Όχι για να επιβάλουν αλλά 🤔 για να πείσουν _ Αυτό είναι 🙃 που σου δίνει αξία ?¿

             Με την ευκαιρία μιας ανάρτησης σε ΜΚΔ για τον Βίκτορα Ουγκώ

Όχι να επιβάλεις αλλά να πείθεις.
___Αυτό είναι που σου δίνει αξία…
Η φωτογραφία της ανάρτησης

(συνειρμικά _ΚΝΕ)
Η επαναστατική ηθική και οι αντιθέσεις της _ “Το 1793” Στο Στέκι Πολιτισμού και Νεανικής Δημιουργίας της ΚΝΕ στην Αθήνα λειτούργησε από το 2022 για δεύτερη χρονιά Ομάδα ανάγνωσης Λογοτεχνίας. Η ομάδα ασχολήθηκε με το ρεαλιστικό γαλλικό μυθιστόρημα του 19^ου  αιώνα, με την πολύτιμη συμβολή της Μαρίας Πεσκετζή, διδάκτορα Φιλολογίας και πρόεδρο της Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων. Η ομάδα λειτούργησε σταθερά όλη τη χρονιά, μελετώντας ορισμένα μόνο από τα σπουδαία έργα των Μπαλζάκ, Φολμπέρ Ζολά και _φυσικά Ουγκώ. Στις συναντήσεις αναδεικνύονται πλευρές για τον κάθε συγγραφέα και την εποχή του, η ομάδα ανακαλύπτει με συλλογικό τρόπο τα ερωτήματα που θέτει ο συγγραφέας, συζητάει τα βαθύτερα ζητήματα που εντοπίζονται σε κάθε έργο.

Σκίτσο του Ουγκώ_από πρόφατη έκθεση στο Λονδίνο

                                                     _________
Ακολουθεί κείμενο του Σάββα Χυτήρογλου, μέλους της ομάδας, με τις σκέψεις του για το μυθιστόρημα του Β. Ουγκώ "Το 1793"
Το να γράψει κάποιος σήμερα ένα άρθρο για τη λογοτεχνία φαντάζει μάλλον “αιρετικό”. Πόσο μάλλον για ένα λογοτεχνικό έργο, το οποίο διαδραματίζεται κατά τη δύσκολη περίοδο όπου η αστική Γαλλική Επανάσταση παίρνει την πιο βίαιη μορφή της. “Το 1793” του Βίκτορα Ουγκώ, αποτελεί ένα απαιτητικό έργο: υπάρχει απόσταση μεταξύ της εποχής που διαδραματίζεται και του σημερινού ανθρώπου. Η σημερινή εποχή, άλλωστε, χαρακτηρίζεται από την υποχώρηση των επαναστατικών κινημάτων, ζούμε σε μια περίοδο όπου η αντεπανάσταση προσπαθεί με σθένος να επιβάλλει τον θρίαμβο της.  Τα βασικά ζητήματα που απασχολούν τον Ουγκώ στο συγκεκριμένο έργο είναι η αναγκαιότητα της επαναστατικής βίας, η ανελέητη σύγκρουση του παλιού με το νέο, η “συμπύκνωση” του χρόνου κατά την επαναστατική περίοδο και φυσικά, η δυναμική επίδραση που έχουν αυτές οι συνθήκες πάνω στους ανθρώπους της εποχής. Η σύνδεση των ιστορικών συνθηκών με τους χαρακτήρες του έργου, σε συνάρτηση με την σχεδόν τέλεια εξιδανίκευση των χαρακτήρων και των καταστάσεων, οδηγούν στη δημιουργία ενός υλιστικού περιβάλλοντος, στο οποίο ενυπάρχει έντονα το στοιχείο του ρομαντισμού. Η εναλλαγή μεταξύ της λυρικότητας στη γλώσσα του Ουγκώ και της λεπτομερειακής αποτύπωσης των πραγμάτων, αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της αντίθεσης. Η δυνατότητα του συγγραφέα να συνδυάζει αριστοτεχνικά τον λυρισμό και την ρεαλιστική αφήγηση, βοηθούν τον αναγνώστη να παρακολουθήσει και – εν τέλει – να απολαύσει το έργο.
Η πλοκή διαδραματίζεται κυρίως στην γαλλική περιοχή της Βρετάνης. Πρόκειται για μια κατά βάση αγροτική περιοχή, που αποτελεί το κέντρο της αντεπαναστατικής δραστηριότητας της περιόδου. Η Βρετάνη έρχεται, ουσιαστικά, σε σύγκρουση με το πρόσφατα επαναστατημένο Παρίσι, το οποίο επιδιώκει να εξασφαλίσει τη νίκη της επανάστασης σε όλη τη Γαλλία. Στις σελίδες του βιβλίου παρακολουθούμε την κορύφωση αυτής της σύγκρουσης στη Γαλλική ύπαιθρο.

Η αντίθεση παίζει κομβικό ρόλο στο έργο: έτσι έχουμε τον αντεπαναστάτη ευγενή Λαντενάκ απέναντι στον πρώην ιερέα και νυν άτεγκτο επαναστάτη Σιμουρντέν. Ο καθένας τους αντιπροσωπεύει μια εντελώς διαφορετική κοσμοθεωρία, είναι σχεδόν τέλεια διαφορετικοί ως προς τους στόχους και τις ιδέες τους. Ο Σιμουρντέν είναι επιφορτισμένος με την καταστολή της αντεπανάστασης στη Βρετάνη, της οποίας ηγείται ο Λαντενάκ. Υπό την ηγεσία του Σιμουρντέν, ως στρατιωτικός υπεύθυνος, ορίζεται ο Γκοβέν. Ο Γκοβέν είναι νέος, πρώην αριστοκράτης, ικανότατος στρατιωτικός, αλλά παράλληλα χαρακτηρίζεται έντονα από έναν ανθρωπιστικό ηθικό κώδικα. Η περίπλοκη σχέση του Σιμουρντέν με τον Γκοβέν (δάσκαλος και μαθητής στο παρελθόν) πολλές φορές επισκιάζει την αντίθεση μεταξύ των επαναστατών και του Λαντενάκ. Υπάρχει, επίσης, μια πληθώρα χαρακτήρων που δίνουν βάθος και εμπλουτίζουν την πλοκή. Η μητέρα Φλεσάρ, η φτωχή γυναίκα που χωρίζεται απ’ τα παιδιά της και προσπαθεί να τα βρει μέσα στο χάος της σύγκρουσης, ο τίμιος και μαχητικός πλην απλοϊκός λοχίας Ραντού, ο περιθωριακός «μάγος» του χωριού Τελμάρκ κτλ. Η πλοκή είναι δομημένη γύρω από τις διάφορες μάχες μεταξύ των επαναστατών και των αντεπαναστατών, και κλιμακώνεται με τηνπολιορκία του παλιού κάστρου της Λατούργκ, όπου καταφεύγει ο Λαντενάκ.

