι θα γίνει! Πάρτε το απόφαση. Αν εσείς γυρεύετε να την εμποδίσετε, εγώ πήρα προσταγή από την Αρχή να ξεσηκώσω το λαό και να την κάνω. Και τότες όποιον βρουν ξαρμάτωτο οι Τούρκοι, ας τον κόψουν...». Για να του ανταπαντήσει ο Γερμανός: «Είσαι απατεώνας, άρπαγας, εξωλέστατος!» (Αμβρόσιος Φραντζής «Επιτομή της ιστορίας της αναγεννηθείσης Ελλάδας, τ. α', σελ. 98).

Αλλά δεν είναι μόνο αυτά. Το Πατριαρχείο, όχι μόνο δεν ...«ευλόγησε» την Επανάσταση, αλλά αντιθέτως προχώρησε ακόμη και στον αφορισμό των ηγετών της. Ο ανώτερος κλήρος, όχι μόνο δεν ύψωσε το λάβαρο, αλλά αντιθέτως με επιστολές του ίδιου του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε', φρόντισε να καταδικάσει ως ...διαβολική πράξη την όποια προσπάθεια ξεσηκωμού του λαού και να αφορίσει τους ηγέτες της. Και στη διάρκεια της τουρκοκρατίας η ηγεσία του κλήρου το μόνο που κοίταξε να υπηρετήσει ήταν τα δικά του συμφέροντα.

Ο ανώτερος κλήρος στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας είχε τεράστια εξουσία, κοσμική και πνευματική, χάρη στις ίδιες τις διατάξεις των Σουλτάνων. Χαρακτηριστικά είναι τα όσα γράφει ο Γ. Κορδάτος στο έργο του «Η Κοινωνική Σημασία της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821»: «Κατά το καθιερωθέν νέον καθεστώς εις την εσκλαβωθείσαν Βαλκανικήν ο Πατριάρχης ήτο ο ανώτατος άρχων των ραγιάδων, ο απόλυτος ρυθμιστής των εκκλησιαστικών και θρησκευτικών ζητημάτων, με δικαιώματα μάλιστα δικαστικά εις περιπτώσεις αφορώσας το ιδιωτικόν δίκαιον. Ετσι ο ανώτερος κλήρος απέκτησεν εξουσίαν μεγαλυτέραν από εκείνην που είχε πρωτύτερα εις τον καιρόν της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας».

Αλλά και ο Π. Πιπινέλης, πρώην πρεσβευτής και «υπουργός» Εξωτερικών της χούντας, γράφει στο έργο του «Πολιτική Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως» (Παρίσι 1928) ότι «το τμήμα τούτο του κλήρου (αναφέρεται στο Πατριαρχείο και την ηγεσία της εκκλησίας), έζη υπό συνθήκας πολιτικά τοιαύτας, ώστε να μη δύναται να ακολουθήση την ζωήν του Εθνους», και παρακάτω εκτιμά ότι έγινε «ξένος προς το πενθούν και πάσχον έθνος», ενώ ήταν «πολιτικώς ραδιούργος και διπλωματικός εις την Κωνσταντινούπολιν διά να παρακολουθή τας απαιτήσεις της διεθνούς πολιτικής, ήτις επαίζετο γύρω από το Πατριαρχείον»!

«Μεσολόγγι».
Ξυλογραφία του Α. Τάσσου (Τάσου Αλεβίζου),
από το λεύκωμα «Ελευθερία ή θάνατος»

 

Ετσι, δεν είναι τυχαίο ότι «η άνοδος στον Πατριαρχικό θρόνο είναι ζήτημα συναλλαγής και ανηθίκων μέσων», όπως γράφει ο Γ. Καρανικόλας στο έργο του «Ρασοφόροι - Συμμορία του Εθνους». Ο δε Γ. Κορδάτος στο έργο του «Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας» (τόμος 9) αναφέρει: «Τόσο οι καλόγεροι που τότε είχαν μεγάλη δύναμη, όσο και η μεγάλη πλειοψηφία από τους Μητροπολίτες, είχαν συμφέρο να είναι τυφλά όργανα του Σουλτάνου, αφού τους άφηνε, όπως και πρώτα, να έχουν προνομιακή θέση μέσα σε κάθε πόλη και χωριό, να νέμουνται τις εκκλησιαστικές μοναστηριακές περιουσίες και να έχουν και δικαιώματα που δεν τα είχαν πρώτα».

Η Επανάσταση και οι αντιθέσεις στους κόλπους της

Η άρχουσα τάξη, μετά την επανάσταση και τη δημιουργία του ελληνικού αστικού κράτους, δεν ήταν ενιαία (αυτό ως φαινόμενο είναι αντικειμενικό, υπάρχουν διαφορετικά τμήματα στο εσωτερικό κάθε κοινωνικής τάξης, αλλά δεν είναι μόνο αυτό ή κυρίως αυτό). Οι κινητήριες δυνάμεις της επανάστασης (έμποροι, καραβοκυραίοι, μικροβιοτέχνες, αγροτιά με μικρό ελεύθερο κλήρο, και ο λαός, οι στρατιωτικοί - κλέφτες που προέρχονταν από την αγροτιά) είχαν κοινό συμφέρον την εθνική απελευθέρωση και συγκρότηση του ελληνικού έθνους - κράτους, κόντρα στους αντιδραστικούς κοτζαμπάσηδες και την επίσημη Εκκλησία, που αρχικά ήταν εχθροί της επανάστασης, ταυτιζόμενοι με την οθωμανική εξουσία. Οι οποίοι όμως, φαίνεται, ήρθαν σε συμβιβασμό με τα προοδευτικά, από τη σκοπιά των κοινωνικών μετασχηματισμών, αστικά τμήματα της μετέπειτα άρχουσας τάξης, προκειμένου να συμμετάσχουν στην εξουσία, ή και να την καταλάβουν εξ ολοκλήρου. Και που σε τελευταία ανάλυση, με την έναρξη και εξέλιξή της, αυτός ο συμβιβασμός δεν ολοκληρώθηκε με «ειρηνικό τρόπο», λόγω των οξύτατων μεταξύ τους αντιθέσεων. Οι εμφύλιες συγκρούσεις κατά τη διάρκεια της επανάστασης, έκφραση διαφορετικών ταξικών συμφερόντων και συμμαχιών, αλλά και των σχέσεων διαφόρων μερίδων της μετέπειτα άρχουσας τάξης με τα διαφορετικά συμφέροντα ξένων κρατών (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία), ήταν ένα από τα χαρακτηριστικά της επανάστασης των Ελλήνων. Έτσι, οι εμφύλιες συγκρούσεις αντανακλούσαν τις αντιπαραθέσεις στο εσωτερικό της υπό διαμόρφωση αστικής ελληνικής κοινωνίας και μάλιστα στην ιστορική στιγμή της πορείας για τη δημιουργία του εθνικού κράτους. Αντιθέσεις που βεβαίως προϋπήρχαν στους κόλπους της παλιάς φεουδαρχικής κοινωνίας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Για παράδειγμα, σοβαρές αντιθέσεις εμφανίστηκαν ανάμεσα στους προκρίτους (Ζαΐμηδες, Λόντοι, Δεληγιανναίοι) και τους στρατιωτικούς (Κολοκοτρώνης) της Πελοποννήσου. Οι πρόκριτοι βλέπουν ότι τα προνόμιά τους απειλούνται από ανερχόμενες δυνάμεις και δεν το ανέχονται. Επίσης, το 1824 είχαν διαμορφωθεί δυο παρατάξεις (έμποροι και πρόκριτοι, η μία, και μεγαλοκαπεταναίοι, κυρίως Πελοποννήσιοι, η άλλη). Τις αντιθέσεις τους θα τις λύσουν με τα όπλα. Οι συγκρούσεις μεταξύ τους ξεκινούν τον Οκτώβρη του 1824 με την άρνηση των κατοίκων της Αρκαδίας να πληρώσουν φόρους, γεγονός που η τότε κυβέρνηση το αντιμετώπισε στέλνοντας εκεί 500 οπλισμένους Ρουμελιώτες.

Μόνο εθνικοαπελευθερωτική ή και κοινωνική;

Η Επανάσταση του 1821 έχει καταγραφεί από την αστική ιστοριογραφία μονόπλευρα –μισή αλήθεια, ως αυτή που απελευθέρωσε το ελληνικό έθνος μετά από τα 400 χρόνια σκλαβιάς από τον τουρκικό ζυγό. Ήταν, βεβαίως, επανάσταση εθνικοαπελευθερωτική. Εναντιώθηκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και την εξουσία της. Γι' αυτό και είχε βαθιά προοδευτικό κοινωνικό περιεχόμενο. Προκειμένου να αντιμετωπιστεί ολοκληρωμένα από την άποψη των σκοπών της, απαιτείται προσέγγιση και έρευνα στο κοινωνικοοικονομικό καθεστώς, ενάντια στο οποίο στράφηκε η επανάσταση και το χαρακτήρα του, δηλαδή ποιες ήταν οι σχέσεις παραγωγής στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν καθεστώς φεουδαρχικό και ιστορικά ξεπερασμένο. Υπήρχε ανάγκη αντικατάστασής του από την ανώτερη κοινωνική βαθμίδα, τον καπιταλισμό. Το γεγονός ότι δεν είχε ακόμη ανατραπεί, αποτελούσε και το βασικό εμπόδιο στην ανάπτυξη των νέων αστικών κοινωνικών δυνάμεων, που αναπτύσσονταν στους κόλπους της, της δικής τους εξουσίας και των δικών τους σχέσεων παραγωγής.

Αυτές οι νέες ανερχόμενες κοινωνικές δυνάμεις είχαν να αντιμετωπίσουν το φρενάρισμα της ανάπτυξής τους στα πλαίσια της οθωμανικής εξουσίας. Άλλωστε, τα συμφέροντά τους απαιτούσαν διαμόρφωση εσωτερικής αγοράς, ενώ ήδη είχαν αναπτύξει οικονομικούς δεσμούς με την καπιταλιστική Δύση, λόγω εμπορίου.

Είναι, επίσης, γνωστό ότι το συνειδησιακό υπόβαθρο που διαμορφώθηκε και ώθησε στην Επανάσταση έχει ρίζες στη Γαλλική αστική Επανάσταση του 1789, και τη μεταλαμπάδευση των ιδεών της (ελευθερία - ισότητα - αδελφότητα), από τον Ανώνυμο Έλληνα με την «Ελληνική Νομαρχία», από τον Κοραή και κυρίως τον Ρήγα. Ο Ρήγας, μάλιστα, είχε συλλάβει την ιδέα της επανάστασης σ' όλα τα Βαλκάνια, γιατί ήταν πεπεισμένος ότι η απελευθερωτική δύναμη όλων των Βαλκάνιων μαζί ήταν πολλαπλάσια μεγαλύτερη, ενάντια στη φεουδαρχία των Οθωμανών, από τον ξεσηκωμό του κάθε έθνους ξεχωριστά.
Ανεξάρτητα από τις δυσκολίες που αντιμετώπισε στην προετοιμασία της όπως και η υλοποίηση της ιδέας του Ρήγα, η Επανάσταση ξεκίνησε, έγινε με χαρακτήρα εθνικοαπελευθερωτικό και κοινωνικό, ταυτόχρονα.

Διδάγματα στο σήμερα

Το κύριο, που ως αποτέλεσμα του ένοπλου ξεσηκωμού κατακτήθηκε στην Ελλάδα με την Επανάσταση, είναι η δημιουργία του πρώτου ανεξάρτητου ελληνικού εθνικού κράτους. Ηταν ένα άλμα μπροστά στην ιστορική εξέλιξη, που συνέβαλε επίσης στην αποσύνθεση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Αυτό το συμπέρασμα έχει διπλή σημασία για τις σύγχρονες συνθήκες. Η μία είναι η ίδια η επανάσταση ως πράξη, το αναπόφευκτό της, όταν οι παλιές σχέσεις φρενάρουν τις νέες δυνάμεις. Η δράση των καταπιεσμένων λαϊκών μαζών ενάντια στην παλιά εξουσία και την ξεπερασμένη ιστορικά κοινωνία, για την ανατροπή της και την εγκαθίδρυση της νέας εξουσίας και την οργάνωση της νέας ανώτερης κοινωνικής βαθμίδας. Όταν οι υλικές προϋποθέσεις για το πέρασμα από μια κατώτερη κοινωνική βαθμίδα σε μια ανώτερη έχουν ωριμάσει και οι λαοί συνειδητοποιήσουν την αναγκαιότητα της δικής τους κοινωνικής απελευθέρωσης, τότε η δύναμη της δράσης τους γίνεται ακατανίκητη και καμιά εξουσία δεν μπορεί να σταθεί εμπόδιο στην επαναστατική τους πάλη.

«Ο τρόπος παραγωγής της υλικής ζωής - έγραφε ο Μαρξ - καθορίζει την κοινωνική, πολιτική και πνευματική πορεία (προτσές) της ζωής γενικά. Δεν είναι η συνείδηση των ανθρώπων που καθορίζει το είναι τους, μα αντίθετα το κοινωνικό είναι τους καθορίζει τη συνείδησή τους. Σε μια ορισμένη βαθμίδα της εξέλιξής τους, οι υλικές παραγωγικές δυνάμεις της κοινωνίας έρχονται σε αντίφαση με τις υπάρχουσες παραγωγικές σχέσεις ή - πράγμα που αποτελεί μονάχα τη νομική γι' αυτό έκφραση - με τις σχέσεις ιδιοκτησίας, μέσα στις οποίες έχουν κινηθεί ως τώρα. Από τις μορφές ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων οι σχέσεις αυτές μεταβάλλονται σε δεσμά τους. Τότε έρχεται μια εποχή κοινωνικής επανάστασης» (Μαρξ - Ενγκελς: «Διαλεχτά έργα», τόμος Α΄, σελ. 424).

Η Επανάσταση του 1821 ήταν επανάσταση που, μαζί με την απελευθέρωση του έθνους, άνοιξε την πρώτη σελίδα της νέας κοινωνίας, του καπιταλισμού στην Ελλάδα. Αυτή είναι η δεύτερη μεγάλη σημασία της, το γεγονός δηλαδή ότι ως αποτέλεσμα της νικηφόρας επανάστασης είναι το πέρασμα από μια κατώτερη κοινωνική βαθμίδα στην ανώτερη.

Η συγκεκριμένη ιστορική επέτειος, όπως κάθε ιστορική επέτειος, έχει ένα συμβολισμό. Αυτόν που αναδεικνύεται από το αποτέλεσμα και κατέγραψε η Ιστορία μέσα από τα πραγματικά γεγονότα. Αποκτά δε συγκεκριμένο περιεχόμενο σε κάθε ιστορική περίοδο κατά την οποία γιορτάζεται. Δεν είναι μόνο η επέτειος μνήμης και μνημόνευσης των προγόνων, που δημιούργησαν το ελληνικό εθνικό αστικό κράτος. Ούτε μόνο το γεγονός ότι αυτοί έκαναν τότε τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα. Είναι επέτειος της εθνικής απελευθέρωσης και ως τέτοια γιορτάζεται. Αλλά ως κοινωνική επανάσταση προβάλλει και το νόημα της κοινωνικής απελευθέρωσης που στις τότε συνθήκες έστειλε στο παρελθόν της ιστορίας την αντιδραστική φεουδαρχία. Στις σημερινές συνθήκες, το μήνυμα και το νόημά της έχουν επίσης το δικό τους περιεχόμενο. Μόνο που αυτό έχει σχέση με τη σκοπιά που κάθε κοινωνική δύναμη προσεγγίζει και τα τότε ιστορικά γεγονότα και τη σύγχρονη πραγματικότητα.
Σήμερα ο καπιταλισμός ιστορικά είναι ξεπερασμένος. Είναι καπιταλισμός που σαπίζει και παρασάπισε και ως τέτοιος πρέπει να αντικατασταθεί από την επόμενη κοινωνική βαθμίδα, γιατί βρίσκεται στην εποχή του ιμπεριαλισμού, άρα εποχή περάσματος στο σοσιαλισμό -κομμουνισμό.
Χωρίς τον επαναστατικό ξεσηκωμό στα 1821 όλων των τότε καταπιεσμένων δε θα υπήρχε αυτό το ιστορικό γεγονός και το αποτέλεσμά του. Τότε αντιμετώπισαν τη δυναστεία των Οθωμανών μαζί με τη μοιρολατρία που καλλιεργούσαν οι συμβιβασμένοι με την παλιά εξουσία. Ετσι και τώρα η εργατική τάξη, τα φτωχά μικροαστικά στρώματα της πόλης και του χωριού, η νεολαία, οι γυναίκες από τα καταπιεσμένα λαϊκά στρώματα μπορούν, συγκροτώντας το δικό τους αντίπαλο δέος, το αντιιμπεριαλιστικό, αντιμονοπωλιακό δημοκρατικό μέτωπο πάλης για τη λαϊκή εξουσία, να οργανώσουν τη δική τους αντεπίθεση για την ανατροπή του ιστορικά ξεπερασμένου καπιταλισμού και το πέρασμα στην κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση, πραγματοποιώντας την κοινωνική απελευθέρωση για ολόκληρη την κοινωνία. Η εργατική τάξη, τραβώντας τις σύμμαχές της λαϊκές δυνάμεις στην πολιτική πάλη για την εξουσία, έχει όλη τη δύναμη, να οργανώσει τη σύγκρουση και ρήξη με το ζυγό που της επιβάλλει το κεφάλαιο και να νικήσει για να περάσει η ανθρωπότητα από την προϊστορία των ταξικών κοινωνιών στην ιστορία του αταξικού μέλλοντος.