Η αλληγορία και οι αντιθέσεις είναι πανταχού παρούσες στο έργο -ο Ουγκώ, όντας πρωτίστως ποιητής, τις χρησιμοποιεί αριστοτεχνικά. Έτσι, για παράδειγμα, έχουμε τον βάλτο (αγρότες- αντίδραση) να αντιπαρατίθεται στο βουνό (αστοί-επανάσταση), το άγριο τοπίο της Βρετάνης που καλλιεργεί τον μυστικισμό και την στασιμότητα με τη ζωτικότητα του επαναστατημένου Παρισιού που το χαρακτηρίζει η κίνηση και η λογική. Σε μια σκηνή, χαρακτηριστική του συνδυασμού λυρικής αλληγορίας και λεπτομερής περιγραφής που χρησιμοποιεί ο Ουγκώ, οι αντεπαναστάτες ναύτες του πλοίου του Λαντενάκ χάνουν τον έλεγχο ενός κανονιού στο αμπάρι. Το κανόνι είναι ανεξέλεγκτο («το θανατερό κανόνι σφαδάζει, προχωρεί, οπισθοχωρεί... ροκανίζει τα εμπόδια... λιώνει τους άντρες σαν μύγες») ενώ οι ναύτες προσπαθούν μάταια να το κουμαντάρουν. Ο συγγραφέας τονίζει την προηγούμενη κατάσταση του κανονιού, την αδράνεια του, την υποταγή του στον άνθρωπο (... “ο αιώνιος αυτός σκλάβος εκδικείται”... “έχασε την υπομονή της και πως κατακτά τα δικαιώματα της με τρόπο παράδοξο και σκοτεινό”). Η αλληγορία είναι ξεκάθαρη: η ιστορία ξυπνάει και παρασέρνει τα πάντα στο διάβα της, το κανόνι γίνεται ο αμείλικτος φορέας της επαναστατικής αλλαγής (“καμιά δύναμη δεν είναι τόσο αμείλικτη όσο η οργή των άψυχων”).

Όλες αυτές οι αλληγορίες δεν έχουν κοσμητικό ρόλο, αλλά χρωματίζουν το ηθικό υπόβαθρο του έτους 1793- αυτής “της πελώριας χρονιάς που χαρακτηρίζεται από έλλειψη οίκτου”, για να παραφράσουμε τον Σιμουρντέν. Ο Ουγκώ τονίζει όλες αυτές τις αντιθέσεις, ακριβώς γιατί αντιλαμβάνεται την σημασία τους στην οριοθέτηση της επαναστατικής σύγκρουσης, η οποία με τη σειρά της ορίζει την επαναστατική ηθική: η αδυσώπητη σύγκρουση με το παλιό και τους φορείς του, παρά την ψυχολογική φθορά, ακόμα και αν οδηγήσει στην καταστροφή του επαναστάτη. Δεν είναι λοιπόν ο Ουγκώ που ορίζει στην πραγματικότητα την επαναστατική ηθική: είναι οι συνθήκες, τις οποίες περιγράφει γλαφυρά και με λεπτομέρεια, που την σχηματίζουν. Το βιβλίο καθιστά σαφή την αντίθεση που υπάρχει μεταξύ της αναγκαιότητας της επαναστατικής/αντεπαναστατικής βίας και της ψυχολογικής φθοράς που δημιουργείται ως αποτέλεσμα. Ο Ουγκώ, ουσιαστικά, δοκιμάζει τους χαρακτήρες του, τοποθετώντας τους διαρκώς σε ακραίες καταστάσεις που θέτουν υπό αμφισβήτηση τις αντιλήψεις και τις αρχές τους. Για παράδειγμα, ο ανελέητος αντεπαναστάτης Λαντενάκ, έχοντας μόλις διατάξει τον εμπρησμό του πύργου όπου έχουν φυλακιστεί τα παιδιά της Φλεσάρ, συγκλονίζεται σιωπηλά όταν ακούει το κλάμα της μάνας και επιστρέφει να τα ελευθερώσει, κάτι το οποίο τον οδηγεί στην αιχμαλωσία. Το αυτό ισχύει και στο στρατόπεδο των επαναστατών: η δυναμική της σχέσης του Σιμουρντέν με τον Γκοβέν και οι διαφορετικές τους αντιλήψεις για τον επαναστατικό αγώνα και τους σκοπούς του, αποτελούν το κύριο μέρος του δεύτερου μισού του βιβλίου.

Υπάρχουν σημεία στα οποία το κείμενο μοιάζει προφητικό: Οι ιδεολογικές αντιθέσεις μεταξύ των επαναστατών, οι οποίες οδηγούν ακόμη και σε σύγκρουση, δεν μπορούν παρά να υπερκεράσουν οποιαδήποτε προσωπική σχέση και οικειότητα, Η αναγνώριση της αναγκαιότητας της επαναστατικής βίας(Σιμουρντέν), έστω και αν γίνεται σαφές ότι ο συγγραφέας ταλανίζεται από αυτήν την πικρή παραδοχή (Γκοβέν). Η αντίθεση μεταξύ της προσωπικής ηθικής του ατόμου και η αναγκαιότητα της επαναστατικής βίας, το κύριο μοτίβο του έργου, ανταποκρίνεται, στην πραγματικότητα σε ικανοποιητικό βαθμό (χωρίς, έστω, την υπερβολική δραματικότητα που τους προσδίδει ο συγγραφέας).  Σε όλο το βιβλίο, ο συγγραφέας προτάσσει την μόρφωση ως το αντίδοτο στο σκοταδισμό της αντεπανάστασης, πράγμα που φαίνεται γλαφυρά κάθε φορά που περιγράφει τα αντεπαναστατικά στρατεύματα του Λαντενάκ, δίνοντας έμφαση στην “βάρβαρη” και “ημιζωώδη” κατάσταση τους. Ο κύριος εκπρόσωπος της αντεπανάστασης άλλωστε, ο Λαντενάκ, όχι μόνο εκμεταλλεύεται συνεχώς την άγνοια των υποτελών του, αλλά σε έναν μονόλογο- υπεράσπιση της φεουδαρχίας προβαίνει σε μια πραγματική ωδή στον σκοταδισμό (... “όσο υπάρχουν Βολταίροι, θα υπάρχουν και Μαράδες..., τα βιβλία δημιουργούν φονιάδες... Δικαιώματα του ανθρώπου! Δικαιώματα του λαού! Όλα αυτά είναι τελείως κενά περιεχομένου”). Σε κάθε περίπτωση, δεν επιβεβαιώθηκε από την πραγματικότητα αυτή η - ιδεαλιστική- άποψη του Ουγκώ για τη βαρύτητα της μόρφωσης στη διαμόρφωση επαναστατικού κριτηρίου ενός λαού, στην πολιτική- ιδεολογική του θωράκιση. Ασφαλώς, η μελέτη παίζει κομβικό ρόλο στην ωρίμανση και στον εμπλουτισμό της θεωρίας και της δράσης ενός κινήματος, αλλά είναι σαφές ότι ο Ουγκώ εξιδανικεύει τη μόρφωση, την τοποθετεί ως τον καθοριστικό παράγοντα της επαναστατικής σύγκρουσης.

Το “1793” αποτελεί ένα έργο το οποίο “ιχνηλατεί” την επανάσταση και την πολυπλοκότητα της με διαύγεια και οξυδέρκεια, χωρίς να απλουστεύει ή να την εκχυδαΐζει ούτε στο ελάχιστο. Έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την μετέπειτα αστική λογοτεχνία, η οποία είτε παρουσιάζει την επανάσταση ως μια ''τραγωδία'' όπου όλοι οι δράστες (επαναστάτες και αντεπαναστάτες) είναι “ένοχοι”, είτε ως μια “παραμόρφωση” της ιστορίας, καταγγέλλοντας τους επαναστάτες. Έτσι, στηριζόμενη σε μια σωρεία αντιεπιστημονικών θεωριών (“ανοιχτή κοινωνία”, “ολοκληρωτισμός” κτλ) που αποτελούν το λίπασμα της σύγχρονης λογοτεχνίας της, η αστική τάξη φτάνει σήμερα να αναθεματίζει την ίδια την επανάσταση που την έφερε στην εξουσία. Το ανάθεμα αυτό επεκτείνεται, κατά συνέπεια, και σε κάθε τι επαναστατικό και προοδευτικό εμφανίστηκε στα σπλάχνα της: έτσι, το 1793 ξεχνιέται, ή, παρουσιάζεται ως ένα από τα λιγότερο σημαντικά και μάλλον ξεπερασμένα έργα του Ουγκώ. Μέσα στην αντεπαναστατική περίοδο που διανύουμε, έργα όπως αυτό μας φέρνουν σε επαφή με την εμπειρία επαναστάσεων του παρελθόντος. Η λογοτεχνία μπορεί να αποτελέσει φάρο στο σημερινό σκοτάδι, αντίδοτο στην λήθη της μετά-89 εποχής και σύνδεσμο με τα ιστορικά διδάγματα των παλαιότερων αγώνων.