Ανωνύμου Έλληνος «Ελληνική Νομαρχία»
Από τη μελέτη του Νίκου Μπελογιάννη
«Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας»

Ο Κομμουνιστής Νίκος Μπελογιάννης ήταν μαχητής και της πένας. Η ενασχόλησή του με τη μελέτη και την έρευνα, παράλληλα με την πραχτική επαναστατική δουλιά, μας άφησε μια σημαντική μελέτη για την «Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας». Αυτή η μελέτη γράφτηκε στα μπουντρούμια της Ασφάλειας, τους μήνες της απομόνωσης, μετά τη σύλληψη του Νίκου Μπελογιάννη από το αντιδραστικό καθεστώς της Ελλάδας και ολοκληρώθηκε στις φυλακές της Κέρκυρας που μεταφέρθηκε μετά την πρώτη δίκη.
Το κείμενο που παρουσιάζουμε, είναι απ' αυτήν τη μελέτη, πιο συγκεκριμένα, ένα μέρος από την ανάλυση του βιβλίου «Ελληνική Νομαρχία» με συγγραφέα τον «Ανώνυμο Έλληνα» ως έργου που είχε σημαντική συμβολή όχι μόνο στη διαμόρφωση της εθνικής συνείδησης, αλλά και στην προετοιμασία της Ελληνικής Επανάστασης κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που ξέσπασε στα 1821.
Αναδημοσιεύεται από την έκδοση της «Σύγχρονης Εποχής» (1983), «Νίκος Μπελογιάννης - Κείμενα από την απομόνωση».

Μεγάλο σταθμό στο ξετύλιγμα της νεοελληνικής σκέψης και λογοτεχνίας, αλλά και της εθνικοαπελευθερωτικής επαναστατικής οργάνωσης αποτελεί η «Ελληνική Νομαρχία». Γράφτηκε γύρω στα 1806 και τυπώθηκε τον ίδιο χρόνο πιθανόν στην Μπολόνια της Ιταλίας. Ο συγγραφέας του, για λόγους συνωμοτικούς, θέλησε να μείνει άγνωστος και γι' αυτό παρουσιάζεται σαν «Ανώνυμος Έλλην». (Επίσης και ο τίτλος του δόθηκε για λόγους συνωμοτικούς).
Και ίσαμε σήμερα δεν αποκαλύφθηκε ποιος πραγματικά είναι. Αλλοι λένε τον Κωλέτη, άλλοι κάποιον έμπορο του εξωτερικού, το Γιαννιώτη Σπύρο Σπάχο, ο Βέης λέει τον Χριστόφορο Περραιβό, άλλοι τον Κορίνθιο ιατροφιλόσοφο Γεώργιο Καλαρά και τέλος, ο Βαλέτας, που το 1949 βγάζει το συμπέρασμα ότι συγγραφέας είναι ο Ηπειρώτης γιατροφιλόσοφος Ιωάννης Πασχάλης - Δονάς. Είναι όμως και πολύ πιθανό το βιβλίο - αφιερωμένο στον Ρήγα - να γράφτηκε, κολεχτιβιστικά, από ολόκληρη συντροφιά επαναστάτες και φίλους του Θεσσαλού εθνομάρτυρα που είχαν καταφύγει στο Λιβόρνο της Ιταλίας - σοβαρό επαναστατικό κέντρο της εποχής εκείνης. Αλλωστε δεν έχει τόση σημασία ποιος είναι ο συγγραφέας. Ίσως καλύτερα που είναι ανώνυμος. Γιατί έτσι συμβολίζει πιο καλά τον «ανώνυμο Έλληνα», τον κάθε Έλληνα που πονούσε για την κατάντια του τόπου του, ονειρευόταν και πάλευε για την απελευθέρωσή του. Η ψυχή του άγνωστου συγγραφέα είναι γεμάτη Ελληνισμό, ανθρωπιά και αγωνιστικό πνεύμα. Βλέπει, τοποθετεί και λύνει το πρόβλημα της επανάστασης και της απελευθέρωσης με τον πιο ρεαλιστικό και θετικό τρόπο. Θεωρεί ότι ο καιρός έχει ωριμάσει (και πραγματικά το 1806 οι συνθήκες, ντόπιες και διεθνείς, για μια εξέγερση είναι ακόμη και από το 1821 πιο ευνοϊκές). Καθορίζει τις κινητήριες δυνάμεις της επανάστασης και ξεκαθαρίζει ότι η εξέγερση του Ελληνισμού μπορεί και πρέπει να στηριχτεί στις δικές του αποκλειστικά δυνάμεις και να μην υπολογίζει στους ξένους, όπως υπολόγιζε κυρίως ο Κοραής - στους Γάλλους - και ίσαμ' ένα βαθμό και ο Ρήγας. Επίσης, ξεσκεπάζει και μαστιγώνει αλύπητα τους εχθρούς της επανάστασης, τους εκμεταλλευτές του λαού, τον κλήρο, τους Φαναριώτες, τους κοτζαμπάσηδες και πολλούς ξενιτεμένους Ελληνες - εμπόρους, δασκάλους κλπ. Απ' αρχής μέχρι τέλους το βιβλίο είναι ποτισμένο από πόνο και αγάπη για το βασανισμένο λαό, μίσος για τους τυράννους και αγανάχτηση γι' αυτούς, που συμμαχώντας με τους Τούρκους, εμπόδιζαν την επανάσταση.

Πρώτη φορά η νεοελληνική σκέψη έβγαλε ένα δημιουργικό έργο, γεμάτο πνοή και δημοκρατισμό, που δεν εξηγεί μόνο το νεοελληνικό κατάντημα της εποχής εκείνης, αλλά φωτίζει και το σωστό δρόμο για μια επαναστατική αλλαγή. Και πολλά κομμάτια του βιβλίου αυτού στέκονται ακόμη και σήμερα, σαν αθάνατα μνημεία της νεοελληνικής σκέψης και τέχνης του λόγου.

Το βιβλίο χωρίζεται σε 5 μέρη.
Στο Α' μέρος, αφού μιλάει για την ανθρώπινη ευτυχία - επηρεασμένος από τους διαφωτιστές του 18ου αιώνα - υμνεί τα ελεύθερα πολιτεύματα και στιγματίζει τα καθεστώτα της δουλείας. Παραθέτω μερικές, ανάμεσα στις τόσες, σκέψεις του συγγραφέα: «Και καθώς έν' άνθος ευώδες, όταν γεννάται ανάμεσα εις τα δάση, όπου κανείς δεν το βλέπει, ή καταβιβρώσκεται από τα θηρία, ή κατασήπεται από τον καιρόν, τοιαύτης λογής ακολουθεί και εις τας υποδουλωμένας πόλεις, εις τας οποίας όταν ευρίσκεται κανένα άξιον υποκείμενο, μην έχοντας τον τρόπον να εμφανισθεί, αποθνήσκει χωρίς τινάς να γνωρίσει την αξιότητά του» (σελ. 68, έκδοση Βαλέτα). «Οσα φαίνονται αδύνατα εις τους δούλους, μόλις είναι δύσκολα εις τους ελευθέρους και μεγαλόψυχους άνδρας» (σελ. 70). «Η ζωή του αληθούς πολίτου πρέπει να τελειώνει ή για την ελευθερίαν του ή με την ελευθερίαν του» (σελ. 74).
Τονίζει επίσης την ανάγκη για τους Ελληνες να μάθουν την πολεμική τέχνη, την «επιστήμη των αρμάτων», όπως την ονομάζει. Περιγράφει ύστερα τις ιδιότητες, που πρέπει να 'ναι προικισμένος ένας αρχιστράτηγος, δεν παραλείπει να αναφέρει προβλήματα ταχτικής και τέλος σκορπίζει την πεποίθηση στην ικανότητα των Ελλήνων να αποτινάξουν τον ξένο ζυγό. (Ας σημειωθεί εδώ ότι πρώτος ο «Ανώνυμος» χρησιμοποιεί συνειδητά τον όρο «Ελληνες»).

Στο Β' μέρος - «Τύραννοι και δούλοι» - ξετινάζει τα μοναρχικά καθεστώτα, εξευτελίζοντας και γελοιοποιώντας τους μονάρχες. Ψάχνει να βρει τις αίτιες των «αδίκων», όπως τους λέει, πολέμων - σε αντίθεση με τους «δίκαιους»: «Αυτοί - οι βασιλιάδες - διά παραμικράς αιτίας και συχνάκις διά μίαν βάρβαρον όρεξίν τους, αποφασίζουν τον θάνατον τόσων χιλιάδων υπηκόων, κηρύττοντες τον πόλεμον αναμεταξύ των» (σελ. 112). Σπάνια ως τότε έπεσε τόσο τσουχτερό μαστίγιο στους μονάρχες, και ειδικά για την Ελλάδα, κανείς - και τότε και αργότερα - δε μίλησε με τόσο πάθος, ρεαλισμό και οργή κατά της μοναρχίας, των αρχόντων και του κλήρου. Διαπιστώνει σωστά τις αίτιες της πνευματικής καθυστέρησης του σκλαβωμένου τόπου, αποδίνοντάς την κυρίως στην απόλυτη καλογεροκρατία: «Αι επιστήμαι οπού πρότερον ήνθιζον, άρχισαν να μαρανθώσι, τα σχολεία εσφαλίσθησαν, οι διδάσκαλοι εμωράνθησαν και η αλήθεια με τη φιλοσοφίαν εξωρίσθηκαν...». Και συνεχίζει με ολοζώντανες και πικρές αλήθειες: «Αλλο βιβλίο δεν ευρίσκετο, ειμή τα πονήματα των ιερέων. Κάθε φιλόλογος άλλον δεν ημπορούσε να αναγνώση, ειμή τα θαύματα και τους βίους των αγίων, και οι ταλαίπωροι Ελληνες, αγκαλά και φιλελεύθεροι, υστερημένοι όμως από το φως της φιλοσοφίας, έγιναν σχεδόν δούλοι κατά συνήθειαν, μεθυσμένοι δε από την αμάθεια και δεισιδαιμονία, υπήκουον και εφοβούντο τους τυράννους των, χωρίς να ηξεύρουν το διατί. Ενας αφορισμός του αρχιερέως ετρόμαζεν τόσα μιλλιούνια ανθρώπων! Ω δεισιδαιμονία, πόσον φοβερά είσαι ανάμεσα εις τα ανθρώπινα πάθη, και πόσον ουτιδανώνεις την ανθρωπότητα, όταν κυριεύεις τας ψυχάς των απλών και αμαθών λαών, οι οποίοι τόσον αμαυρώνονται οπού τρέμουσιν εις την ψευδή λαλιάν σου, καθώς τα βρέφη φοβούνται έναν όφιν ξύλινον ή ένα χαλκούν λέοντα!».

Στο Γ' μέρος - «Η Ελλάδα στα δεσμά της» - περιγράφει πολύ παραστατικά την εκμετάλλευση της αγροτιάς, των χειροτεχνών, των νοικοκυραίων και των πραματευτών.

Το Δ' μέρος αρχίζει με τα αίτια, που συντηρούνε τη σκλαβιά και που είναι, «το αμαθές ιερατείον και η απουσία των αρίστων συμπολιτών» που ζούνε στο εξωτερικό. Συνεχίζει με επίθεση στους πλούσιους: «Διατί ο πλούσιος να τρώγη, να πίνη, να κοιμάται, να ξεφαντώνει, να μην κοπιάζει και να ορίζη, ο δε πτωχός να υπόκειται, να κοπιάζει, να δουλεύει πάντοτε, να κοιμάται κατά γης, να διψά και να πεινά;». Αμείλιχτος είναι για τους κληρικούς - εξαιρώντας βέβαια τους τίμιους και αγνούς, που κατά τον Ανώνυμο είναι λίγοι. Τους κατηγορεί ότι είναι κύριοι υπεύθυνοι για τη διαιώνιση της σκλαβιάς επειδή δίδασκαν στο λαό ότι «ο Θεός μας έδωσεν την τυραννίαν εξ αμαρτιών μας και πρέπει, αδελφοί, να την υποφέρωμεν με καλήν καρδίαν και χωρίς γογγυσμόν, και να ευχαριστηθώμεν εις ό,τι κάμνει ο Θεός», γιατί «ον αγαπά Κύριος παιδεύει». Και ρωτάει ο συγγραφέας αγαναχτισμένος: «Πώς θέλεις, λοιπόν, να εξυπνήσουν οι Ελληνες από την ομίχλην της τυραννίας;». Και συνεχίζοντας ξεσκεπάζει και ξετινάζει τη θαυματοκαπηλεία, τη λειψανοκαπηλεία, τη συναλλαγή και τη ληστεία των καλογέρων σε βάρος του λαού. Τους καλόγερους τους υπολογίζει σε 100.000!

Ύστερα έρχεται στη δεύτερη αιτία της σκλαβιάς, τον ξενιτεμό, και κατηγορεί πολλούς ξενιτεμένους ότι ξέχασαν ή πρόδωσαν την Ελλάδα, τονίζει ότι η απουσία τους αφανίζει την Ελλάδα και τους καλεί όλους, με λόγια συγκινητικά, να γυρίσουν στην Ελλάδα: «Υπάγετε εις την Ελλάδα και εις ολίγον καιρόν θέλετε αισθανθεί τη διαφοράν οπού θέλει προξενήσει η παρουσία σας εις την κατάστασίν της». Και τους βάζει τέλος το πρόβλημα της ξένης βοήθειας: «Ισως προσμένετε να μας δόση την ελευθερίαν κανένας από τους αλλογενείς δυνάστας; Γιατί, αδελφοί μου, να θέλωμεν να αλλάξωμεν κύριον, όταν μόνοι μας ημπορούμεν να ελευθερωθώμεν;».

Στο Ε' μέρος - «Η ανάσταση του γένους» - αποδείχνει ότι είναι δυνατή η απελευθέρωση με μόνες τις δυνάμεις του Εθνους. Αφού χτυπάει τη μικροψυχία των Φαναριωτών, αναφέρει τις αιτίες που κάνουν δυνατή την εθνική αντίσταση. «Πρώτη είναι ο φωτισμός, η διαφωτιστική αναγέννηση, που πρέπει να γίνει πάνω σε λαϊκές και όχι σε σχολαστικές, καλογερίστικες, βάσεις, που εμποδίζουν την αποτίναξη του ζυγού. Ω, πόσον ταχύτερα και ευκολότερα ήθελε φωτισθώσιν οι παίδες των Ελλήνων, αν οι παραδόσεις των επιστημών εγίνοντο εις την απλήν μας διάλεκτον!». Και αγαναχτεί γιατί χάνουμε 3-4 χρόνους στη σπουδή της αρχαίας Ελληνικής. Εδώ αξίζει να σημειώσουμε ότι ο «Ανώνυμος» γράφει πως η απελευθέρωση του Ελληνισμού θα φέρει και την αναγέννησή του και όχι η αναγέννηση την απελευθέρωση, όπως πίστευε ο Κοραής. Επίσης πρέπει να τονιστεί ότι απουσιάζει ο Μεγαλοϊδεατισμός και καταδικάζεται ο βυζαντινός σκοταδισμός. Δεύτερη πηγή δύναμης για την επανάσταση: Οι κλέφτες, που το ήθος και η πολεμική τους αξιοσύνη είναι αξεπέραστα. Τρίτο, η κλίση του λαού στ' άρματα. Τέταρτο, η ασύγκριτη ηθική υπεροχή μας απέναντι στους εχθρούς μας. «Μη σας φοβίσουν τα μέσα, ό,τι λογής και αν είναι». «Η τυραννία των Οθωμανών αύξησεν τόσον, οπού μόνη της προδεικνύει τον αφανισμόν της». «Το τέλος των τυράννων, είναι, αδελφοί μου, πασίδηλον».

«Ω Ελληνες! Οι ποταμοί αίματος των συγγενών και φίλων μας, εχύθησαν από το οθωμανικό σπαθί, ζητούσιν εκδίκησιν». «Κάθε μικρά αναβολή είναι επιζήμιος καταπολλά...». Και τελειώνει με λόγια γεμάτα πίστη, αισιοδοξία και πρόσκληση στον αγώνα.

Joaquin Lorenzo Luaces
Χοακίν Λορένσο Λουασες (1826 - 1867)
Κουβανός ποιητής
υμνητής του ελληνικού '21

Οι άνθρωποι που γεννιούνται στην Κούβα γύρω στα 1850 έχουν μπροστά τους ένα τεράστιο ιστορικό έργο. Να λύσουν προβλήματα της αποικιακής εξάρτησης που είχαν οξυνθεί. Οι άνθρωποι εκείνων των χρόνων θα υιοθετήσουν δύο δρόμους: Άλλοι θα επιλέξουν ως λύση την επανάσταση, ζητώντας την πλήρη ανεξαρτησία της χώρας τους από την Ισπανία. Άλλοι θα στραφούν προς τη λύση της αυτονομίας, ζητώντας μεταρρυθμίσεις και σταδιακή βελτίωση της ζωής του νησιού, όμως μέσα στα πλαίσια της σφαίρας της «μητρόπολης», της αποικιοκρατικής Ισπανίας.

Στον καλλιτεχνικό τομέα θα επιχειρηθεί μια ανανέωση των καλλιτεχνικών γούστων. Οι πνευματικοί άνθρωποι θα αντιδράσουν ενάντια στην παρακμή του ρεύματος του ρομαντισμού και θα επιχειρήσουν την ενδυνάμωση μιας ποίησης βασισμένης σε θέματα για τον ιθαγενή πληθυσμό (όπως ήταν η ποίηση | σκέψη Σιμπονέιστα pensamiento syboneista) και θα πραγματευτούν πατριωτικά θέματα επείγουσας επικαιρότητας.

Αυτές οι τρεις κατευθύνσεις, το ξεπέρασμα του ρομαντισμού, το pensamiento syboneista και η πατριωτική ποίηση θα οδηγήσουν σε μια ανανέωση ακόμη πιο ριζοσπαστική, την οποία προαναγγέλλει το ποιητικό έργο του Χουλιάν ντε Κασάλ και, κυρίως, το έργο, ποιητικό και πεζογραφικό, του μεγάλου ποιητή και επαναστάτη Χοσέ Μαρτί.

Μια νέα ποιητική γενιά, αποτελούμενη από τον Μεντίβε (δάσκαλο του Χ. Μαρτί) τον Χοακίν Λορένσο Λουάσες, τον Σενέα και την Λουίζα Πέρες, θα δώσει νέα ώθηση στην ποίηση της Κούβας, τόσο στη μορφή όσο και στο περιεχόμενο. Τα ίδια τα μέλη αυτής της ποιητικής γενιάς αυτοπροσδιορίζονται ως «η αντίδραση του καλού γούστου».

Ο Λουάσες είναι κορυφαία μορφή του νέου ποιητικού κινήματος, αλλά αι θεατρικός συγγραφέας. Ο Λουάσες γεννήθηκε στην Αβάνα το 1826 και πέθανε το 1867. Σπούδασε Δίκαιο και Φιλοσοφία, αλλά διέκοψε τις σπουδές του για λόγους υγείας. Στράφηκε στη συστηματική μελέτη της Ιστορίας και λογοτεχνίας άλλων λαών, μεταξύ των οποίων και ο ελληνικός. Μετέφρασε μάλιστα ποιήματα του Γάλλου φιλέλληνα Ζαν - Πιερ Μπερανζέ (Βερανζέρου). Μεταξύ των θεατρικών έργων του ξεχωρίζει το εμπνευσμένο από την ελληνική αρχαιότητα δράμα του «Αριστόδημος». Ο Λουάσες έγραψε σονέτα, ανακρεόντεια ποιήματα (κατά το πρότυπο των ποιημάτων του αρχαίου Ελληνα λυρικού ποιητή Ανακρέοντα) και το εκτενές μυθολογικό ποίημα «Κούβα». Η πρώτη έκδοση ποιημάτων του έγινε το 1857.

Μαζί με τον Χοσέ Φορνάρις δημιούργησαν την επιθεώρηση «Πιράγουα», όργανο της αναβίωσης της ιθαγενούς κουλτούρας της Κούβας. Επίσης, μαζί με τον Φορνάρις εξέδωσαν την ανθολογία «Ποιητική Κούβα».
Η ποίηση του διακρίνεται για το πατριωτικό της περιεχόμενο, την πλαστικότητα και αισθαντικότητα στην επεξεργασία του στίχου. Ο πατριωτισμός της ποίησής του εκφράζεται έμμεσα. Λ.χ. όταν υμνεί την απελευθερωτική επανάσταση των Ελλήνων, εκφράζει τον πόθο του κουβανέζικου λαού για τη λευτεριά του.

Μεταξύ των ποιημάτων του που δημοσιεύτηκαν το 1857 ήταν και το ποίημα «Η πτώση του Μεσολογγίου». Ένα ηρωικό, πατριωτικό, επαναστατικό ποίημα, ύμνος στη λευτεριά. Η περιγραφή της πτώσης του Μεσολογγίου αποτελεί ύμνο στους αγωνιζόμενους για τη λευτεριά τους Ελληνες. Αν και σκλαβωμένοι, οι Έλληνες ξαναπολεμούν για να κατακτήσουν την ελευθερία. Ο ποιητής, υμνώντας την επανάσταση των Ελλήνων κατά του οθωμανικού ζυγού, την παραλλήλισε με τις απελευθερωτικές μάχες των Ελλήνων στο Μαραθώνα, στις Πλαταιές, στη Σαλαμίνα.

“Η Πτώση του Μεσολογγίου”

Εκδίκηση, Έλληνες, το Μεσολόγγι έπεσε
κάτω από το σπαθί του Ιμπραήμ, σε ερείπια κείται.
Ο μουσουλμάνος Τούρκος θα έβρει μες στα τείχη του
τον Έλληνα νεκρό, αλλά όχι σκλάβο!

Έπεσε ο προμαχώνας της αρχαίας Αιτωλίας
από το σίδερο του Ισλάμ στα ματωμένα νύχια,
που βοήθησε τα άπιστα σπαθιά του,
πιο πολύ κι απ' την πείνα, η προδοσία η μιαρή.

Τα φτωχά μας αδέλφια νικημένα
κοιμούνται μες στο ματωμένο τάφο.
Στο σκοτεινό του κάστρο ας συντροφεύει πάντα
το νέο Εφιάλτη, η εθνική ντροπή!

Είδα εγώ να πολεμάνε ως το θάνατο,
τους αντρειωμένους Έλληνες πολεμιστές,
που πριν απλώσει ξένο χέρι στην καλή τους
δίνουν αυτοί στο ατσάλι την καρδιά.

Αχ, είδα εγώ τις άμοιρες γυναίκες
να φλέγονται από ζωντανό ενθουσιασμό,
πριν το κορμί τους δώσουνε στο λάγνο νικητή
έδιναν την ψυχή τους στο θεό.

Είναι πεσμένα σε ερείπια πια τα τείχη,
που έμοιαζαν πύργοι άτρωτοι, άπαρτες επάλξεις (...)
Εκδίκηση, Έλληνες, το Μεσολόγγι έπεσε!
Αίμα αντί αιμάτου, σφαγή αντί σφαγής!

Ονειδος στους δειλούς που αρνιούνται
να εξαγοράσουν, πολεμώντας, ένα φέρετρο!

Δεν ακούτε την κραυγή της εκδίκησης
που αντιλαλεί απ' άκρη σ' άκρη στην Ελλάδα;

Προστρέξετε ανδρείοι! ξαναγεννιέται ο αγώνας.
Η δόξα ήτανε πάντα εκείνου που τολμά!
Αν ο Τούρκος πολεμάει μες στα σπαρτά σας,
ριχτείτε άτρομα σ' αυτόν με τα άλογά σας
και σπάστε με τη σιδερένια οπλή του
το υποταγμένο μέτωπο του άπιστου φονιά.

Στα όπλα, όλοι! Κι ύστερα στη μάχη
να μάθει ο Μωάμεθ, ο αιμοσταγής ο δήμιος,
πως το ελληνικό σπαθί σπάει τα δεσμά,
το βάρβαρο το γιαταγάνι λύγισε.
Στα όπλα, στα όπλα, ξεγυμνώστε το σπαθί!
Σπάστε, ρημάξετε τ' αγαρηνά κεφάλια!
Με τις αλύσους σπάστε τους το μέτωπο,
κι ας ξεψυχήσουνε από θυμό κι από ντροπή!

Απ' τη χαρά τους τρεμοπαίζουν κιόλας οι ίσκιοι
των ένδοξων, ευγενικών προγόνων σας.
Δείτε, ανδρείοι, εκεί είναι ο Μαραθώνας,
εκεί η Σαλαμίνα, οι Πλαταιές! (...)

Η σιωπή ας απαντήσει στις κραυγές τους,
στα στιλέτα τους ας απαντήσουν τα σπαθιά,
και στα ωραία χρωματιστά λοφία τους
αντιτάχτε, ανδρείοι, το φρυγικό μπερέ.
Εμπρός! Εμπρός! Πληγώστε, σφάχτε, κόψτε, είναι δικοί σας!

Τι είν' η ζωή του Ελληνα; Αργός θάνατος,
ζωή μειωτική, ταπείνωση ντροπή,
και υποταγμένος ή ριγμένος λείχει
την άνανδρη αλυσίδα που τον δένει.
Ω, πνεύματα του Αρμόδιου, του Θρασύβουλου!
Ω, γιγαντόσωμε ίσκιε του Τυρταίου!
Κάντε καλύτερα να πέσει ο Έλληνας μαχόμενος,
παρά να ζήσει ατιμασμένος ο ίσκιος του Αλκαίου!

Ολη η Ελλάδα ας ξυπνήσει αρματωμένη.
Ελάτε στον αγώνα με αναπαμένο στήθος!
Ο θεός ας είναι με του δίκαιου το μέρος
και το μέτωπό σας θα στεφανώσει η δάφνη!
Να, του Μεσολογγίου την τρομερή κραυγή
επανέλαβε ο Πειραιάς με βραχνό πάταγο
την πήρε το Αιγαίο, την πήρε το Ιόνιο,
κι αντιλαλώντας έφτασε σε Ευρώπη και σε Ασία.

Η τρομερή ιαχή έφτασε στα σύννεφα
κι ως μες στα ουράνια ανυψωθήκαν οι λεγεώνες,
καταθέτοντας από τη γη τα πάθη,
οι Έλληνες ήρωες αλλοτινών καιρών.
Με τον ίσκιο του γενναίου Αριστομένη,
αγκαλιαστήκαν οι ίσκιοι του Φιλίππου και του Αρατου...
και τινάζοντας την πλάκα τους πετάχτηκαν
κι έπεσαν πάνω στους χαλίφες της Βαγδάτης.

(...)
* Αντλήσαμε το ποίημα από το βιβλίο «Η παρουσία της Ελλάδας στην ποίηση της Λατινικής Αμερικής». (Ανθολόγηση - μετάφραση: Ρήγας Καππάτος - Πέδρο Λάστρα. Εκδόσεις «Εκάτη»). Φυσικά είναι κατανοητό ότι το συγκεκριμένο ποίημα απηχεί και μόνο τις συνθήκες και τις ιδέες της εποχής του 1857. Πάντως, έχει την σημασία του, κυρίως για το γεγονός ότι ο δίκαιος εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας του ελληνικού λαού, έφτανε στα πέρατα της οικουμένης.

1821: Ο λόγος της Επανάστασης

Η μεγάλη επανάσταση των Ελλήνων του 1821 αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα της παγκόσμιας ιστορίας, κατά το πρώτο μισό του 19ου αιώνα. Για τον ιστορικό, αποτελεί πρότυπο εθνικοαπελευθερωτικής επανάστασης, που συντελείται στα πλαίσια μιας συνολικότερης διαδικασίας χειραφέτησης των εθνών και συγκρότησης εθνών - κρατών, υπό την καθοδήγηση της - προοδευτικής την εποχή εκείνη - αστικής τάξης. Για τους λαούς, αποτέλεσε, στον καιρό της, και αποτελεί και σήμερα, ένα πολύτιμο παράδειγμα. Η επανάσταση του '21 ξεσπά μέσα σε συνθήκες γενικευμένης αντεπανάστασης. Εχει απέναντί της όχι μόνο τον άμεσο εχθρό, την Οθωμανική αυτοκρατορία, από την οποία το ελληνικό έθνος διεκδικεί τη χειραφέτησή του, αλλά και το συμπαγή συνασπισμό των πιο αντιδραστικών δυνάμεων της Ευρώπης, την «Ιερά Συμμαχία», που αντιστρατεύεται κάθε εθνικοαπελευθερωτικό και κοινωνικό επαναστατικό κίνημα. Εχει ακόμα απέναντι την πολιτική της Μεγάλης Βρετανίας, που εκτιμά ως ανταγωνιστική προς τα συμφέροντά της την ανάπτυξη της ελληνικής ναυτιλίας - ήδη ισχυρής, μέσα στα πλαίσια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, προοπτικά επίφοβης, σε περίπτωση συγκρότησης ανεξάρτητου ελληνικού κράτους.

Στη Γαλλία έχει παλινορθωθεί η δυναστεία των Βουρβώνων. Στην Ιταλία, το κίνημα των Καρμπονάρων έχει ηττηθεί. Οι εξεγέρσεις στην Ισπανία και στη Νότια Ιταλία συντρίβονται από τις δυνάμεις της «Ιεράς Συμμαχίας». Μέσα σ' ένα τέτοιο κλίμα ξεσπά η ελληνική επανάσταση. Σ' αυτήν, επενδύουν ιδεολογικά και πολιτικά όλα τα προοδευτικά πνεύματα του καιρού, ελπίζοντας ότι επιτέλους ένα επαναστατικό κίνημα θα δικαιωθεί. Το Μεσολόγγι λειτουργεί στη συνείδηση των λαών της εποχής με τον ίδιο τρόπο που λειτούργησαν στον αιώνα μας η Μαδρίτη, το Στάλινγκραντ, το Βιετνάμ. Και, παρά τον εντελώς αρνητικό διεθνή συσχετισμό δυνάμεων, παρά τις συγκρούσεις μέσα στο ίδιο το μπλοκ των δυνάμεων που διεξήγαν την επανάσταση (πράγμα, εξάλλου, εντελώς αναπόφευκτο σε κάθε επαναστατική διαδικασία), η μεγάλη επανάσταση των Ελλήνων πετυχαίνει τον κεντρικό σκοπό της: Τη χειραφέτηση του έθνους από την Οθωμανική αυτοκρατορία και τη συγκρότηση ελληνικού κράτους.

Είναι άλλο ζήτημα τα προβλήματα που κληροδοτήθηκαν στο κράτος αυτό, απότοκα εκτός των άλλων της ιστορικής αδυναμίας των κοινωνικών δυνάμεων που έφεραν σε πέρας την επανάσταση: Η επιβολή της ιδιότυπης τριεθνούς «προστασίας» και τα οικονομικά και πολιτικά προβλήματα που αυτή κληροδότησε και στα μεταγενέστερα χρόνια, η μη επίλυση επί μακρόν πολλών αστικοδημοκρατικών αιτημάτων, η δυσχερής θέση των πληβειακών στρωμάτων, που σήκωσαν το μεγαλύτερο βάρος των θυσιών της επανάστασης...