Ξαναγυρνώντας στον υπότιτλο “Με την ευκαιρία μιας ανάρτησης για τον Βίκτωρα Ουγκώ” _δυο αράδες “Όχι να επιβάλλεις αλλά να πείσεις. Αυτό είναι που σου δίνει αξία...”
Συνήθως τα τσιτάτα, δημιουργούν έναν εντυπωσιασμό, αλλά όταν είναι μιας άλλης εποχής χρειάζεται προσοχή. Καταρχήν, το συγκεκριμένο ξεκινάει ως εξής: "L'homme est fait non pas pour traîner des chaînes, mais pour ouvrir des ailes” __ “Ο άνθρωπος δεν είναι φτιαγμένος για να σέρνει αλυσίδες, αλλά για να ανοίγει φτερά”.

Από κει και πέρα υπογραμμίζει τη σημασία του σεβασμού της ελευθερίας και του διαλόγου αντί του εξαναγκασμού ή της βίας. Αλλά ποιας ελευθερίας; Αυτής της άρχουσας τάξης, που _προκειμένου να διασφαλίσει την κυριαρχία της, επιδιώκει να εμποδίσει τη μετατροπή της όποιας αμφισβήτησής της σε συνειδητή οργανωμένη πάλη και, πολύ περισσότερο, σε επαναστατική πολιτική πάλη; Που επιδιώκει τον εγκλωβισμό των συνειδήσεων νέων κυρίως ανθρώπων, με στόχο να αποτρέψει τη συμμετοχή τους στους αγώνες του λαού και της εργατικής τάξης; Η ελευθερία των ιμπεριαλιστών και του σφαγέα του λαού της Παλαιστίνης Νετανιάχου να δολοφονεί χιλιάδες γυναικόπαιδα; Δείτε και Νάκμπα _με την Παλαιστίνη ως τη λευτεριά __ Η έξι μηνών Siwar Ashour έχει γνωρίσει μόνο τον πόλεμο … Είναι προφανές πως τέτοια “πειστικότητα, αντί της επιβολής”, δεν θα πάρουμε!!  Ο ίδιος ο Ουγκώ υποστήριζε τον σεβασμό της κοινωνικής δικαιοσύνης _κατά Anatole France «La loi dans sa majestueuse égalité interdit à tous, aux riches comme aux pauvres, de dormir sous les ponts, de coucher dans la rue et de voler du pain» -Ο νόμος στην μεγαλοπρεπή ισότητα απαγορεύει σε όλους, πλούσιους και φτωχούς, να κοιμούνται κάτω από γέφυρες, να κοιμούνται στο δρόμο και να κλέβουν ψωμί. Ανατόλ Φρανς (Anatole France, πραγματικό όνομα François Anatole Thibault, Παρίσι, 16_Απρ_1844 – 12_Οκτ_1924) ήταν Γάλλος μυθιστοριογράφος και κριτικός (Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας 1921).

              "Ο άνθρωπος που γελά"
Κάποιες μορφές στέκουν στο πνευματικό στερέωμα αναλλοίωτες από το χρόνο. Τέτοιος γίγαντας είναι ο Βίκτορ Ουγκό, υμνητής της Γαλλικής Επανάστασης, που στο πλούσιο και μεγαλειώδες έργο του σαλπίζει το σπάσιμο της αλυσίδας των σκλάβων, τη μελλοντική κυριαρχία τους και την αδιαμφισβήτητη πτώση κι εξαφάνιση των αριστοκρατών: "Μιλόρδοι, σας το λέω, εγώ είμαι ο λαός. Σήμερα τον καταπιέζετε, σήμερα με γιουχάρετε. Αλλά το μέλλον είναι σκοτεινό κι ο πάγος θα λιώσει. (...) Θα 'ρθει μια ώρα, που μια τρομερή δόνηση θα κόψει στα δύο την καταπίεσή σας και τότε άγριος μυκηθμός θα απαντήσει στις τωρινές κοροϊδίες σας". Τα λόγια του γεμάτα πάθος και δύναμη είναι κρατήρες ηφαιστείων σε δράση: "Κάποια μέρα θα έρθει η πραγματική κοινωνία. Τότε δε θα υπάρχουν πια άρχοντες, θα υπάρχουν μόνο ελεύθεροι θνητοί. Δε θα υπάρχουν πια αφεντάδες, θα υπάρχουν πατεράδες. Αυτό θα είναι το μέλλον. Δε θα υπάρχουν πια υποκλίσεις, ταπεινότητες, αμάθειες, άνθρωποι που ζουν σε ζωώδη κατάσταση, δε θα υπάρχουν πια αυλικοί κι υπηρέτες, ούτε και βασιλιάδες, παρά μόνο φως". Στον "άνθρωπο που γελά", αφετηρία του η Αγγλία του 17^ου (τέλος) και 18^ου (αρχές) αιώνα. Οι δολοπλοκίες, οι εγκληματικές ενέργειες των βασιλιάδων, που ένα από τα θύματά τους υπήρξε κι ο ήρωας του έργου, οι απάνθρωποι νόμοι, η διαφθορά, η διαστρεβλωμένη ηθική, όλα είναι κομμένα και ραμμένα σε βάρος των εξαθλιωμένων από την πείνα, τις αρρώστιες, τη γύμνια: "Ναι, από την κόλαση των φτωχών φτιάχνεται ο παράδεισος των πλουσίων". Το ακονισμένο νυστέρι του χώνεται βαθιά στο καλοθρεμμένο στέρνο των Αγγλων αριστοκρατών - και με συνεχείς παραλληλισμούς στους Γάλλους ομοίους τους - κι από τη βαθιά τομή ξεχύνεται η κακοφορμισμένη σαπίλα τους. Σ' ένα παραλήρημα που φλέγεται από τον πόνο για τον πάσχοντα άνθρωπο, μέσα στους αιώνες, υψώνεται ο ύμνος για τον αδικημένο, κυνηγημένο, καταπιεσμένο λαό, με την αγόρευση του "ανθρώπου που γελά". "Έρχομαι να καταγγείλω την ευτυχία σας. Είναι καμωμένη από τη δυστυχία των άλλων. Έχετε τα πάντα, αλλά τα πάντα τα δικά σας είναι καμωμένα από το τίποτα των άλλων. Το ανθρώπινο γένος είναι ένα στόμα κι εγώ είμαι η κραυγή του. Θα με ακούσετε. Έρχομαι να σας δείξω πατρίκιοι της Αγγλίας το μεγάλο δικαστήριο του λαού... Στήριξα το κατηγορητήριό μου στον απέραντο, τεράστιο πόνο... Ο πόνος, όχι δεν είναι μόνο μια λέξη, κύριοι ευτυχισμένοι... Την πείνα τη γεύτηκα, την περιφρόνηση την ήπια. Και τώρα την ξερνάω εδώ μπροστά σας...".

Οι δυνατοί συμβολισμοί του με κυρίαρχο τον "άνθρωπο που γελά" (μια τραγική φυσιογνωμία της παγκόσμιας λογοτεχνίας), το Χόμο και τον Ούρσους, η λεπτή, οξύτατη όμως ειρωνεία: "Αναμφίβολα ο λαός οφείλει να πληρώνει, αναμφίβολα ο λαός οφείλει να υπηρετεί, όμως αυτό θα πρέπει να του αρκεί... Απ' αυτόν βγαίνουν οι δυο δυνάμεις του κράτους, ο στρατός και ο προϋπολογισμός. Να είσαι φορολογούμενος, να είσαι και στρατιώτης, μήπως αυτό δεν είναι αρκετό; Ο φόρος κι η στρατιωτική θητεία είναι μισθοί, που τους πληρώνουν οι λαοί και τους εισπράττουν οι πρίγκιπες. Ο λαός δίνει το αίμα του και το χρήμα του μέσω του οποίου τον οδηγούν. Ο λαός έχει άγνοια, είναι τυφλός... Ο αδαής είναι χρήσιμος σαν είναι στο σκοτάδι, που επειδή καταργεί το βλέμμα, καταργεί και τις επιθυμίες... Όποιος διαβάζει σκέφτεται, κι όποιος σκέφτεται, κάνει κάποιους συλλογισμούς. Να μην κάνεις συλλογισμούς, αυτό είναι το χρέος σου...". Ο χειμαρρώδης λόγος, η απαράμιλλη ψυχογραφική ικανότητα, τα εκφραστικά, λεπτομερειακά πορτρέτα, η στέρεη φιλοσοφία, δομημένη στη γνώση και την πείρα, είναι οι ύψιστης τέχνης ογκόλιθοι, που τεχνούργησαν τη μεγαλειώδη γραφή του. Να γιατί ο χρόνος δεν μπορεί να θίξει το ελάχιστο από το ανάστημά του. ___"Σύγχρονη Εποχή", Αθήνα 1998

Οι “Άθλιοι” εμπνέουν 163+ xρόνια!

«Ο,τι και να γίνει σήμερα, πολίτες, είτε ηττηθούμε είτε νικήσουμε, πάντως θα κάνουμε μια επανάσταση. Όπως οι πυρκαγιές φωτίζουν όλη την πόλη, το ίδιο κι οι επαναστάσεις φωτίζουν όλο το ανθρώπινο γένος. (…) Φίλοι μου, η ώρα που περνούμε και που σας μιλώ, είναι μια ώρα ζοφερή. Αλλά αυτό είναι το τρομερό τίμημα του μέλλοντος. Αδέρφια μου, εδώ είναι το ενωτικό σημείο εκείνων που έχουν φρονήματα κι εκείνων που υποφέρουν. Αυτό το οδόφραγμα δεν είναι καμωμένο ούτε με πέτρες ούτε με καδρόνια ούτε με σιδερικά. Είναι καμωμένο από δυο συσσωρεύσεις, τη συσσώρευση των ιδεών και τη συσσώρευση των πόνων. Η δυστυχία ανταμώνει εδώ με το ιδανικό. Η μέρα αγκαλιάζει τη νύχτα και της λέει: “Θα πεθάνω μαζί σου και θ’ αναστηθείς μαζί μου”. Τα βάσανα προσκομίζουν εδώ την αγωνία τους και οι ιδέες την αθανασία τους. Αδέρφια, όποιος πεθαίνει εδώ, πεθαίνει μεσ’ στην ακτινοβολία του μέλλοντος». Το παραπάνω κείμενο θα μπορούσε να αποτελεί απόσπασμα ομιλίας κάποιου σύγχρονου αγωνιστή, είναι όμως απόσπασμα από τους «Άθλιους», του μνημειώδους λογοτεχνικού έργου του ευρωπαϊκού 19^ου αιώνα. Είναι λόγια του αρχηγού των επαναστατών, μπροστά σ’ ένα οδόφραγμα, σ’ αυτό το εμβληματικό βιβλίο του Βίκτορ Ουγκό, του πιο πολυδιαβασμένου Γάλλου συγγραφέα όλων των εποχών. Αυτό το κλασικό μυθιστόρημα, που γράφτηκε 162 χρόνια πριν και υπήρξε πρωτοποριακό στη σύλληψή του, έβγαλε από το παρασκήνιο τον εργαζόμενο γαλλικό λαό. Σήμερα, η κορυφαία εργασία του ποιητή Γιώργου Κοτζιούλα, που «ξαναγράφει» σε καθαρά και ρέοντα Ελληνικά τους «Άθλιους», επανακυκλοφορεί από τη «Σύγχρονη Εποχή», προσαρμοσμένη γλωσσικά και μεταφραστικά, χωρίς να πειράζεται το ύφος του Έλληνα κομμουνιστή δημιουργού. Το ξαναδιάβασμα αυτού του λαϊκού και – πάντα – επίκαιρου έργου, ιδιαίτερα στις σημερινές συνθήκες, προσφέρει όχι μόνο απόλαυση, αλλά και έμπνευση. Η Κόλαση της πραγματικότητας. Οπως είχε δηλώσει ο Ουγκό, «ο Δάντης έκανε την Κόλασή του με την ποίηση. Εγώ επιχείρησα να κάνω τη δική μου με την πραγματικότητα». Αυτό ακριβώς έκανε ο Ουγκό, μια εκτεταμένη τοιχογραφία της γαλλικής κοινωνίας του πρώτου μισού του 19ου αιώνα, με τις ταξικές και πολιτικές συγκρούσεις της, με όλο και πιο φανερή τη – συνειδητή – παρουσία της εργατικής τάξης σε αυτές, με κορύφωση την εξέγερση του Ιούνη του 1832.

Κεντρικός ήρωας της ιστορίας του είναι ένας εποχιακός εργάτης γης, ο θρυλικός Γιάννης Αγιάννης, που η ανέχεια τον εξαναγκάζει να κλέψει ένα καρβέλι ψωμί και που καταδικάζεται γι’ αυτή του την πράξη σε 19 χρόνια φυλακή. Τα κάτεργα τον μεταμορφώνουν σε κτήνος. Μετά την απελευθέρωσή του, η συνάντησή του με έναν επίσκοπο, ο οποίος τηρεί τις πιο ανθρωπιστικές αρχές του χριστιανισμού, τον οδηγεί στο να αλλάξει χαρακτήρα και να επιδιώξει, ως σκοπό ζωής, την ηθική του τελείωση. Εξελίσσεται σε έναν αυτοδημιούργητο αστό – επιχειρηματία, που αναζητά την ατομική λύτρωση στη χριστιανική θρησκεία και γίνεται το σύμβολο των αδικημένων και κατατρεγμένων.

• Η χωρίς παρελθόν εργάτρια Φαντίνα, που η απόλυτη φτώχεια εξαναγκάζει να γίνει πόρνη. 
• Ο άτεγκτος εκπρόσωπος της κρατικής εξουσίας, ο αστυνομικός Ιαβέρης, που, αν και προερχόμενος από το κοινωνικό περιθώριο, γίνεται ο πιο ένθερμος απολογητής και θεματοφύλακας της «τάξης».
• Το αποτρόπαιο ζευγάρι των Θεναρδιέρων, υβρίδιο ανάμεσα στον μικροαστό και το λούμπεν προλεταριάτο.
• Η ομάδα των νεαρών επαναστατών, με χαρακτηριστικότερη μορφή τον «ροβεσπιερικό» Ενζολορά.