Συνολικά, πάντως, το πρόσημο που βάζει η μνήμη του λαού μας, η μνήμη των λαών στη μεγάλη επανάσταση των Ελλήνων, είναι θετικό. Εμείς, σε αυτό το σύντομο αφιέρωμα, θα προσπαθήσουμε να μεταφέρουμε στον αναγνώστη ψήγματα από αυτή την ηρωική και επώδυνη πορεία, μέσα από φιλολογικά κείμενα που την αφορούν. Κάποια την ενέπνευσαν (όπως η «Ελληνική Νομαρχία», το μαχητικότερο ίσως, μαζί με το «Θούριο» του Ρήγα, κείμενο του ελληνικού διαφωτισμού), σε άλλα, ακούγεται ακόμα ζωντανός ο απόηχος των κανονιών που βομβάρδιζαν το πολιορκημένο Μεσολόγγι (αναφερόμαστε στη «Γυναίκα της Ζάκυνθος», του Διονύσιου Σολωμού και στην ποίηση του Ανδρέα Κάλβου), άλλα προσπαθούν να διερμηνεύσουν την επανάσταση μέσα από τη φρέσκια ματιά που έδωσε στους Ελληνες λόγιους ο μαρξισμός και οι ιστορικές εμπειρίες από τη μεγάλη δεκαετία του 1940. Θα προσπαθήσουμε να δούμε την Ελλάδα με τα μάτια των φιλελλήνων, μέσα από το λόγο του λόρδου Μπάιρον, του Αγγλου εστέτ - που βρήκε το νόημα της ζωής και του αγώνα, πριν συναντήσει το θάνατο στο αγωνιζόμενο Μεσολόγγι. Θα σχολιάσουμε την προσπάθεια να διδαχτεί η επανάσταση στις μέρες μας στα ελληνικά σχολειά, απονευρωμένη από το κοινωνικό και εθνικοαπελευθερωτικό της περιεχόμενο και με ακυρωμένη τη δυναμική της επαναστατικής βίας που αντιπαρατίθεται στην κατασταλτική βία του κυριάρχου.

Γνωρίζουμε πως αφήνουμε έξω πολλά και σημαντικά κείμενα που αφορούν τη μεγάλη επανάσταση του '21 (για παράδειγμα, τα, από κάθε άποψη σημαντικά, απομνημονεύματα των αγωνιστών). Ωστόσο, έστω κι έτσι, ελπίζουμε να μείνει στους αναγνώστες μας μια γεύση αυτής της εποχής, που κληροδότησε στο συλλογικό υποσυνείδητο του λαού μας την αντάρτικη κληρονομιά, εκ νέου γονιμοποιημένη κατά τη μεγάλη δεκαετία του '40. Κι ακόμα, κληροδότησε στο λαό μας - και σ' όλους τους λαούς - τη βεβαιότητα ότι οι συσχετισμοί δυνάμεων υπάρχουν για να ανατρέπονται και ότι κανένα πισωγύρισμα δεν μπορεί να εμποδίσει τις κάθε φορά πρωτοπόρες κοινωνικές δυνάμεις να επιβάλουν το δίκιο τους και να οικοδομήσουν το νέο σε βάρος του παλιού και του ιστορικά ξεπερασμένου.

Ενδεικτική μαρξιστική βιβλιογραφία

1. Κέντρο Μαρξιστικών Ερευνών: «Η επανάσταση του εικοσιένα» - επιστημονικό συμπόσιο, 21 - 23 Μάρτη 1981 (εκδ. «Σύγχρονη Εποχή»).
2. Κορδάτος Γιάννης: «Η κοινωνική σημασία της ελληνικής επανάστασης», Αθήνα, 1972.
3. Ζεύγος Γιάννης: «Σύντομη μελέτη της νεοελληνικής ιστορίας», Αθήνα, 1945.
4. Στρίγκος Λεωνίδας: «Η επανάσταση του '21», Αθήνα, 1956.
5. Φωτιάδης Δημήτρης: «Η επανάσταση του '21», τόμοι 1 - 4, Αθήνα, 1971 - 72.
6. Κομμουνιστική Επιθεώρηση, τεύχος 1, 2001: Αφιέρωμα στα 180 χρόνια της Επανάστασης του 1821.

Διακήρυξη της ΚΕ του ΚΚΕ
για τα 200 χρόνια
από την επανάσταση του 1821

«Οταν η διοίκησις βιάζη, αθετή, καταφρονή τα δίκαια του λαού και δεν εισακούη τα παράπονα του, το να κάμη τότε ο λαός, ή κάθε μέρος του λαού, επανάστασιν, ν' αρπάξη τα άρματα και να τιμωρήση τους τυράννους του, είναι το πλέον ιερόν απ' όλα τα δίκαια του και το πλέον απαραίτητον απ' όλα τα χρέη του».
                Ρήγας (Φεραίος) Βελεστινλής

«Νέα Πολιτική Διοίκησις»

Η Επανάσταση του 1821 ήταν αστική εθνικοαπελευθερωτική επανάσταση, γνήσιο «τέκνο» της εποχής της. Προέκυψε ως συνέπεια των κοινωνικοοικονομικών αντιθέσεων που οξύνθηκαν την περίοδο μετάβασης από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό. Αποτέλεσε μία από τις κοσμογονικές αλλαγές που συντελούνταν εκείνη την περίοδο, έναν από τους πολλούς κρίκους των αστικών επαναστάσεων, που πραγματοποιήθηκαν στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα: Στη Βόρεια Αμερική (1775), στη Γαλλία (1789), στην Ιταλία, στην Ισπανία και την Πορτογαλία (1820), στη Λατινική Αμερική (1811-1830), στο Βέλγιο (1830) κ.λπ.

Η Επανάσταση του 1821 διδάχτηκε από τις αστικές επαναστατικές συνωμοτικές οργανώσεις άλλων χωρών και εμπνεύστηκε από τα Συντάγματα και τις Διακηρύξεις των καπιταλιστικών κρατών. Παράλληλα, ξεσπώντας σε μια περίοδο υποχώρησης των αστικών επαναστάσεων που ακολούθησε την ήττα του Ναπολέοντα, ενέπνευσε και ενθάρρυνε τα πιο ριζοσπαστικά ρεύματα των αστών επαναστατών. Γι' αυτό πολλοί ξένοι αστοί επαναστάτες προσχώρησαν ως εθελοντές στα επαναστατικά στρατεύματα και κάποιοι άφησαν και τη ζωή τους στα πεδία των μαχών, αποδεικνύοντας έμπρακτα ότι το πραγματικό διακύβευμα της Επανάστασης βρισκόταν πολύ πέρα από τον «ορίζοντα» της Εθνικής Ανεξαρτησίας.

Η Επανάσταση του 1821 υπήρξε αποτέλεσμα της ανάπτυξης των νέων καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής στα εδάφη της φεουδαρχικής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Κατά τη διάρκεια του 18ου αιώνα, οι ελληνόφωνοι Χριστιανοί έμποροι και πλοιοκτήτες συγκέντρωναν δύναμη και πλούτο, πρωτοστατώντας στο εμπόριο της Αυτοκρατορίας, σε μια εποχή που οι νέες καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής επικρατούσαν σε σημαντικά οικονομικά κέντρα της εποχής και διάβρωναν την εξουσία των φεουδαρχικών αυτοκρατοριών. Την ίδια περίοδο, ο τερματισμός της εδαφικής επέκτασης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας οδήγησε σε παρακμή το τιμαριωτικό σύστημα και επέτρεψε σε ισχυρές οικογένειες Χριστιανών (κοτζαμπάσηδες) και Μουσουλμάνων (αγιάνηδες) να ελέγξουν την καλλιέργεια της γης και τη συλλογή των φόρων. Οι παραπάνω, κατευθύνοντας την αγροτική παραγωγή στο αυξανόμενο εξωτερικό εμπόριο και τοποθετώντας τα χρηματικά τους αποθέματα σε άλλες επιχειρηματικές δραστηριότητες, δεν άργησαν να συνδέσουν τα συμφέροντά τους με την καπιταλιστική αγορά.

Στην αυγή του 19ου αιώνα, οι νέες καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής διείσδυαν από όλους τους πόρους της γερασμένης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κλονίζοντας τις κυρίαρχες φεουδαρχικές σχέσεις και διαταράσσοντας τις δοσμένες κοινωνικοοικονομικές ισορροπίες. Στον πυρήνα των μεταβολών βρισκόταν ο κοινωνικός φορέας των νέων σχέσεων παραγωγής, η αστική τάξη. Οσο αυξανόταν η οικονομική ισχύς της ανερχόμενης ελληνικής αστικής τάξης, τόσο αυτή ερχόταν σε αντίθεση με τους περιορισμούς του οθωμανικού φεουδαρχικού κράτους και το καθεστώς της υποτέλειάς της σε αυτό.

Η βαθιά κρίση, που εκδηλώθηκε προεπαναστατικά στο εμπόριο και τη ναυτιλία (για να απλωθεί σε όλους λίγο - πολύ τους τομείς της οικονομικής δραστηριότητας), όξυνε περαιτέρω τις αντιθέσεις, αναδεικνύοντας με ακόμα πιο επιτακτικό τρόπο τα αδιέξοδα της υπάρχουσας κοινωνικοοικονομικής οργάνωσης και φωτίζοντας την αναγκαιότητα της επαναστατικής ρήξης της αστικής τάξης με τη φεουδαρχική εξουσία.

Η ιστορική πρωτοβουλία για την Επανάσταση άνηκε στην ανερχόμενη τότε αστική τάξη. Αυτή ήταν που μετουσίωσε την αντίθεση στην οθωμανική υποτέλεια σε εθνική συνείδηση και τελικά σε επαναστατικό πολιτικό πρόγραμμα. Ο στόχος της επαναστατημένης αστικής τάξης, δηλαδή η συγκρότηση ενός σύγχρονου αστικού έθνους - κράτους, σήμαινε ταυτόχρονα και ρήξη με τους όρους της οθωμανικής κυριαρχίας. Το γεγονός αυτό προσέδωσε στην Επανάσταση και απελευθερωτικό χαρακτήρα και επέτρεψε στην αστική τάξη να προσελκύσει ευρύτερες κοινωνικές δυνάμεις, που βίωναν την ταξική εκμετάλλευση και τη φυλετική και θρησκευτική καταπίεση, στα επαναστατικά της σχέδια.

Η επαναστατική οργάνωση της αστικής τάξης, η Φιλική Εταιρεία, διαδραμάτισε κεντρικό και αναντικατάστατο ρόλο σε αυτήν τη διαδικασία. Η Φιλική Εταιρεία ήταν η πρωτοπορία της ηγέτιδας τάξης. Ηταν αυτή που προσανατολίστηκε από τα μακροπρόθεσμα συμφέροντα της αστικής τάξης και ξεπέρασε τις συγκρούσεις συμφερόντων, τις αναστολές και τις επιφυλάξεις των διαφορετικών μερίδων της. Ηταν αυτή που διαμόρφωσε ένα επαναστατικό σχέδιο ανεξάρτητο από τη στάση των «Μεγάλων Δυνάμεων» της εποχής και στηριγμένο σε εκείνες τις κοινωνικές - ταξικές δυνάμεις που είχαν συμφέρον να επαναστατήσουν. Ηταν αυτή που οργάνωσε τους επαναστάτες, που προετοίμασε (ηθικά και υλικά) την Επανάσταση και την έκρηξή της.

Δεν υπήρξε ενιαία στάση των κοινωνικών δυνάμεων της εποχής έναντι της Επανάστασης. Μία μερίδα των ελληνόφωνων Χριστιανών που μετείχε στην οθωμανική διοίκηση ή απολάμβανε προνόμια στο πλαίσιο της οθωμανικής εξουσίας (Εκκλησία, κοτζαμπάσηδες, Φαναριώτες, αρματολοί) διέθετε ισχυρά συμφέροντα, πολύμορφα συνυφασμένα με το οθωμανικό φεουδαρχικό κράτος, ενώ μετείχε και στην εκμετάλλευση των ομογενών/ ομοθρήσκων της φτωχών αγροτικών μαζών, σε αγαστή συνεργασία με τις οθωμανικές αρχές.

Βέβαια, η διαδικασία μετάβασης από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό δημιούργησε ρωγμές και σε αυτές τις παραδοσιακές κοινωνικές δυνάμεις. Ιδιαίτερα οι κοτζαμπάσηδες, έχοντας επεκτείνει τις οικονομικές τους δραστηριότητες και σε άλλους τομείς, όπως το εμπόριο και η ναυτιλία, είχαν μπει σε πορεία αστοποίησης, συμπαρασύροντας και κομμάτια της ιεραρχίας των περιοχών τους. Την ίδια περίοδο, οι αρματολοί θίγονταν από τις διοικητικές ανακατατάξεις που προωθούνταν εκείνη την περίοδο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Από την άλλη πλευρά, οι ταλαντεύσεις σχετικά με την επικαιρότητα της Επανάστασης, έπειτα από την ήττα του Ναπολέοντα και τη συγκρότηση της «Ιεράς Συμμαχίας», επηρέαζαν και κομμάτια των πλοιοκτητών, των εμπόρων και των αστών διανοούμενων που βρίσκονταν εκτός της οθωμανικής επικράτειας. Αντίθετα, την ίδια περίοδο, οι φτωχοί αγρότες και η περιορισμένη αριθμητικά εργατική τάξη βίωναν τις συνέπειες της κρίσης στο εμπόριο και στη ναυτιλία και της καταστροφής της βιοτεχνίας και έγιναν θερμοί αποδέκτες των επαναστατικών κελευσμάτων της Φιλικής Εταιρείας.

Έπειτα από την έκρηξη της Επανάστασης, τα διαφορετικά συμφέροντα των αστικών μερίδων και των άλλων κοινωνικών δυνάμεων που συμμετείχαν σε αυτή, προερχόμενα από τον φεουδαρχικό κατακερματισμό της παλιάς κοινωνίας και από τις διασυνδέσεις των συμφερόντων τους με διαφορετικά οικονομικά κέντρα της εποχής, εκφράστηκαν με αντιθέσεις για τον έλεγχο της ηγεσίας της Επανάστασης, τη μορφή του επιδιωκόμενου νέου κράτους και τις διεθνείς συμμαχίες του.

Αποτέλεσμα της όξυνσης των αντιθέσεων ήταν η έναρξη ενδοεπαναστατικών συγκρούσεων, που κατέληξαν σε «εμφυλίους» πολέμους, δηλαδή σε πολεμικές αναμετρήσεις των διαφορετικών αστικών μερίδων, στις οποίες συμμετείχαν και άλλες κοινωνικές δυνάμεις. Οι «εμφύλιοι» πόλεμοι αποτέλεσαν τυπικό γνώρισμα όλων των αστικών επαναστάσεων και όχι κάποια ιδιαιτερότητα της «ελληνικής φυλής», όπως πολλοί υποστηρίζουν. Στην ελληνική περίπτωση συνέδραμαν στην τελική επικράτηση των πιο προωθημένων τμημάτων της αστικής τάξης με επίκεντρο τους πλοιοκτήτες και εμπόρους, που είχαν συμμαχήσει με τους αστούς διανοούμενους, τα νέα αστικά στρώματα και τα πιο αστοποιημένα τμήματα των παραδοσιακών κοινωνικών ομάδων. Η επικράτησή τους εξασφάλισε τη συγκρότηση ενός σύγχρονου συγκεντρωτικού αστικού κράτους, σε στενή συμμαχία με την καπιταλιστική Βρετανική Αυτοκρατορία.