Ο συγγραφέας εστιάζει στις συνθήκες εξαθλίωσης της αναδυόμενης εργατικής τάξης, τα πρόσωπα του βιβλίου «συμβολίζουν» κοινωνικές και πολιτικές «περσόνες» της συγκεκριμένης περιόδου του 19ου αιώνα. Πιο χαρακτηριστική μορφή ο Γαβριάς, που εκφράζει το εξεγερτικό πνεύμα του προλεταριάτου, παιδί του δρόμου, συνειδητοποιημένος, περιπαικτικός – τραγουδώντας το γνωστό τραγουδάκι «τι κακό σε αυτό το μέρος, γι’ αυτό φταίει ο Βολταίρος, κι αν ξερό ψωμί μασώ για αυτό φταίει ο Ρουσό» – χάνει τη ζωή του στα οδοφράγματα του Παρισιού. Και βέβαια συμβολισμό έχει και ο κεντρικός ήρωας των «Άθλιων» του Β. Ουγκό, ο Γιάννης Αγιάννης. Παρακολουθούμε την ηθική του ανύψωση: Παρόλο που ξεκινά από τους κόλπους του λούμπεν προλεταριάτου, μέσα από την προσωπικότητά του αναδεικνύονται οι αρετές των ταπεινών, των προλετάριων του φτωχόκοσμου, που όμως σύμφωνα και με τις αντιλήψεις του Ουγκό, φτάνουν μέχρι την καλοσύνη, την αγάπη, όχι όμως την επανάσταση που συμβαίνει δίπλα του, γύρω του, αλλά ο ίδιος δεν συμμετέχει. Η κοινωνική αδικία και η τεχνητή κόλαση

Προλογίζοντας ο συγγραφέας τους «Άθλιους», όταν πρωτοκυκλοφόρησαν στις Βρυξέλλες, το 1862, σημείωνε: «Όσο υπάρχει, εξαιτίας των νόμων και των ηθών μια κοινωνική αδικία που δημιουργεί τεχνητά, μέσα στην καρδιά του πολιτισμού, κολάσεις και εμπλέκει μια μοίρα ανθρώπινη στο πεπρωμένο που η φύση του είναι θεϊκή, όσο τα τρία προβλήματα του αιώνα, η κατάπτωση του άντρα από την προλεταριοποίηση, ο εξευτελισμός της γυναίκας από την πείνα και η ατροφία του παιδιού από το σκοτάδι, παραμένουν άλυτα, κι όσο ο λαός μας είναι καταδικασμένος να πεθαίνει από κοινωνική ασφυξία, όσο υπάρχει αμάθεια και αθλιότητα, βιβλία σαν κι αυτό εδώ, ίσως να μην είναι ανώφελα». Η έντονη αντίθεσή του με το καθεστώς του Ναπολέοντα Γ’ τον οδηγεί σε μια μακροχρόνια εξορία στα νησιά της Μάγχης. Εκεί, στο νησί Γκουέρνσεϊ γράφει τους «Άθλιους», ανεβάζοντας στο προσκήνιο της μυθιστορηματικής δράσης τον άνθρωπο της εργατικής τάξης (ιδιαίτερα τους βασανισμένους εργαζόμενους της προβιομηχανικής Γαλλίας). Ο λαϊκός χαρακτήρας του έργου βοήθησε μάλιστα την εργατική τάξη να το αγαπήσει και να έρθει σε επαφή, ως αναγνωστικό κοινό, με τη λογοτεχνία.

Ο Β. Ουγκό εμπνεόταν από έναν ουτοπικό σοσιαλισμό, συμπαθούσε την Παρισινή Κομμούνα, οι ιδέες του όμως δεν συναντήθηκαν με τις ιδέες των σύγχρονών του, Μαρξ και Ενγκελς. Καταγγέλλει τον καπιταλισμό και τις άθλιες συνθήκες εκμετάλλευσης που φέρνει για τη ζωή των χιλιάδων φτωχών και καταπιεσμένων. Στο πρόσωπο του Ιαβέρη καταγγέλλει τη σκληρότητα και απανθρωπιά της αστικής εξουσίας (της κάθε εκμεταλλευτικής εξουσίας). Η προσέγγισή του όμως παραμένει διαισθητική, συναισθηματική και όχι επιστημονική. Η πορεία απ’ την κτηνωδία στο καθήκον

Να πώς ο ίδιος ο Ουγκό δίνει το στίγμα του βιβλίου του: «Το βιβλίο που έχει μπρος του ο αναγνώστης αυτή τη στιγμή, είναι η πορεία απ’ το κακό στο καλό, απ’ το άδικο στο δίκαιο, απ’ το ψεύτικο στο αληθινό, απ’ τη νύχτα στη μέρα, απ’ το ένστικτο στη συνείδηση, απ’ τη σήψη στη ζωή, απ’ την κτηνωδία στο καθήκον, απ’ την κόλαση στον ουρανό». Οι πληγές της ανθρωπότητας όμως, που ο Ουγκό πίστευε ότι θα κλείσουν τον 20ό αιώνα, είναι ακόμη ανοιχτές, όπως είναι ανοιχτοί και οι λογαριασμοί για το επαναστατικό υποκείμενο της εποχής μας, την εργατική τάξη και το κόμμα της.

• Διαβάστε αυτήν την εξαιρετική έκδοση της «Σύγχρονης Εποχής», ξαναμελετήστε αυτόν τον συγγραφέα, που είναι ένας ολόκληρος κόσμος παγιδευμένος μέσα σε έναν άνθρωπο.
  
• Αυτόν που μας είπε πως «εκεί που ανοίγει ένα σχολείο, κλείνει μια φυλακή». Πως «τίποτε δεν μπορεί να αντισταθεί σε μια ιδέα που έχει έρθει η ώρα της».
• Πως «δεν είναι τίποτα να πεθάνεις. Είναι τρομακτικό να μη ζεις».
• Πως «το διάβασμα είναι όπως η τροφή και το νερό. Το πνεύμα που δεν διαβάζει χάνει βάρος, όπως ένα σώμα που δεν τρώει».
• Πως «μπορώ, θέλω, γνωρίζω. Είναι οι τρεις λέξεις που κυβερνούν τον κόσμο».
  

  Κάτι σαν επίλογος, μετά από παραίνεση της φίλης Μυρτούς _αδόκιμη η γενική
  

  Les citations dans le roman de Victor Hugo __ Notre-Dame de Paris.

  

  Notre travail est divise en cinq chapitres ou on etudie le phenomene citationnel d’un point de vue particulier. Ainsi, dans le premier chapitre on aborde le terme general de l’intertextualite afin d’arriver a un terme plus particulier, celui de la citation qui constitue une de ses formes voire sa forme originelle. On parle de l’intertextualite comme theorie de la critique litteraire et d’un systeme hermeneutique sous le prisme des differents theoriciens. On analyse le triangle, qui constitue la matrice de la litterature, compose par la citation, la lecture et l’ecriture. Etant donne que la citation est la forme originelle de toute pratique papetiere, elle est etroitement liee tant a la lecture, qui se divise en quatre formes, qu’a l’ecriture qui est, en fait, une recriture. Notre premier chapitre s’acheve sur la constatation que la citation est un fait de langage avec sa propre signification et ses valeurs. C’est la citation qui nous permet la liaison entre deux champs de recherche : la linguistique et la litterature.

  Bibliographie

  • 1.     Aristote, Rhetorique II, trad. M. Dufour et A. Wartelle, Paris, Les Belles Lettres, 1960-1973.
  • 2.     Bakhtine Michai'l, Esthetique et Theorie du roman, Paris, Gallimard, 1978.
    La Poetique de Dosto'ievski, Paris Seuil, 1970.
  • 3.     Barthes Roland, « L’ancienne rhetorique », Communications, Paris, Seuil, 1970.
  • 4.       Le plaisir du texte, Paris, Seuil, 1973.
  • 5.     Benveniste Emile, « Semiologie de la langue », Problemes de linguistique generale, Paris, Gallimard, 1966.
  • 6.     Chevalier Anne, « Du detournement des sources », La citation, Revue des sciences humaines, tome LXVII, no 196, octobre-decembre 1984.
  • 7.     Compagnon Antoine, La seconde main ou le travail de la citation, Paris, Seuil, 1979.
  • 8.     Dallenbach Lucien, « Intertexte et autotexte », Poetique, no 27, Seuil, 1976.
  • 9.        Darcos Xavier et Tartayre Bernard, XVII siecle, Paris, Hachette, 1987.
  • 10.     Deleuze Gilles, Nietzsche et laphilosophie, Paris, PUF, 1962.
  • 11.     Eigeldinger Marc, Mythologie et Intertextualite, Geneve, Slatkine, 1987.
  • 12.     Fontanier Pierre, Les figures du discours, Paris, Flammarion, 1977.
  • 13.   Frege Friedrich Ludwig Gottlob, « Sens et denotation », Ecrits logiques et philosophiques, trad. C. Imbert, Paris, Ed. du Seuil, 1971.
  • 14.     Genette Gerard, « Frontieres du recit », Figures II, Paris, Seuil, 1969.
  • 15.     Palimpseste. La litterature au second degre, Paris, Seuil, 1982.
  • 16.   Horace, Art Poetique, Voir, M.-C. Dock, Etudes sur le droit d’auteur, Paris, Librairie de droit et de jurisprudence, 1963.
  • 17.   Hugo Victor, Notre-Dame de Paris 1482, Paris, Bibl. de la Plei'ade, Gallimard, 1975.
  • 18.     Notre-Dame de Paris, Paris, ed. Garnier Freres, 1961.
  • 19.     Notre-Dame de Paris (extraits), Montrouge (Hauts-de Seine),Librairie Larousse, 1973. Ffiuvres Poetiques I, Paris, Bibl. de la Plei'ade, 1968.
  • 20.   Jakobson Roman, Essais de linguistique generale, trad. Fr., Paris, Ed. de Minuit, 1963; Ed. du Seuil, coll. « Points », 1963.
  • 21.     Jenny Laurent, « La strategie de la forme », Poetique, no 7, Seuil, 1976.
  • 22.   Kristeva Julia, Semeiotike, Recherches pour une semanalyse, Paris, Le Seuil, 1969.
  • 23.   Labrosse Claude, « Lecture et citations de La Nouvelle Hiloi'se : reflexion sur la mise en pieces du texte », La citation, Revue des sciences humaines, tome LXVII, no 196, octobre-decembre 1984.
  • 24.   Lagarde et Michard, XVI siecle, Paris, Bordas, 2001.
  • 25.    XVIII siecle, Paris, Bordas, 1997.
  • 26.   Larbaud Valery, “Sous l’invocation de saint Jerome”, Technique, Paris, Gallimard, 1946.
  • 27.   Lecercle Francis, « Isherwood lecteur d’Isherwood. L’autobiographie comme reecriture du roman », La citation, Revue des sciences humaines, tome LXVII, no 196, octobre-decembre 1984.
  • 28.   Litsardaki Maria, Desguisant et Difformant a nouveau service, Thessalonique, University Studio Press, 2005.
  • 29.   Makropoulou Marie, Guy de Maupassant, La vie errante-Une dirive mystique ?, Thessalonique, University Studio Press, 2003.
  • 30.   Montaigne Michel Eyquem de, Les Essais III, ed. Etablie par P. Villey, Paris, Quadrige/PUF, 1965.
  • 31.   Morawski Stefan, “The basic Functions of Quotation”, Sign, Language, Culture, JanuaLinguarum, Series major I, La Haye-Paris, Mouton, 1971.
  • 32.   Peirce Charles Sanders, The Philosophy of Peirce, Selected Writings (J. Buchler), Londres-New York, Harcourt, Brace and Co., 1940.
  • 33.   Perrone-Moises Leyla, « L’intertextualite critique », Poitique, no 27, Seuil, 1976.
  • 34.   Philippe Antoine, Les ricits de voyage de Chateaubriand, Paris, ed. Champion, 1997.
  • 35.   Piegay-Gros Nathalie, Introduction a l’intertextualiti, Paris, Nathan, 1996.
  • 36.   Piroue Georges, Victor Hugo romancier ou les dessus de l’inconnu, Paris, ed. Denoel, 1964.
  • 37.   Proust Marcel, A la recherche du temps perdu, Paris, Bibl. de la Plei'ade/Gallimard, 1954.
  • 38.   Riffaterre Michael, La production du texte, Paris, Seuil, 1979.
  • 39.   « L’illusion referentielle », Littirature et rialiti, Paris, Seuil, 1982.
  • 40.                           « La syllepse intertextuelle », Poitique, no 40, Seuil, novembre 1979.
  • 41.   «La trace de l’intertexte », Lapensie, no 215, Seuil, octobre 1980.
  • 42.   Samara Zoe, Le discours spiculaire ou Miduse revisitie, Thessalonique, University Studio Press, 2003.
  • 43.                            Les Profondeurs du signe (en grec), Athenes, Ellinika Grammata, 2002.
  • 44.   Tynianov Iouri, « De revolution litteraire », Thiorie de la littirature, textes des formalistes russes, trad. Fr., Paris, Seuil, 1965.

  Η Παναγία των Παρισίων, ένα από τα πιο γνωστά μυθιστορήματα του Βίκτωρος Ουγκώ γράφτηκε το 1831 και αποτελεί την επιτυχή απόπειρα του συγγραφέα να συνδυάσει την ιστορία με την πλοκή ενός μελοδράματος. Ο μυθιστοριογράφος τοποθετεί το έργο του στα μεσαιωνικά χρόνια και συγκεκριμένα στα 1482 και η λέξη που κεντρίζει τη φαντασία του είναι μια λέξη γραμμένη στα ελληνικά με κεφαλαία γράμματα. Μια λέξη που έχει τη μορφή επιγραφής, σκαλισμένη στο χέρι σε έναν από τους επιβλητικούς αυτούς πύργους της καθεδρικής εκκλησίας : ΑΝΑΓΚΗ.

  Ωστόσο, η συγγραφή του συγκεκριμένου έργου του Βίκτωρος Ουγκώ συμπίπτει περίπου χρονικά με μια από τις πιο σημαντικές εφευρέσεις που άλλαξαν το τοπίο στο χώρο των τεχνών και των γραμμάτων και κατ’ επέκταση στο χώρο της λογοτεχνίας. Πρόκειται για την τυπογραφία, εφεύρεση του Γουτεμβέργιου στα 1470, που είναι άρρηκτα δεμένη με τυπογραφικούς ενδείκτες που αποτελούν το σημαντικότερο ίσως οδηγό σε μια εργασία σαν και αυτή που κρατάμε στα χέρια μας.