Η συμμαχία με τη Βρετανική Αυτοκρατορία, δηλαδή με την πιο προηγμένη καπιταλιστική δύναμη της εποχής, είχε ιδιαίτερη σημασία για τη διεθνή αναγνώριση του ελληνικού αστικού κράτους. Η βρετανική στήριξη στην επαναστατική εξουσία συνέβαλε αρχικά καταλυτικά στην τροποποίηση της στάσης των «Μεγάλων Δυνάμεων» (Μ. Βρετανίας, Γαλλίας, Τσαρικής Αυτοκρατορίας, Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας) έναντι της Επανάστασης και τελικά στην πρόκριση της συγκρότησης ενός ανεξάρτητου κράτους (Πρωτόκολλο Λονδίνου, 1830). Είχε μεσολαβήσει η Ναυμαχία του Ναβαρίνου (1827), όπου έπειτα από την αποφασιστική στάση του τσαρικού στόλου, ο τελευταίος μαζί με τον βρετανικό και τον γαλλικό στόλο κατέστρεψαν τον οθωμανο-αιγυπτιακό.

Η στάση της Βρετανικής Αυτοκρατορίας και των υπόλοιπων «Μεγάλων Δυνάμεων» απέναντι στην Επανάσταση σχετιζόταν με τη συνολικότερη τοποθέτησή τους στο «Ανατολικό Ζήτημα», δηλαδή στη θέση τους για την τύχη των εδαφών της αποδυναμωμένης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Η Τσαρική Αυτοκρατορία επιθυμούσε να αξιοποιήσει την Επανάσταση, όπως και κάθε επαναστατικό κίνημα στη Βαλκανική Χερσόνησο, προκειμένου να εξαπολύσει έναν καινούριο πόλεμο εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και να βρει διέξοδο στη Μεσόγειο. Ακριβώς αυτός ήταν ο λόγος που η Βρετανική Αυτοκρατορία τήρησε αρχικά αρνητική στάση απέναντι στην Επανάσταση, που λαθεμένα τη θεώρησε αποτέλεσμα των τσαρικών ραδιουργιών. Ομως, στη συνέχεια, εκτίμησε ότι η συγκρότηση ενός ανεξάρτητου αστικού έθνους - κράτους που θα βρισκόταν σε στενή συμμαχία μαζί της, θα αποτελούσε εμπόδιο για τα τσαρικά σχέδια και θα εξασφάλιζε τη συνέχιση της κυριαρχίας της στα κρίσιμα για το διεθνές εμπόριο νερά της Νοτιοανατολικής Μεσογείου, συμπαρασύροντας στη θέση αυτή και τη Γαλλία. Αντίθετα, σταθερά αρνητική στάση κράτησε η Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία, η οποία θεωρούσε ότι η νίκη της Επανάστασης θα διατάρασσε τις ισορροπίες στην Ευρώπη.

Τα ιδιαίτερα συμφέροντα των «Μεγάλων Δυνάμεων» απέρρεαν πρώτα απ' όλα από το επίπεδο της κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξής τους και τους μεταξύ τους ανταγωνισμούς, οδηγώντας σε αλληλοσυγκρουόμενα σχέδια για το μέλλον της Ελληνικής Επανάστασης. Αντίστοιχα και ο διεθνής προσανατολισμός των διαφόρων δυνάμεων της Επανάστασης είχε να κάνει με τα ιδιαίτερα ταξικά τους συμφέροντα και τη μορφή του κράτους που επιδίωκαν να συγκροτήσουν. Γι' αυτό και οι ηττημένοι των «εμφυλίων» πολέμων, δηλαδή οι λιγότερο αστοποιημένοι κοτζαμπάσηδες και οι κλέφτες που θεωρούσαν ότι το αστικό συγκεντρωτικό κράτος θα αμφισβητούσε τα προεπαναστατικά τους προνόμια και θα υπέσκαπτε τον κοινωνικό τους ρόλο, έβλεπαν με θετικό μάτι τις τσαρικές προτάσεις για τη συγκρότηση τριών ημιαυτόνομων περιοχών στα επαναστατημένα εδάφη, που θα παρέμεναν φόρου υποτελείς στον Σουλτάνο.

Το αστικό συγκεντρωτικό έθνος - κράτος αποτελούσε την πραγματική επαναστατική απάντηση της εποχής στα αδιέξοδα της φεουδαρχικής εξουσίας, αλλά σε καμιά περίπτωση δεν θα μπορούσε να οδηγήσει στην κατάργηση της ταξικής εκμετάλλευσης. Η φτωχή αγροτιά και η μικρή ακόμη εργατική τάξη, που στελέχωσαν με ανιδιοτέλεια τις ένοπλες επαναστατικές δυνάμεις, ρίχτηκαν με ηρωισμό στα πεδία των μαχών και έδωσαν απλόχερα το αίμα τους στην Επανάσταση, κατάφεραν να αποτινάξουν το καθεστώς του ραγιά. Δεν πέτυχαν όμως και την κοινωνική τους απελευθέρωση. Η ελευθερία που επικαλούνταν οι αστικές επαναστατικές δυνάμεις αφορούσε μόνο την απελευθέρωση από τις σχέσεις φυσικού καταναγκασμού και το διάπλατο άνοιγμα του δρόμου για την κυριαρχία των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής.

Οι πολιτικά ανώριμες ακόμα λαϊκές δυνάμεις άργησαν να αντιληφθούν ότι η αστική εξουσία ήταν το αντικειμενικό αποτέλεσμα της επανάστασης και όχι της προδοσίας της. Παρ' όλα αυτά, το σπάσιμο του φόβου τους, ο ξεσηκωμός τους (κόντρα στις παραινέσεις ή και τις απειλές των ισχυρών, των «συνετών» κ.λπ.), η ανιδιοτέλειά τους στον αγώνα, η αντοχή τους στις δυσκολίες, γενικότερα η ισχύς του επαναστατημένου λαού: Ολα αποτελούν διαχρονική πηγή έμπνευσης για τις σύγχρονες μάχες που έχει μπροστά του ο λαός μας.

Επίκαιρης σημασίας συμπέρασμα από την Επανάσταση του 1821 αποτελεί και το γεγονός ότι ο δυσμενής συσχετισμός δεν μπορεί να εμποδίσει σε τελική ανάλυση την ανατροπή ενός κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού, εφόσον έχουν ήδη αναπτυχθεί οι υλικές προϋποθέσεις που την απαιτούν. Η μεγάλη Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν μπόρεσε να αποτρέψει την ευόδωση της Επανάστασης, και μάλιστα σε μια εποχή όπου η ήττα του Ναπολέοντα και η συγκρότηση της «Ιεράς Συμμαχίας» είχαν διαμορφώσει έναν δυσμενή διεθνή συσχετισμό για τις αστικές δυνάμεις.

Η Επανάσταση του 1821 αποτελεί ένα κομβικής σημασίας γεγονός στην Ιστορία του τόπου μας. Ως γενέθλια πράξη του ελληνικού αστικού κράτους, διαμόρφωσε το πλαίσιο μέσα στο οποίο εξελίχθηκε η ταξική πάλη έως τις μέρες μας.

Το Κόμμα μας, από την ίδρυσή του, καταπιάστηκε επανειλημμένα με την Ιστορία του 1821, επιχειρώντας να αξιοποιήσει τα συμπεράσματα της μελέτης αυτής στη διαμόρφωση της στρατηγικής του. Βέβαια, αυτές οι προσεγγίσεις δεν στερούνταν αδυναμιών, που αντανακλούσαν κάθε φορά το ιδεολογικό - πολιτικό επίπεδο ωριμότητας του ίδιου του Κόμματος.

Με το 1821 ασχολείται και η αστική τάξη από τα πρώτα χρόνια της εξουσίας της. Η αστική τάξη ανατρέχει στη γενέθλια πράξη του κράτους της (προσαρμόζοντας κάθε φορά το περιεχόμενό της στις εκάστοτε ανάγκες, στα συμφέροντα και τους σκοπούς της), προκειμένου να διαμορφώσει και να επιβάλει στις λαϊκές συνειδήσεις τη δική της «ανάγνωση» και «μνήμη» του παρελθόντος, τον δικό της αξιακό κώδικα στο σήμερα και τη δική της ατζέντα για το μέλλον. Προς αυτόν το σκοπό, αξιοποιείται κάθε φορά ένα διαφορετικό μείγμα αστικού εθνικισμού και αστικού κοσμοπολιτισμού, ενώ ως «συγκολλητική» ουσία όλων των παραπάνω επιστρατεύεται το ιδεολόγημα της «εθνικής ενότητας» και «ομοψυχίας». Καλλιεργείται η αντίληψη ότι το έθνος μεγαλουργεί όταν ομονοεί και καταστρέφεται όταν διχάζεται, η οποία χρησιμοποιείται διαχρονικά προκειμένου να συγκαλυφθούν οι υπάρχουσες και ανειρήνευτες ταξικές αντιθέσεις.

Τα παραπάνω επιβεβαιώνονται από την εξιστόρηση της Επανάστασης σε όλες τις βαθμίδες της Εκπαίδευσης, από τον τρόπο προβολής της από τα ΜΜΕ, από τον τρόπο προσέγγισής της από τα αστικά και οπορτουνιστικά κόμματα.

Οπως φαίνεται και από το απόσπασμα του Ρήγα που παρατίθεται, δύο αιώνες πριν, η ανερχόμενη αστική τάξη διακήρυττε με ορμή και αποφασιστικότητα την επαναστατική ανατροπή της τυραννίας του Σουλτάνου και των οθωμανικών φεουδαρχικών δεσμών.

Σήμερα, δύο αιώνες μετά, είναι η ίδια που προσπαθεί, με νύχια και με δόντια, να κρατήσει πίσω τους τροχούς της Ιστορίας. Γι' αυτό και παρουσιάζει την εξουσία της αιώνια, όπως έκαναν κάποτε και οι βασιλιάδες, οι ευγενείς και οι φεουδάρχες, προτού δουν τους θρόνους και την εξουσία τους να συντρίβονται από τους αναπόδραστους νόμους της κοινωνικοοικονομικής εξέλιξης.

Αν και οι κεφαλαιοκρατικές σχέσεις παραγωγής και η συγκρότηση αστικών κρατών αποτελούσαν συντελεστή προόδου για την Ιστορία της ανθρωπότητας στις αρχές του 19ου αιώνα, σήμερα έχουν μεταβληθεί σε τροχοπέδη της.

Η σημερινή ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και η ολοένα μεγαλύτερη αντίφασή τους με τις υφιστάμενες σχέσεις παραγωγής εκδηλώνονται με όλο και μεγαλύτερη οξύτητα: Με οικονομικές κρίσεις, φτώχεια, ανεργία, πείνα, πολέμους και προσφυγιά. Με μια όλο και μεγαλύτερη αναντιστοιχία ανάμεσα στις σύγχρονες δυνατότητες και ανάγκες των ανθρώπινων κοινωνιών, από τη μια, και την υπονόμευσή τους από το καπιταλιστικό κέδρος, από την άλλη.

Ο τεράστιος πλούτος που παράγεται από την εργατική τάξη δεν αντανακλάται στην ποιότητα ζωής των εργαζομένων. Αντίθετα, η ψαλίδα ανάμεσα στους καπιταλιστές και τους ανθρώπους του μόχθου διαρκώς μεγαλώνει. Τα άλματα στην επιστήμη και την τεχνολογία δεν αξιοποιούνται για τη διευρυνόμενη ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών. Αντίθετα, γίνονται εργαλείο στα χέρια του κεφαλαίου για την περαιτέρω ένταση της εκμετάλλευσης των εργαζομένων.

Η αύξηση της μακρόχρονης ανεργίας και του βαθμού εκμετάλλευσης της εργατικής τάξης, η ενίσχυση της τάσης της σχετικής και απόλυτης εξαθλίωσης, η αδυναμία αξιοποίησης των σύγχρονων δυνατοτήτων για την κάλυψη των βασικών λαϊκών αναγκών στην Υγεία, στην Παιδεία κ.ο.κ., αναδεικνύουν ακριβώς την όξυνση της βασικής αντίθεσης ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία, γενικότερα την όξυνση του συνόλου των κοινωνικών αντιθέσεων. Φανερώνουν τα κοινωνικά αδιέξοδα του σύγχρονου καπιταλισμού.

Η νέα βαθιά διεθνής καπιταλιστική κρίση, που συνοδεύτηκε από τις τεράστιες αδυναμίες των συστημάτων Υγείας, ακόμη και των πιο προηγμένα καπιταλιστικών κρατών να αντιμετωπίσουν την πανδημία, ανέδειξε για άλλη μια φορά τη σήψη του συστήματος.

Την ίδια στιγμή που εκατομμύρια άνθρωποι ανά τον κόσμο καταδικάζονταν σε μια απότομη, περαιτέρω φτωχοποίηση (σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, το 2020 άλλοι 226 εκατομμύρια άνθρωποι προστέθηκαν σε όσους βρίσκονται κάτω από τα επίσημα όρια της φτώχειας) ή στην επιβίωση με επιδόματα, η «αφρόκρεμα» της αστικής τάξης αύξανε την περιουσία της κατά 3,917 τρισ. δολάρια (λίστα δισεκατομμυριούχων Forbes, 2020).

Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, η εξάλειψη της παγκόσμιας πείνας και η καταπολέμηση της παγκόσμιας φτώχειας σήμερα θα χρειάζονταν 267 δισ. δολάρια (ή μόλις το 6,8% από την αύξηση στην περιουσία των δισεκατομμυριούχων του κόσμου το 2020). Αντίστοιχα, ο εμβολιασμός όλου του πληθυσμού της Γης θα κόστιζε 141,2 δισ. δολάρια. Αν στα μεγέθη αυτά συνυπολογιστούν και οι δαπάνες των καπιταλιστικών κρατών για εξοπλισμούς (που το 2019 άγγιξαν το υπέρογκο ποσό των 1,9 τρισ. δολαρίων), τότε γίνεται αντιληπτό πως όλα τα δεινά που βιώνουν οι εργατικές - λαϊκές μάζες σήμερα, δεν αποτελούν «φυσικό φαινόμενο», αλλά αντικειμενική συνέπεια της εξουσίας της αστικής τάξης και της ιδιοκτησίας της στα μέσα παραγωγής.

Ολα τα παραπάνω πιστοποιούν ότι ο καπιταλισμός είναι ένα σύστημα ιστορικά ξεπερασμένο, διάτρητο από τις αντιθέσεις και τις αντιφάσεις του, που παρά τον υπάρχοντα αρνητικό συσχετισμό δυνάμεων, αργά ή γρήγορα θα κυοφορήσει την αλλαγή αυτού του συσχετισμού, επιβεβαιώνοντας πως η εποχή μας είναι εποχή περάσματος από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό - κομμουνισμό.

Στη σημερινή εποχή, η σοσιαλιστική επανάσταση για την κατάκτηση της εργατικής εξουσίας είναι η μοναδική προοδευτική απάντηση απέναντι στο γερασμένο καπιταλιστικό σύστημα. Γι' αυτό σήμερα προέχει η ολόπλευρη προετοιμασία της πρωτοπορίας, όλων των αγωνιστικών ριζοσπαστικών δυνάμεων για την αντεπίθεση. Προέχει η συστράτευση όλων των κοινωνικών - ταξικών δυνάμεων που έχουν συμφέρον από την ανατροπή της αστικής εξουσίας, η αντιμετώπιση όλων των ταλαντεύσεων.

Ηγετική δύναμη της επανάστασης θα είναι ο κοινωνικός φορέας του καινούριου, η εργατική τάξη, που με την επαναστατική της πάλη θα εμπνεύσει και θα συσπειρώσει και τα λαϊκά τμήματα των μεσαίων στρωμάτων, για την ανατροπή της αστικής εξουσίας και την οικοδόμηση της εργατικής, για την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο και κάθε μορφής κοινωνικής καταπίεσης και ανισοτιμίας, για την αποδέσμευση της χώρας από τις ιμπεριαλιστικές ενώσεις της ΕΕ και του ΝΑΤΟ και από κάθε ιμπεριαλιστική ένωση.

Μέσα στον αγώνα για τη διεκδίκηση και ικανοποίηση των σύγχρονων ανθρώπινων αναγκών, στον αγώνα ενάντια στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο και την ελληνική εμπλοκή, μπορούμε να βρούμε τον κοινό βηματισμό με χιλιάδες μισθωτούς εργαζόμενους, αυτοαπασχολούμενους των πόλεων, βιοπαλαιστές αγρότες, γυναίκες και νέους, φοιτητές από τα λαϊκά στρώματα με ριζοσπαστική διάθεση και οράματα. Να συμβάλλουμε στην πρόκληση ρωγμών στο σάπιο καπιταλιστικό σύστημα, να νικήσουμε τον δισταγμό, τον φόβο, τον συμβιβασμό. Να συγκροτήσουμε μια ισχυρή, ατσαλωμένη, αποφασισμένη κοινωνική συμμαχία σε αντικαπιταλιστική - αντιμονοπωλιακή κατεύθυνση. Να διαμορφώσουμε προϋποθέσεις για τη ριζική ανατροπή, για τον σοσιαλισμό - κομμουνισμό.

Η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ
Μάρτιος 2021

Π. Ζωγράφος – Ι. Μακρυγιάννης
«Μάχη πρώτη των Αθηνών» Η πολιορκία της Ακρόπολης από τους ΄Ελληνες 1822
Τέμπερα σε ξύλο

Ονομάστηκε «εικονογράφος» του Αγώνα. Καλεσμένος από τον Ι. Μακρυγιάννη, ο αγιογράφος και λαϊκός ζωγράφος Δημήτριος Ζωγράφος, φερόμενος ως Παναγιώτης Ζωγράφος, εργάστηκε από το 1836 ως το 1839 στο σπίτι του στρατηγού, για την εκτέλεση των «εικονογραφιών» του Αγώνα. Οπλαρχηγός στην Ελληνική Επανάσταση, συμμετείχε στην πολιορκία της Τριπολιτσάς, στα γεγονότα της Κορίνθου και στην καταστροφή του Δράμαλη στα Δερβενάκια. Γι' αυτό και ο Μακρυγιάννης τον χαρακτηρίζει ως «αγωνιστή».

Ο Μακρυγιάννης συνέλαβε και κατέστρωσε ένα εικονογραφικό πρόγραμμα, με σκοπό να ιστορήσει τους αγώνες των Ελλήνων για την ανεξαρτησία, παρουσιάζοντας τα πραγματικά γεγονότα και προβάλλοντας την ιστορική αλήθεια, θέλοντας να γίνουν γνωστά στους Ελληνες και τους Δυτικούς. Ο κύκλος των «εικονογραφιών» που πρότεινε ο Μακρυγιάννης αποτελούσε το εικαστικό συμπλήρωμα των «Απομνημονευμάτων» του.

Αρχικά ο Μακρυγιάννης ανέθεσε την εκτέλεση των εικονογραφιών σε ξένο, «Φράγκο» ζωγράφο, τον οποίο απέλυσε επειδή δεν έμεινε ικανοποιημένος από τους πρώτους πίνακες που φιλοτέχνησε και επειδή λόγω γλώσσας δεν μπορούσε να επικοινωνήσει μαζί του. Η απομάκρυνση του ξένου ζωγράφου δε σήμαινε για τον Μακρυγιάννη περιφρόνηση προς τη δυτική τέχνη, που σύμφωνα με ομολογία του εκτιμούσε, αλλά συνειδητή επιλογή μιας τεχνοτροπίας καταλληλότερης για την ιστόρηση των μαχών και εικαστικά προσιτής και κατανοητής για το πλατύ κοινό.

Η Ναυμαχία των Παλαιοναβαρίνων

Το εικονογραφικό πρόγραμμα του Μακρυγιάννη περιλάμβανε 26 πίνακες. Με βάση την παραγγελία, ο Δ. Ζωγράφος και οι γιοι του φιλοτέχνησαν πέντε σειρές πινάκων. Οι πίνακες της αρχικής σειράς έγιναν με την παραδοσιακή τεχνική της αυγοτέμπερας πάνω σε ξύλινες σανίδες. Οι άλλες σειρές απαρτίστηκαν από ισάριθμες υδατογραφίες ζωγραφισμένες σε στρατσόχαρτο. Ο Ζωγράφος κινείται μεταξύ της βυζαντινής και της λαϊκής εικονογραφικής παράδοσης. Κατά την επεξεργασία του θέματος δεν επιδιώκει τη φυσιοκρατική απεικόνιση του χώρου και τη ρεαλιστική αναπαράσταση των γεγονότων. Με την απλοποίηση των μορφών, τονίζει τον αφηγηματικό χαρακτήρα της σύνθεσης και χρησιμοποιεί την παραδοσιακή χρωματική κλίμακα.

Πόλεμος της Τριπολιτζάς και των πέριξ αυτής χωρίων

Ο πόλεμος των Βασιλικών

Μάχη της Λαγγάδας και Κομπότι

Ο Μακρυγιάννης παρουσίασε τους πίνακες του Αγώνα σε επίσημο δείπνο στο σπίτι του, κατά την εθνική γιορτή του 1839. Αυτή υπήρξε η πρώτη έκθεση έργων τέχνης που οργανώθηκε στο νέο ελληνικό κράτος.

Τραγούδια λεβεντιάς και λευτεριάς

«Καλώς ανταμωθήκαμε - εμείς οι ντερτιλήδες/ να κλάψουμε τα ντέρτια μας και τα παράπονά μας./ Πάλε καλές αντάμωσες, πάλε ν' ανταμωθούμε, στον Αγιο - Λια, στον πλάτανο, ψηλά στο κρυονέρι, που 'χουν οι κλέφτες σύνοδο και οι καπεταναραίοι...» («Το γλέντι των κλεφτών», τραγούδι της Ρούμελης). Υψηλότατα δείγματα ποιητικής και μουσικής δημιουργίας αποτελούν τα κλέφτικα τραγούδια, τα εμπνευσμένα από τον επαναστατικό αγώνα δημοτικά τραγούδια, που άνθισαν κυρίως τον 18ο αιώνα σε Στερεά Ελλάδα, Θεσσαλία, Ήπειρο και Δυτική Μακεδονία.

Δημιουργημένα σε μια εποχή προετοιμασίας για την απελευθέρωση, επικεντρώνονται στην «εξαιρετική ψυχή του ήρωα» και αποτελούν «το αδρό σχεδίασμα της καινούριας μορφής του Ελληνα» (Γ. Αποστολάκης), αυτής που θα δημιουργήσει το 1821. Βαθιά συγκίνηση θεμελιώνει τη σύλληψη του κλέφτικου τραγουδιού, ενώ η μουσική του χαρακτηρίζεται από ρυθμό εντελώς ελεύθερο. Τα κλέφτικα τραγούδια χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: Σ' εκείνα που αναφέρονται ειδικά σε ένα πρόσωπο (του Ζίδρου, του Στουρνάρη, του Γυφτάκη, κ.ά.) ή σε περιστατικά και σ' εκείνα που μιλούν για τη ζωή των κλεφτών, τις δυσκολίες ή τα καλά της.

Τίποτα άλλο πέρα από τα κλέφτικα τραγούδια, σημειώνει ο Δημήτρης Φωτιάδης στην «Επανάσταση του '21», «δεν μπορεί να μας δώσει την ατμόσφαιρα που ζούσαν, τα συναισθήματά τους, τον πόθο τους για λευτεριά, την αντρίκεια ανάσα τους, τις νοσταλγίες τους, την αγάπη τους στη ζωή, μα και την περιφρόνησή τους στο θάνατο - μ' ένα λόγο τον κόσμο τους. Αυτά τα τραγούδια, που φτιάχτηκαν από ανώνυμους λαϊκούς ποιητές και που τραγουδήθηκαν στα χρόνια της σκλαβιάς, στέκονται μια από τις πολύτιμες κληρονομιές του λαού μας - πηγή που πάντα θα σκύβουμε σ' αυτή για να χορτάσουμε τη δίψα μας για λεβεντιά και λευτεριά». Και όπως επισημαίνει ο Αλέξης Πολίτης, «με τα κλέφτικα αναζωογονήθηκε η ποίηση του Εθνους... Το όραμα της λευτεριάς άστραψε σε μερικούς αρματολούς και κλέφτες από την πάλη τους με τον εχθρό. Ο δημοτικός ποιητής εμβολίασε την ποίηση με το όραμα αυτό. Ευτύχησε έτσι να τονώσει τη λαχτάρα της λευτεριάς που υπήρχε στο λαό, να τη φέρει στην επιφάνεια και να της δώσει μορφή: Ανάσυρε από την ψυχή τη λευτεριά και την έφερε στο στόμα και στ' αυτιά της κοινωνίας του...».

Κατ' εξοχήν λυρικό στη γνησιότερή του μορφή, το κλέφτικο τραγούδι, όπως σημειώνει ο Λίνος Πολίτης στην «Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας», εκφράζει «το αδρό και πολεμικό πνεύμα των βουνίσιων κατοίκων της Ηπείρου και της Στερεάς, που ως "κλέφτες" ή "αρματολοί" είχαν κάνει συνήθεια της ζωής τους τ' άρματα»... «Οι τραχείς αυτοί κι εμπειροπόλεμοι βουνίσιοι», που κράτησαν το βάρος του απελευθερωτικού αγώνα, ήταν «αυτοί που τραγουδούσαν και αυτούς που τραγουδούσε το κλέφτικο τραγούδι: Ο Καραϊσκάκης, ο Κολοκοτρώνης, ο Μακρυγιάννης. Ο τελευταίος, κλεισμένος στην Ακρόπολη, θα δώσει έκφραση στη λύπη του, αυτοσχεδιάζοντας ένα κλέφτικο τραγούδι: "Ο ήλιος εβασίλεψε - Ελληνά μου, βασίλεψε -/ και το φεγγάρι εχάθη,/ κι ο καθαρός αυγερινός που πάει κοντά στην πούλια..."».

Οι πιο ξακουστοί «κλέφτες» γίνονταν τραγούδι στα χείλη του λαού. Και πώς άλλωστε, αφού όπως έλεγε ο Κολοκοτρώνης, «το κλέφτης βγήκε από την εξουσία» και το να γίνει κανείς κλέφτης ήταν καύχημα για τον ίδιο και τους δικούς του; Οταν ο τουρκικός κατατρεγμός ή η αδικία των κοτζαμπάσηδων γίνονταν αβάσταχτα, ένα φοβέρισμα απόμενε στους ραγιάδες: «Σηκώνομαι κλέφτης!». Η ζωή τους δύσκολη, τυραννισμένη. «Οι κλέφτες είμαστε ελεύθεροι», λέει στη διήγησή του ο Κολοκοτρώνης, «αλλά τι ζωή, τι άνθρωποι! Βασανισμένοι, αΐσκιωτοι, άγριοι εις τες σπηλιές, τα βουνά, εις τα χιόνια σαν τα θηρία, με τα οποία συζούσαμε».

Οι τρανοί αρματολοί και κλέφτες και οι ξακουστοί ήρωες του Εικοσιένα (Κολοκοτρώνης, Καραϊσκάκης, Ανδρούτσος, Νικηταράς, Μπότσαρης, Διάκος κ.ά.) έχουν δικά τους τραγούδια. Τις μάχες για τη λευτεριά τις ξαναζούμε μέσα σ' αυτά. Τα Δερβενάκια αντικρίζουν το Μανιάκι, το Μεσολόγγι την Αράχοβα... «Φύσα, μαΐστρο δροσερέ κι αέρα του πελάγου/ να πας τα χαιρετίσματα στου Δράμαλη τη μάνα/ Της Ρούμελης οι μπέηδες, του Δράμαλη οι αγάδες/ στο Δερβενάκι κείτονται, στο χώμα ξαπλωμένοι...».

Τα δημοτικά τραγούδια για το νέο Ελληνισμό, γράφει ο Δ. Φωτιάδης, ήταν «ό,τι για τον αρχαίο ελληνικό κόσμο τα ομηρικά έπη». Βγαλμένα από την καρδιά ανώνυμων ποιητών, μίλαγαν με μοναδικό τρόπο στην καρδιά της «ολότητας». «Για τον υπόδουλο λαό, τον αγράμματο, μα μεγαλόψυχο και γενναίο, το δημοτικό τραγούδι είναι το "βιβλίο", το "περιοδικό", το "χρονικό" του καιρού του. Μ' αυτό, με το δικό του τρόπο, "γνωστοποιούσε", όχι μονάχα τα σημαντικά, παρά και τα καθημερινά περιστατικά της ζωής του».

 Οι λαϊκές επαναστάσεις μπορούν να νικήσουν

(2013) Ανοιχτή επιστολή των εκπαιδευτικών του ΠΑΜΕ
προς τους μαθητές με αφορμή την επέτειο της 25ης Μαρτίου

Αγαπητέ μαθητή, μαθήτρια

Ίσως έχεις βαρεθεί να ακούς συνέχεια για επετείους και γιορτές, ειδικά σήμερα που η πολιτική της συγκυβέρνησης ΝΔ-ΠΑΣΟΚ-ΔΗΜΑΡ, της Ευρωπαϊκής Ενωσης, του συστήματος των εφοπλιστών, των επιχειρηματιών κάνουν επίθεση στη ζωή σου και στην οικογένειά σου. Κράτα όμως το εξής: Ο,τι επίθεση και να σου κάνουν, δε θα σταματήσουν ποτέ να στοχεύουν στο μυαλό σου. Γι' αυτό σου λένε ψέματα και μισές αλήθειες και για την 25η Μαρτίου, όπως κάνουν και για την 28η Οκτώβρη αλλά και για το Πολυτεχνείο.

Είναι ώρα να πούμε τα πράγματα με το όνομά τους!

Δε σου κάνει εντύπωση το γεγονός ότι γιορτάζουμε την έναρξη της επανάστασης του 1821 στις 25η Μαρτίου ενώ ήδη στις 23 Μάρτη του 1821 η Καλαμάτα και άλλα μέρη της Πελοποννήσου είχαν απελευθερωθεί από τους Τούρκους;

Η απάντηση είναι ότι με διάταγμα του 1838, δηλαδή 13 χρόνια αργότερα, ορίσθηκε εθνική γιορτή η μέρα του Ευαγγελισμού για να ντύσουν την επανάσταση με θρησκευτικό μανδύα.

Ομως η επίσημη Εκκλησία δεν ήταν υπέρ της Επανάστασης. Οταν ο Παπαφλέσας συναντήθηκε με τον Παλαιών Πατρών Γερμανό για να του πει ότι όλα ήταν έτοιμα για την επανάσταση, ο τελευταίος άρχισε να τον βρίζει ότι είναι απατεώνας. Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός μάλιστα είχε πει: «Ας αφήσουμε τα παιδιά του Μωάμεθ να αποτελειώσουν τα παιδιά του Ροβεσπιέρου»!

Ενας από τους κοτζαμπάσηδες, δηλαδή τους Ελληνες άρχοντες της εποχής, είπε «κάλλιο οι Τούρκοι κι ο ραγιάς υπόδουλος, παρά λεύτερο έθνος με το λαό να' χει δικαιώματα»!

Είναι ψέμα ότι ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ύψωσε πρώτος τη σημαία της επανάστασης του 1821. Τη σημαία στην Πάτρα την ύψωσε ο λαϊκός ηγέτης Παναγιώτης Καρατζάς, τον οποίο δολοφόνησαν οι πρόκριτοι της Πάτρας.

Τι σημαίνει αυτό;

Η επανάσταση του 1821 ήταν σύγκρουση με τον Οθωμανικό Δεσποτισμό και συνδέονταν με την απελευθέρωση. Ολοι οι Ελληνες δεν ήταν υπέρ της επανάστασης. Μάλιστα, υπήρχαν Ελληνες που ήταν μέρος του Οθωμανικού Συστήματος εξουσίας.

Στην επανάσταση του 1821 δεν πήραν μέρος μόνο ορθόδοξοι Χριστιανοί και Ελληνες το γένος. Πήραν μέρος, κατ' αρχήν, οι λεγόμενοι Φιλέλληνες, από το χώρο της Δυτικής Ευρώπης.

Εκτός από τους Φιλέλληνες, ωστόσο, πήραν μέρος στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες και Βλάχοι, Μολδαβοί, Βούλγαροι, Αλβανοί, Σέρβοι, Τσιγγάνοι, Ούγγροι, Πολωνοί και άλλοι.

• Ξέρεις άραγε ότι στα πλοία του Μιαούλη, το πλήρωμα δεν ήξερε καθόλου την ελληνική γλώσσα και ότι μιλούσε Αρβανίτικα;
• Ξέρεις ότι οι επαναστάτες του 1821 δεν χωρίζανε το λαό σε Ελληνα και ξένο; Ο Ρήγας Φεραίος καλούσε Χριστιανούς και Τούρκους σε κοινό αγώνα για το γκρέμισμα της οθωμανικής κυριαρχίας και στη δημιουργία μιας Βαλκανικής Ομοσπονδίας.