  Τόσο τα εισαγωγικά όσο και τα πλάγια γράμματα που αποτελούν απόρροια της τυπογραφίας ακολουθούν το καθένα από αυτά τη δική του πορεία και περνούν από διάφορα στάδια εως ότου φτάσουν στη μορφή με την οποία εμφανίζονται στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα.Παράλληλα, τα δυο αυτά χαρακτηριστικά τυπογραφικά στοιχεία αποτελούν ενδείκτες παραπομπών στα διάφορα λογοτεχνικά έργα. Αναφορικά με τη χρήση των εισαγωγικών και των πλάγιων χαρακτήρων στην Παναγία των Παρισίων υπάρχει μια σαφής υπεροχή των πλάγιων χαρακτήρων που συναντάμε καθ’ όλη τη διάρκεια του μυθιστορήματος.

  Η ταξινόμηση των παραπομπών που ο συγγραφέας παραθέτει στο μυθιστόρημα του είναι αυθαίρετη και βασικό κριτήριο σε αυτή την κατηγοριοποίηση υπήρξε η αναφορά εκ μέρους του Βίκτωρος Ουγκώ του ονόματος του συγγραφέα από τον οποίο δανείζεται την οποιαδήποτε φράση που παραθέτει μέσα στην Παναγία των Παρισίων. Τις παραπομπές όπου μας δίνεται το όνομα του δανειζόμενου συγγραφέα τις χαρακτηρίσαμε ως άμεσες, ενώ αυτές που δεν αφήνουν πίσω τους κάποιο ίχνος της ταυτότητας του συγγραφέα στον οποίο παραπέμπουν, τις ονομάσαμε έμμεσες. Αυτή η κατηγοριοποίηση εφαρμόστηκε στις παραπομπές που συναντάμε μέσα στο έργο γραμμένες με πλάγια γράμματα.

  Οι άμεσες παραπομπές δίνονται σε δυο γλώσσες : στα λατινικά και στα γαλλικά. Αυτές οι παραπομπές προσφέρονται ως ένας οδηγός της κουλτούρας και της βαθιάς γνώσης τόσο της γαλλικής όσο και της λατινικής αρχαιότητας. Ο Βικτώρ Ουγκώ βρίσκει την ευκαιρία να κάνει μια αναδρομή διαμέσου των παραπομπών του σε μεγάλα ονόματα της γαλλικής λογοτεχνίας που ο καθένας χαρακτηρίζει μια συγκεκριμένη εποχή. 'Έτσι, συναντάμε παραπομπές του Ραμπελέ που ανήκει στην εποχή της Αναγέννησης, τον Κορνέγι και τον Λα Φονταίν που μας παραπέμπουν στις αρχές του Κλασσικισμού και τον Βολταίρο που συνεπάγεται τον αιώνα των Φώτων.

  Αναφορικά με τους Λατίνους συγγραφείς, ο συγγραφέας της Παναγίας των Παρισίων παραθέτει φράσεις που δανείζεται από το Βιργίλιο, τον Πλαύτιο,τον Κικέρωνα , τον Σέρβιο Ονόρατο και άλλους Λατίνους. Απο την άλλη πλευρά, μεταξύ των γαλλικών παραπομπών με πλάγια γράμματα βρίσκουμε τον Ματουράν Ρενιέ και τον Ρεϊμοντ Λούλ, τον Φιλίπ ντε Κομμινές και τον Ενρί Σοβάλ.

  Πίσω από τις έμμεσες παραπομπές της Παναγίας των Παρισίων κρύβεται όλη η προϊστορία της διακειμενικής αυτής μορφής που παίρνει σάρκα και οστά μέσα στις σελίδες αυτού του πασίγνωστου μυθιστορήματος. Κανένας αλήθεια δε θα μπορούσε να φανταστεί ότι η Παναγία των Παρισίων αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα ενός μωσαϊκου αποτελούμενου από παραπομπές που ο συγγραφέας παραθέτει με τη σειρά και με τον τρόπο που αυτός επιθυμεί. Είναι αυτό ακριβώς που η Τζούλια Κρίστεβα ονομάζει διακειμενικότητα και που γίνεται ολοένα και πιο αντιληπτή μέσα από τις σελίδες αυτού του μυθιστορήματος.

  Οι έμμεσες παραπομπές που συναντάμε είναι είτε στα λατινικά είτε στα γαλλικά και υπάρχουν και κάποιες στα ελληνικά. Ωστόσο, το χαρακτηριστικό όλων αυτών των έμμεσων παραπομπών είναι τα πλάγια γράμματα. Πίσω από τις λατινικές παραπομπές βρίσκουμε μεγάλους Λατίνους ποιητές, τον Οράτιο, το Βιργίλιο, τον Οβίδιο ενώ οι παραπομπές που δίνονται στα ελληνικά μας παραπέμπουν στον Αισχύλο, τον Όμηρο και τον Καλλίμαχο.

  Όσον αφορά στις γαλλικές παραπομπές, ο Βικτώρ Ουγκώ καταφεύγει κατά βάση σε δυο συγγραφείς του 17^ου αιώνα που αποτελούν τη βασική πηγή πληροφοριών. Πρόκειται για τον Ντου Μπρελ και τον Ενρί Σοβάλ στους οποίους καταφεύγει τις περισσότερες φορές ο μυθιστοριογράφος. Επιπλέον, σε αυτή την κατηγορία παραπομπών βρίσκουν εφαρμογή οι θεωρίες του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη και του Λατίνου φιλόσοφου Κιντιλιάν χάρη στις οποίες στηριχθήκαμε για να εκτιμήσουμε την αξία και το ρόλο των συγκεκριμένων παραπομπών μέσα στην Παναγία των Παρισίων.

  Αναφορικά με τη χρήση των εισαγωγικών ως τυπογραφικού κώδικα, θα λέγαμε ότι οι φράσεις που ο Βικτώρ Ουγκώ βάζει ανάμεσα σε εισαγωγικά είναι σαφώς πολύ λιγότερες και πρόκειται για προτάσεις που τις δανείζεται από τον Ντου Μπρελ, τον Ενρι Σοβάλ και τον Ζαν ντε Τρουά. Ωστόσο, οι δανειζόμενες φράσεις αποκτούν ένα εντελώς διαφορετικό νόημα από τη στιγμή που ενσωματώνονται στο σημειωτικό σύστημα του Βίκτωρος Ουγκώ.

  Σύμφωνα με τη θεωρία του Αντουάν Κομπανιόν, την οποία υιοθετήσαμε για την αξιολόγηση της αξίας που λαμβάνει η κάθε παραπομπή μέσα στη Παναγία των Παρισίων, οι παραπομπές αξιολογούνται είτε ως ενδείξεις είτε ως εικόνες. Ως ενδείξεις μπορούν να χαρακτηριστούν όλες οι παραπομπές που εκφωνούνται από κάποιο πρόσωπο του μυθιστορήματος και που έχουν τη σφραγίδα του συγγραφέα που τις εκφώνησε πρώτος.Στην περίπτωση της ένδειξης έχουμε από τη μια το συγγραφέα του οποίου παραθέτουμε τη φράση και από την άλλη το κείμενο στο οποίο εντάσσεται αυτή η φράση και γίνεται παραπομπή.