Η επανάσταση του 1821 δεν ήταν θρησκευτικός πόλεμος, ξεσηκωμός των Χριστιανών κατά των Μωαμεθανών.

Ηρθαν στιγμές που Ελληνες και Τούρκοι πολέμησαν μαζί, εναντίον των Βενετών, των Ισπανών και του Πάπα (και αντίστροφα), προτιμώντας οι Ελληνες ραγιάδες την τουρκική από τη δυτικοευρωπαϊκή φεουδαρχία, αφού η τελευταία υπήρξε κατά πολύ σκληρότερη της τουρκικής.

Αλλά και οι Φιλέλληνες της Δυτικής Ευρώπης που συμμετείχαν στην επανάσταση του 1821, είχαν ταξικά κίνητρα: Να κυριαρχήσουν τα ιδανικά και οι σκοποί της μεγάλης (αστικής) Γαλλικής Επανάστασης, ανεξάρτητα από το ότι υπήρχε και ο θαυμασμός τους για την αρχαία παιδεία. Και όπως γνωρίζουμε, η εκκλησία στη Γαλλία δεν πέρασε και πολύ καλές ημέρες κατά τη Γαλλική Επανάσταση...

Όλα αυτά λοιπόν δε θα στα πουν τα σχολικά βιβλία γιατί δε θέλουν να ξέρεις τι είναι η επανάσταση για να βγάλεις τα σωστά συμπεράσματα για το σήμερα και τη ζωή σου.

Σου λέμε λοιπόν:

Στην επανάσταση του 1821 δεν ήταν όλοι οι Ελληνες μαζί γιατί είχε κοινωνικό χαρακτήρα.

• Κάθε κοινωνική επανάσταση δίνει απάντηση στο ερώτημα: ποια τάξη θα είναι στην εξουσία.
• Η επανάσταση είναι το όχημα για να προχωρήσει η κοινωνία μπροστά.

Σκέψου λοιπόν ότι σε όλη την Ευρώπη εκείνη την περίοδο ξεσπούσαν αστικές επαναστάσεις, δηλαδή επαναστάσεις που έβαζαν στόχο να φύγουν οι φεουδάρχες (κάτοχοι γης) από την εξουσία και να πάρουν την πολιτική εξουσία οι αστοί (κάτοχοι κεφαλαίου που εκμεταλλεύονται την ελεύθερη εργατική δύναμη).

Βγάλε τα συμπεράσματα σου
για το σήμερα!

Σήμερα πρωτοπόρα κοινωνική δύναμη, δηλαδή αυτοί που μπορούν και θέλουν να φέρουν τα πάνω κάτω, είναι η εργατική τάξη. Η αστική τάξη είναι πια αντιδραστική. Το ξέρεις, το ζεις! Γι' αυτό κάνει τέτοια επίθεση στη ζωή σου, γι' αυτό στέλνει τα ΜΑΤ όταν αγωνίζεσαι, σε θέλει σύγχρονο σκλάβο με μισθό ψίχουλα, με ζωή χωρίς δικαιώματα, σε βομβαρδίζει με ναρκωτικά.

Η επανάσταση του '21, όπως κάθε επανάσταση, ασκεί βία και δε σέβεται κανέναν θεσμό, καμιά νομιμότητα που εκμεταλλεύεται τους λαούς.

Στη σημαία της δε γράφει τίποτα για το νόμιμο αλλά για το δίκαιο

• Και σήμερα επίκαιρο σύνθημα είναι: «νόμος είναι το δίκιο του εργάτη και όχι τα κέρδη του κεφαλαιοκράτη»!

Οι επαναστάτες του 21 λέγανε «φωτιά και τσεκούρι στους προσκυνημένους», δε διαπραγματεύονταν με τους εχθρούς τους. Σήμερα, προσκυνημένοι είναι αυτοί που στηρίζουν την ΕΕ, το ΔΝΤ, την κοινωνία του κέρδους και της αγοράς.

• Ο στρατός της αντίδρασης (Ιερή συμμαχία τότε, Ευρωπαϊκή Ενωση, ΝΑΤΟ σήμερα) δεν είναι ανίκητος.
• Οι κοινωνίες χωρίζονται σε εκμεταλλευτές και εκμεταλλευόμενους. Στο λαό και τους από πάνω. Η αντίθεσή τους δε λύνεται με διάλογο αλλά με πάλη.

Ο λαός που πιστεύει στη δύναμή του νικά
Ο  λαός που παραδίνεται χάνει!

Κράτα το καλά: είτε στον αγώνα είτε στην υποταγή, ποτέ όλοι οι Ελληνες δεν ήταν μαζί!

Το 1821 κάποιοι έβλεπαν στον Οθωμανό κατακτητή, το φίλο, το στήριγμα της δικής τους εξουσίας. Το 1940 κάποιοι έλεγαν, οι «Γερμανοί είναι φίλοι μας» και συνεργάστηκαν με τους φασίστες. Είναι οι πολιτικοί πατεράδες των σύγχρονων ναζιστών της Χρυσής Αυγής.

Το 1821 κάποιοι καλούσαν το λαό σε ομοψυχία για να αντέχει στον τουρκικό ζυγό. Το 1940 κάποιοι έλεγαν ότι είναι τρέλα η αντίσταση. Σήμερα κάποιοι σε καλούν σε εθνική ομοψυχία για να βγούμε από την κρίση και εννοούν να θυσιάσεις τη ζωή και τα όνειρά σου για να σωθούν τα κέρδη της πλουτοκρατίας, του συστήματός τους! Κάποιοι άλλοι, μιλάνε για «κατοχή» από ξένα κράτη, για να κρύψουν τους Ελληνες επιχειρηματίες που πλουτίζουν από τον ιδρώτα των γονιών σου.

Την ιστορία τη γράφουν οι λαοί! Σήμερα είναι η δική σου σειρά

Η πάλη για τις ανάγκες σου θα είναι σκληρή αλλά δίκαιη. Ετσι ήταν πάντα!

Οργάνωσε τον αγώνα σου για τα δικαιώματά σου, διάβασε και μάθε την αληθινή ιστορία του λαού και του τόπου σου.

Αντάρτης-κλέφτης-παλικάρι, πάντα είναι ο ίδιος ο λαός!

☀️ ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ☀️
🌈  με Χαράς ευαγγέλια
σε Βαγγέλη | Βαγγελίτσα

😎 ℹ️

Εμείς -λόγω Καλαμάτας και μεσογειακής διατροφής, τον μπακαλιάρο (παστό εννοείται) δεν τον τρώμε κουρκούτι, προτιμάμε καπαμά με φρέσκια ντομάτα σκόρδο κρεμμύδι 

Κάποιοι “σεφ” τον είπαν –κρητικά, τσιλαδιά από παράφραση –λέει, της έκφρασης “του λαδιού”, γκουρμέ με σταφίδες κλπ..
Τίποτε απ όλ’ αυτά: δουλεύουμε σε δυο τηγάνια και σε 15λ είμαστε έτοιμοι. Τηγανίζουμε τον αλευρωμένο μπακαλιάρο και ετοιμάζουμε τη σάλτσα. Ανακατεύουμε –σερβίρουμε (φρεσκοτριμμένο πιπέρι-απαραίτητο και μερικές ελιές δεν βλάπτουν –κάποιοι ρίχνουν από πάνω λίγο μαϊντανό)
Καλή όρεξη

(2017) Ανοιχτή επιστολή των εκπαιδευτικών του ΠΑΜΕ
προς τους μαθητές με αφορμή την επέτειο της 25ης Μαρτίου

Αγαπητέ μαθητή, μαθήτρια,

Αυτές τις μέρες με αφορμή τις εκδηλώσεις για την επέτειο της 25ης Μαρτίου θα ακούσεις για τους εθνικούς στόχους, ότι η Ελλάδα περνά δυσκολίες, για την ανάπτυξη, που ουσιαστικά είναι ανάπτυξη για τους λίγους, ότι χρειάζεται σταθερότητα, ότι οι αγώνες και οι απεργίες βλάπτουν τον τόπο.

Θεωρούν δηλαδή εθνικό καθήκον οι εργαζόμενοι, η νέα γενιά της ανεργίας, των 200-300 ευρώ, της διαρκούς ανασφάλειας να κάτσει στα αυγά της, για να αυξηθούν τα κέρδη μια χούφτα ανθρώπων που καρπώνονται το πλούτο, που παράγουν με το μόχθο τους εκατομμύρια εργαζόμενοι.

Με την επιστολή αυτή θέλουμε να σου πούμε γι’ αυτά που δεν σου λένε τα σχολικά βιβλία γιατί δεν θέλουν να ξέρεις τι είναι η επανάσταση, για να βγάλεις τα σωστά συμπεράσματα για το σήμερα και τη ζωή σου.

Θα ρωτήσεις λοιπόν:
Μα δεν ήμασταν όλοι μαζί εναντίον των Τούρκων;
Σου απαντάμε: ΌΧΙ.

Για παράδειγμα, είναι ψέμα ότι ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ύψωσε πρώτος τη σημαία της επανάστασης του 1821. Όταν ο Παπαφλέσας συναντήθηκε με τον Παλαιών Πατρών Γερμανό για να του πει ότι όλα ήταν έτοιμα για την επανάσταση, ο τελευταίος άρχισε να τον βρίζει ότι είναι απατεώνας. Τη σημαία στην Πάτρα την ύψωσε ο λαϊκός ηγέτης Παναγιώτης Καρατζάς, τον οποίο δολοφόνησαν οι πρόκριτοι της Πάτρας.

Οι πρόκριτοι καταπολέμησαν λυσσαλέα κάθε ιδέα για διανομή της εθνικής γης στους φτωχούς αγρότες. Για να ανατρέψουν το Δημ. Μπαλή και τους χωρικούς, που είχαν λύσει δυναμικά το πρόβλημα των εθνικών κτημάτων και των τσιφλικιών, δε δίσταζαν οι πρόκριτοι να ζητάνε τη βοήθεια του Καπουδάν πασά.

Οι προεστοί της Υδρας, σκότωσαν με 70 μισθοφόρους το Λαϊκό ηγέτη και πρωτεργάτη του ξεσηκωμού στην Ύδρα Αντώνη Οικονόμου, ενώ αυτός κατευθυνόταν στην Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου.

Οι πρόκριτοι της Αχαίας απείλησαν με εμφύλιο πόλεμο αν ο Κολοκοτρώνης πλησίαζε στην Πάτρα η οποία έμεινε στα χέρια των Τούρκων μέχρι το τέλος.

Θα ρωτήσεις: Μα λένε όμως, ότι αυτές οι διχόνοιες είναι που έβλαψαν τους Έλληνες, που δεν άφησαν να πάει ο τόπος μπροστά;

Σου απαντάμε: η κοινωνία τραβά μπροστά, όταν ο λαός παλεύει για να ζει ανθρώπινα και με αξιοπρέπεια, με βάση τις σύγχρονες ανάγκες, με βάση τις δυνατότητες που επιτρέπει η σημερινή επιστήμη και τεχνολογία.

Για αυτό με τις επαναστάσεις, με τους αγώνες τους οι λαοί γράφουν ιστορία. Αλλά δεν κερδίζουν όλοι από αυτό. Κάποιες κοινωνικές ομάδες, κάποιες τάξεις υπερασπίζονται το παλιό, για να μην χάσουν τα πλούτη τους, τα προνόμια που τους εξασφάλιζε το παλιό καθεστώς.

Η επανάσταση του 1821 δεν ήταν μόνο πόλεμος ενάντια στον οθωμανικό δεσποτισμό, αλλά ήταν παιδί της Γαλλικής Επανάστασης που άνοιξε το δρόμο για να γκρεμιστεί το παλιό, η εξουσία των φεουδαρχών (κάτοχοι γης) που ήταν πλέον ξεπερασμένο σύστημα και να έρθει ένα νέο, για την εποχή εκείνη, οικονομικό σύστημα, της πολιτικής εξουσίας των αστών (κάτοχοι κεφαλαίου που εκμεταλλεύονται την εργατική δύναμη), ο καπιταλισμός δηλαδή.

Μην απορείς για αυτό. Ο πρόκριτοι και οι Εκκλησιαστικές αρχές που συμβούλευαν υποταγή στην «ισχυράν βασιλείαν των Οθωμανών» είχαν κτήματα, αντλούσαν φόρους, δοσίματα, εξουσίες από το παλιό κοινωνικό καθεστώς, το οθωμανικό σύστημα και την εξουσία του Σουλτάνου.

Όλοι αυτοί καλλιεργούσαν τη μοιρολατρία, τρομοκρατούσαν το λαό. Απαιτούσαν πίστη και υποταγή στην «Ιερή Συμμαχία» των δυναστών. Έλεγαν να αλλάξουμε τον Σουλτάνο με τους Άγγλους και τους Γάλλους. Θυμήσου τη δίκη του Κολοκοτρώνη, την δολοφονία του Ανδρούτσου, κ.α.

Άλλα είναι όμως τα δίκαια των πολλών, αυτών που κάθε μέρα αγωνιούν για το μεροκάματο και άλλα των εκμεταλλευτών τους. Ούτε το 1821, ούτε και σήμερα, δεν ήταν όλοι οι Έλληνες μαζί.

Όλα αυτά δεν τα διδάσκουν, γιατί θέλουν να μας κρύψουν ότι οι λαοί γράφουν την ιστορία. Ο λαός όρθωσε το ανάστημα του, παρόλο που τον τρομοκρατούσαν ότι, αν ξεσηκωθεί κατά του Σουλτάνου, των ντόπιων συνεργατών του και της «Ιερής Συμμαχίας», θα καταστραφεί.

Μπροστά σε τέτοιους εκβιασμούς έχει βρεθεί πολλές φορές ο λαός μας και έδωσε την απάντηση με τους αγώνες του.

Βρέθηκε και την περίοδο της ναζιστικής κατοχής, όταν οι συνεργάτες των ναζί, πολιτικοί πρόγονοι της σημερινής Χρυσής Αυγής, καθώς και άλλοι πολιτικοί, τον καλούσαν σε υποταγή και συνεργασία με τους κατακτητές, είτε οργάνωναν ή ευλογούσαν τα Τάγματα Ασφαλείας που ήταν συνεργάτες των ναζί στην κατοχή (Θ. Πάγκαλος, Στ. Γονατάς, Θεμ. Σοφούλης κ.ά.).

Και σήμερα μέσα στα σχολεία, οι εκπαιδευτικοί, οι μαθητές έδωσαν την απάντηση τους στα ρατσιστικά κηρύγματα της εγκληματικής Χρυσής Αυγής που χτυπάνε τους αγωνιστές ναυτεργάτες και ζητάνε να δουλεύουν με μεροκάματα πείνας, ενώ στα σχολεία ρίχνουν το ρατσιστικό δηλητήριο ενάντια στα προσφυγόπουλα, θέλουν το φτωχό να σκοτώνεται με τον φτωχότερο.

Σήμερα οι σύγχρονοι Κοτζαμπάσηδες και Φαναριώτες, οι βιομήχανοι, οι Τραπεζίτες, οι εφοπλιστές έχουν φτιάξει τη δική τους Ιερή Συμμαχία, την ΕΕ, το ΔΝΤ, τον ΟΟΣΑ, το ΝΑΤΟ. Αυτή τη συμμαχία της πλουτοκρατίας φτιασιδώνει σήμερα και το Υπουργείο Παιδείας  που καλεί με σχολικό πρόγραμμα μαθητές και εκπαιδευτικούς να γίνουν «πρέσβεις των Ευρωπαϊκών αξιών».

Γι’ αυτό σου λέμε. Και σήμερα, και χθες και αύριο, το θέμα είναι να μην κάνουμε πίσω από τη ζωή που έχουμε ανάγκη και να παλεύουμε ενάντια σε αυτούς που έχουν συμφέρον να μας εμποδίσουν να ζούμε «στο ύψος των ονείρων μας».

Σε καλούμε να αναρωτηθείς:

• γιατί  στα σχολεία μας, στα σπίτια μας, ζούμε τη φτώχεια, την ανεργία, Μνημόνια δίχως τέλος και από την άλλη οι εφοπλιστές παίρνουν αφορολόγητα καύσιμα και στους βιομήχανους δίνουν φτηνό ρεύμα;
• γιατί ενώ η παραγωγή, συνεχώς αυτοματοποιείται με «διαστημικές» τεχνολογίες, συνεχώς ακούμε για νέα θαύματα της επιστήμης, δεν εξασφαλίζονται ανθρώπινες συνθήκες εργασίας για όλους, δωρεάν κάλυψη όλων των αναγκών στην υγεία και στην παιδεία, πολιτισμός και αθλητισμός για όλη τη νεολαία;

Οι επαναστάτες του 21 λέγανε «φωτιά και τσεκούρι στους προσκυνημένους», δεν το έλεγαν για τους ξένους αλλά για τους Έλληνες. Σκέψου ποιος είναι τώρα ο προσκυνημένος.

Σήμερα, «προσκυνημένοι» είναι αυτοί που στηρίζουν την ΕΕ, το ΔΝΤ, την κοινωνία του κέρδους, όλοι αυτοί που μας λένε πως στην ζωή μας πρέπει να είμαστε ανταγωνιστικοί, πως εδώ είναι ο «θάνατος σου η ζωή μου», πως πρέπει να ζήσουμε με ψίχουλα.

Οργάνωσε τον αγώνα σου για τα δικαιώματά σου, διάβασε και μάθε την αληθινή ιστορία του λαού και του τόπου σου.

2022
Ανοιχτή επιστολή προς τους μαθητές έστειλαν εκπαιδευτικοί ενάντια στον πόλεμο και την ελληνική εμπλοκή.
Αγαπητή μαθήτρια, αγαπητέ μαθητή,

Εμείς, οι καθηγητές σου, νιώθουμε την ανάγκη να επικοινωνήσουμε μαζί σου για ένα θέμα που ξέρουμε πολύ καλά ότι πλέον απασχολεί εσένα και την οικογένειά σου: τον πόλεμο. Βλέπεις τις φρικιαστικές εικόνες των αμάχων, γυναικών και παιδιών, που σκοτώνονται από τη μηχανή του πολέμου. Ακούς τον ήχο των σειρήνων που «προετοιμάζουν» τον πληθυσμό για τον θάνατο που έρχεται από αέρα, στεριά, θάλασσα. Νιώθεις ότι αυτή τη φορά ο πόλεμος δεν είναι απλώς πιο κοντά, αγγίζει σχεδόν και τη χώρα μας. Τώρα είναι η ώρα, όλοι μαζί, να πούμε ένα βροντερό

ΟΧΙ στον ΠΟΛΕΜΟ και την ΕΜΠΛΟΚΗ της ΧΩΡΑΣ ΜΑΣ!
ΝΑΙ στη ΦΙΛΙΑ και ΑΛΛΗΛΛΕΓΥΗ των ΛΑΩΝ!

Είναι ο καιρός, μαζί με την αυτονόητη καταδίκη της ρωσικής εισβολής και τη γνήσια αλληλεγγύη στον ουκρανικό λαό, όπως και σε όλους τους λαούς του κόσμου που αντιμετωπίζουν πολέμους και προσφυγιά, να σκεφτούμε τι πραγματικά φταίει. Να συζητήσουμε μέσα στην τάξη, να οργανώσουμε δράσεις ενάντια στον πόλεμο στα σχολεία.

Ας σκεφτούμε και ας αναρωτηθούμε μαζί «διαλύοντας τη σκόνη που σκεπάζει το φως». Γιατί ο λαός της Ουκρανίας ματώνει από τις σφαίρες και τις βόμβες ή παίρνει το δρόμο της προσφυγιάς, βαδίζοντας μέσα από τα χαλάσματα, από τις γκρεμισμένες γέφυρες και τα συντρίμμια ενώ την ίδια στιγμή οι Ουκρανοί ολιγάρχες εγκαταλείπουν τη χώρα με ελικόπτερα και ιδιωτικά τζετ για να συνεχίσουν την χλιδάτη ζωή τους σε κάποιο θέρετρο του εξωτερικού;

Γιατί στη Ε.Ε. και σε άλλες χώρες την ίδια στιγμή που απαγορεύουν τον Τσαϊκόφσκι, τον Ντοστογιέφσκι και όλα τα σπουδαία έργα του Ρωσικού πολιτισμού και της καλλιτεχνικής δημιουργίας, αφήνουν να ρέει ελεύθερο το φυσικό αέριο;
Γιατί την ίδια στιγμή που στα σχολεία μας υπάρχουν τεράστιες ελλείψεις σε καθηγητές και απαρχαιωμένες υποδομές, στα νοσοκομεία τεράστιες ελλείψεις σε γιατρούς και νοσηλευτές δε δίνεται από τις κυβερνήσεις ούτε € και την ίδια στιγμή ψηφίζουν στη Βουλή τεράστια ποσά για πολεμικούς εξοπλισμούς; 

Αγαπητή μαθήτρια, αγαπητέ μαθητή,
Η Ιστορία έχει αποδείξει ότι οι πόλεμοι έχουν τις ρίζες τους στα τεράστια οικονομικά συμφέροντα, που κατά καιρούς συγκρούονται ακόμα και με τα όπλα, προκειμένου οι μεγάλες επιχειρήσεις να αποκομίζουν κέρδη. Η κυβέρνηση της Ρωσίας, με την απαράδεκτη εισβολή της στην Ουκρανία, και το ΝΑΤΟ με την ΕΕ, δε συγκρούονται για κάποια υψηλά ιδανικά ή για την ευτυχία των λαών τους, αλλά για τα κέρδη των μεγαλοεπιχειρηματιών και η σύγκρουσή τους αυτή έχει φτάσει να είναι ανοιχτός πόλεμος.
Για τον πόλεμο δεν ευθύνονται κάποιοι παρανοϊκοί ηγέτες, ούτε το ΝΑΤΟ είναι ο θεματοφύλακας της ειρήνης. Πριν το ξέσπασμα ενός πολέμου πάντα αξιοποιούνται διάφορα προσχήματα ώστε να κρυφτεί η αίτια, οι πραγματικοί λόγοι, που οδηγούν στο αιματοκύλισμα των λαών. Σήμερα, η κυβέρνηση της Ρωσίας αξιοποιεί ως αφορμή την προστασία των ρωσόφωνων πληθυσμών. Οι ΗΠΑ, το ΝΑΤΟ και η Ε.Ε., στον πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας, αξιοποίησαν το πρόσχημα της προστασίας από τον «σφαγέα Μιλόσεβιτς», στο Ιράκ «τα χημικά του Σαντάμ», στη Συρία «τον δικτάτορα Άσαντ» κ.ο.κ. Είναι οι ίδιοι που διέλυσαν τη Γιουγκοσλαβία τη δεκαετία του 1990.
Είναι χαρακτηριστική η δήλωση του προπονητή του Παναθηναϊκού Ιβάν Γιοβάνοβιτς ότι: «ο πόλεμος φέρνει δυστυχία, θάνατο, το ζούσαμε αυτό πριν από 24 χρόνια στη χώρα μου, όταν το ΝΑΤΟ βομβάρδιζε τη χώρα μου (σσ. τη Γιουγκοσλαβία) και εγώ ήμουν τυχερός που εκείνη την εποχή βρισκόμουν σαν ποδοσφαιριστής του Ηρακλή στην Ελλάδα».

Είναι οι ίδιοι που δεν έχουν επιβάλει καμία κύρωση στην Τουρκία που κατέχει το 40% της Κύπρου από την εισβολή του 1974. Προσπαθούν να μας πείσουν ότι είναι προς το συμφέρον μας, ότι είναι αυτονόητη υποχρέωση, στα πλαίσια της συμμετοχής της χώρα σε διεθνείς οργανισμούς (π.χ. Ε.Ε. – ΝΑΤΟ), η εμπλοκή της χώρας στο πολεμικό σφαγείο.

Είναι υποκριτικό το ενδιαφέρον τους για τη δημοκρατία και την ελευθερία. Είναι οι ίδιοι που στήριξαν ναζιστικές ομάδες στην Ουκρανία, που κάνουν επιθέσεις και στους Έλληνες ομογενείς που ζουν στην περιοχή.

Σε αυτή την επικίνδυνη κατάσταση η ελληνική κυβέρνηση συμμετέχει άμεσα στον πόλεμο, στέλνοντας στρατιωτικό υλικό στην Ουκρανία. Έτσι, την ώρα που οι γονείς σου και ο υπόλοιπος λαός, αδυνατούν να τα βγάλουν πέρα με την ακρίβεια, τις ανατιμήσεις στο ρεύμα και στα βασικά είδη πρώτης ανάγκης, ζουν στο πετσί τους τι θα πει φτώχεια, ανεργία, εξαθλίωση, φορτώνονται ολοένα και μεγαλύτερα βάρη για τη μόρφωση και τις σπουδές σας, βιώνουν τις οικονομικές συνέπειες του πολέμου, τις κυρώσεις του πολέμου που θα τις πληρώσουμε εμείς και οι οικογένειές μας, η ελληνική κυβέρνηση, εμπλέκει τη χώρα μας και τον λαό μας σε μια εξαιρετικά επικίνδυνη κατάσταση, συμμετέχοντας ενεργά στον πόλεμο.

Γι’ αυτόν άλλωστε τον λόγο, εδώ και πολλά χρόνια, αλλά με ιδιαίτερη ένταση την τελευταία δεκαετία, η χώρα μας έχει γεμίσει με βάσεις των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ, βάσεις που αποτελούν «μαγνήτη» για τα χτυπήματα άλλων χωρών σε περίπτωση γενικευμένου πολέμου: Σούδα, Άραξος, Αλεξανδρούπολη, Στεφανοβίκειο, αποτελούν ένα μόνο δείγμα των Αμερικανονατοϊκών βάσεων, που υποθηκεύουν το μέλλον το δικό σου και της οικογένειάς σου, όλου του λαού.

Γι’ αυτό κάθε χρόνο δίνονται 4 δις € για ΝΑΤΟικές δαπάνες, γι’ αυτό δόθηκαν 5 δις € για Ραφάλ και φρεγάτες, την ίδια στιγμή που οι δαπάνες για την Παιδεία και την Υγεία, για την προστασία της ζωή μας από τις φυσικές καταστροφές θεωρούνται κόστος.

Οι μαθητές, οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί δεν πρέπει να επιτρέψουμε να γίνουμε συνένοχοι στους κινδύνους που προκύπτουν. Για τα κέρδη κάποιων Ελλήνων μεγαλοεπιχειρηματιών δεν πρέπει η χώρα μας να κινδυνεύσει να γίνει μέρος του πολέμου. Ενός πολέμου από τον οποίο, οι εργαζόμενοι, οι άνεργοι, οι φτωχοί αγρότες, οι μικροκαταστηματάρχες δεν έχουν τίποτα να κερδίσουν. Αντιθέτως, θα τους ζητηθεί να χύσουν το αίμα τους στο πεδίο της μάχης. Είναι άλλωστε γνωστό ότι στους πολέμους «σκοτώνονται οι λαοί για τ’ αφέντη το φαΐ».

Ας σκεφτούμε ποιοι τελικά ωφελούνται τόσα χρόνια από τους πολέμους, όταν: οι 12 πλουσιότεροι άνθρωποι στον πλανήτη έχουν πλούτο ίσο με αυτόν ολόκληρης της Αφρικής, 500.000.000 τόνοι τροφίμων πετιούνται κάθε χρόνο στα σκουπίδια, ενώ κάθε 6 δευτερόλεπτα πεθαίνει ένας άνθρωπος από πείνα ή από αρρώστιες που μπορούν εύκολα να θεραπευτούν, οι μεγιστάνες του πλανήτη (όλων των εθνών) κάνουν ταξίδια στο διάστημα, ενώ 1 δισεκατομμύριο άνθρωποι παλεύουν να ζήσουν με λιγότερο από 1 ευρώ τη μέρα, η χώρα μας δίνει δισεκατομμύρια ευρώ για όπλα που δεν χρησιμοποιούνται για την άμυνα του λαού, αλλά στέλνονται σε άλλες χώρες. Το συμπέρασμα είναι ότι όσο οι λίγοι, οι ληστές του ανθρώπινου μόχθου, κατέχουν τον πλούτο, κερδίζουν κι από τον πόλεμο.

Αυτό συμβαίνει και στην Ουκρανία που είναι μια πλούσια χώρα, όμως ο πλούτος αυτός βρίσκεται στα χέρια Ουκρανών επιχειρηματιών και βιομηχάνων, ενώ πλούσιοι κι από άλλες χώρες αλλά κι ολόκληρες χώρες (Ρωσία, ΗΠΑ, Γερμανία, Γαλλία κ.ά.) τσακώνονται συνεχώς για το ποιος θα κερδίσει περισσότερα. Τελικά, ο λαός της Ουκρανίας όχι μόνο δε χαίρεται αυτόν τον πλούτο, αλλά υποφέρει κιόλας από τους τσακωμούς των ισχυρών.

Αγαπητή μαθήτρια, αγαπητέ μαθητή,
Εμείς, οι καθηγητές σου, καλούμε εσένα και την οικογένειά σου, να πούμε όλοι μαζί ένα μεγάλο ΟΧΙ στον πόλεμο των λίγων, που σπέρνουν θάνατο, εξαθλίωση, προσφυγιά και εκμετάλλευση στους πολλούς. Να πούμε ένα μεγάλο ΟΧΙ στην εμπλοκή της χώρας μας στον πόλεμο. Δεν έχουν καμιά δουλειά οι φαντάροι να βρίσκονται εκτός συνόρων. Δουλειά του στρατού είναι να υπερασπίζεται τα σύνορα της χώρας μας. Μαζί μπορούμε να πορευτούμε σε ένα κοινό αγώνα ενάντια σε αυτούς που βλέπουν την ανθρώπινη ζωή ως «παράπλευρη απώλεια», απαραίτητη για τα κέρδη τους.

Εμείς, ο λαός έχουμε τη δύναμη με την πάλη μας να βάλουμε τη σφραγίδα μας στις εξελίξεις και να συμβάλουμε, ώστε να ανοίξει ο δρόμος για την πραγματική ειρήνη, τη φιλία, την αλληλεγγύη, τις σχέσεις αμοιβαίου οφέλους με άλλους λαούς. Αυτή είναι η σωστή πλευρά της Ιστορίας…

Τ’ όνειρο του παιδιού είναι η ειρήνη.
Τ’ όνειρο της μάνας είναι η ειρήνη.
Τα λόγια της αγάπης κάτω απ’ τα δέντρα, είναι η ειρήνη.
         Γ. Ρίτσος

Προβολή οπτικοακουστικής παραγωγής Κεντρικής Επιτροπή του ΚΚΕ σε 6 επεισόδια

 Η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ, με αφορμή τη συμπλήρωση 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821, στο επίσημο κανάλι του Κόμματος στο YouTube (youtube.com/kkemedia) 
Πρεμιέρα  ανήμερα της 25ης Μαρτίου, με το 1ο επεισόδιο: «Η Επανάσταση, ατμομηχανή της Ιστορίας».
Τα επόμενα ... «Στην αυγή της νέας εποχής» | «Η πρωτοπορία του αγώνα»| «Και ποιοι θέλετε να αρματωθούν, αν όχι εμείς;» | «“Εμφύλιοι” πόλεμοι. Η επανάσταση μέσα στην επανάσταση» και 6ο «Η επανάσταση διδάσκει»
Η σειρά δίνει στο θεατή την ευκαιρία να παρακολουθήσει την εξέλιξη των γεγονότων που προηγήθηκαν, που οδήγησαν στην επανάσταση και τελικά στη συγκρότηση του ελληνικού αστικού κράτους.
Μπορεί επίσης να παρακολουθήσει τις ηρωικές μάχες των πρωταγωνιστών, τις “εμφύλιες” συγκρούσεις, αλλά και να δει μέσα σε ποιες τοπικές και διεθνείς οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες, αυτές οι ιστορικές στιγμές εκδηλώθηκαν.
Μέσα από τη σειρά επιχειρείται η αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας -σε αντιδιαστολή με το σύνολο των εκδοχών της αστικής ιστοριογραφίας- αλλά και η προσπάθεια εξαγωγής χρήσιμων ιστορικών συμπερασμάτων από την Επανάσταση του 1821.