  Η ιδιαιτερότητα της εικόνας, ως αξίας της παραπομπής, βρίσκεται στο σημείο ότι δεσμεύει το υποκείμενο που εκφέρει την παραπομπή σε μια σχέση είτε με το κείμενο από το οποίο έχουμε αποσπάσει τη συγκεκριμένη παραπομπή είτε με το συγγραφέα του οποίου δανειζόμαστε τη φράση. Η εικόνα λοιπόν μπορεί να πάρει την αξία της μεταφοράς ή του διαγράμματος. Στην Παναγία των Παρισίων υπάρχει πληθώρα εικόνων όπου ο Βικτώρ Ουγκώ βρίσκεται αντιμέτωπος τόσο με το αρχικό κείμενο όσο και με το συγγραφέα του.

  Από ένα τέτοιο έργο που ακόμη και ο τίτλος του μας οδηγεί στον οίκο του Θεού, στην Παναγία των Παρισίων, που αποτελεί έναν από τους πιο επιβλητικούς ναούς σε συνδυασμό με την υπέρμετρη αγάπη που τρέφει ο Βίκτωρ Ουγκώ για τη Βίβλο, δε θα μπορούσαν αλήθεια να απουσιάζουν παραπομπές δανεισμένες από την Παλαιά και Καινή Διαθήκη καθώς επίσης και από Σύμβολα της Πίστεως, προσευχές και λειτουργίες που ανήκουν στην Παράδοση.

  Στην Παναγία των Παρισίων, βρίσκουμε λοιπόν φράσεις από την Έξοδο, τη Γένεση, τους Ψαλμούς και τις Παροιμίες. Επίσης, συναντάμε παραπομπές των δυο Ευαγγελιστών, του Ματθαίου και του Ιωάννη. Στην περίπτωση του θεολογικού λόγου υιοθετήσαμε την αντιαναλυτική θεωρία του Οριγένη που τοποθετεί στο κέντρο αυτού του τύπου λόγων το Λόγο του Θεού που επιβάλλει με τη σειρά του μια θεωρία κειμένου απαραίτητη για να διεισδύσουμε το μυστήριο που καλύπτει τις βιβλικές παραπομπές. Η Γραφή είναι απόρροια του Λόγου που ορίζει και ελέγχει το πλέγμα των πρωταρχικών σημαινόντων.

  
  ― Βίκτωρ Ουγκώ __Citations _Αποφθέγματα

• Αν θέλεις να καταλάβεις τι είναι Επανάσταση, ονόμασέ την Πρόοδο· και αν θέλεις να καταλάβεις τι είναι Πρόοδος, ονόμασέ την Αύριο ― Βίκτωρ Ουγκώ, Οι Άθλιοι
• Εφόσον υπάρχει, λόγω νόμου και εθίμου, μια κοινωνική καταδίκη η οποία, εν μέσω πολιτισμού, δημιουργεί τεχνητά μια κόλαση στη γη και περιπλέκει με ανθρώπινη μοιραιότητα ένα θεϊκό πεπρωμένο· εφόσον τα τρία προβλήματα του αιώνα - η υποβάθμιση του ανθρώπου από την εκμετάλλευση της εργασίας του, η καταστροφή των γυναικών από την πείνα και η ατροφία της παιδικής ηλικίας από τη σωματική και πνευματική νύχτα δεν λύνονται· εφόσον, σε ορισμένες περιοχές, η κοινωνική ασφυξία είναι πιθανή· με άλλα λόγια και από μια ακόμη ευρύτερη οπτική γωνία, εφόσον η άγνοια και η δυστυχία παραμένουν στη γη, θα πρέπει να υπάρχει ανάγκη για βιβλία σαν κι αυτό ― Βίκτωρ Ουγκώ, Οι Άθλιοι
• Η μουσική εκφράζει αυτό που δεν μπορεί να εκφραστεί με λέξεις και αυτό που δεν μπορεί να μείνει σιωπηλό _Η μουσική εκφράζει αυτό που δεν μπορεί να ειπωθεί και για το οποίο είναι αδύνατο να σιωπήσει ― για τον Γουίλιαμ Σαίξπηρ
• Ακόμα και η πιο σκοτεινή νύχτα θα τελειώσει και ο ήλιος θα ανατείλει ― Οι Άθλιοι
• Έπεσε στο κάθισμα, εκείνη δίπλα του. Δεν υπήρχαν άλλες λέξεις. Τα αστέρια άρχιζαν να λάμπουν. Πώς γίνεται τα πουλιά να τραγουδούν, το χιόνι να λιώνει, το τριαντάφυλλο να ανοίγει, ο Μάης να ανθίζει, οι αυγές να ασπρίζουν πίσω από τα μαύρα δέντρα στην τρεμάμενη κορυφή των λόφων; Ένα καυτό φιλί, και αυτό ήταν όλο. Και οι δύο έτρεμαν και κοιτάζονταν στο σκοτάδι με λαμπερά μάτια. Δεν ένιωσαν ούτε τη δροσερή νύχτα, ούτε την κρύα πέτρα, ούτε το υγρό έδαφος, ούτε το βρεγμένο γρασίδι. κοιτάζονταν και οι καρδιές τους ήταν γεμάτες σκέψεις. Είχαν ενωμένα τα χέρια, χωρίς να το ξέρουν. Δεν τον ρώτησε. Δεν σκέφτηκε καν πού και πώς είχε καταφέρει να μπει στον κήπο. Της φαινόταν τόσο φυσικό να βρίσκεται εκεί. Κατά καιρούς το γόνατο του Μάριου άγγιζε αυτό της Κοσέτ (Τιτίκα). Ένα άγγιγμα που συγκίνησε… η Κοσέτ δίσταζε να πει μια λέξη. Η ψυχή της έτρεμε στα χείλη της σαν μια σταγόνα δροσιάς σε ένα λουλούδι. Σταδιακά, άρχισαν να μιλάνε. Ο χείμαρρος διαδέχτηκε τη σιωπή, που είναι η πληρότητα. Η νύχτα ήταν γαλήνια και ένδοξη πάνω από τα κεφάλια τους. Αυτά τα δύο όντα, αγνά σαν πνεύματα, έλεγαν το ένα στο άλλο τα πάντα, τα όνειρά τους, τις φρενίτιδές τους, τις εκστάσεις τους, τις χίμαιρες τους, τις απελπισίες τους, πώς είχαν λατρέψει ο ένας τον άλλον από μακριά, πώς είχαν λαχταρήσει ο ένας τον άλλον, την απελπισία τους όταν είχαν πάψει να βλέπουν ο ένας τον άλλον. Είχαν εμπιστευτεί ο ένας στον άλλον σε μια οικειότητα του ιδανικού, την οποία ήδη, τίποτα δεν μπορούσε να αυξήσει, όλα όσα ήταν πιο κρυμμένα και πιο μυστηριώδη μέσα τους. Είπαν ο ένας στον άλλον, με μια ειλικρινή πίστη στις ψευδαισθήσεις τους, όλα όσα έφερναν στο μυαλό τους η αγάπη, η νεότητα και το απομεινάρι της παιδικής ηλικίας που ήταν δικό τους. Αυτές οι δύο καρδιές ξεχύθηκαν η μία στην άλλη, έτσι ώστε στο τέλος μιας ώρας, ήταν ο νεαρός άνδρας που είχε την ψυχή του νεαρού κοριτσιού και η νεαρή κοπέλα που είχε την ψυχή του νεαρού άνδρα. Αλληλοδιεισδύασαν, μάγεψαν, θαμπώθηκαν. Όταν είχαν τελείωσε, όταν τα είπαν όλα ο ένας στον άλλον, ακούμπησε το κεφάλι της στον ώμο του και τον ρώτησε: “Πώς σε λένε;” __ “Με λένε Μάριο”, είπε. “Και το δικό σου;” __ “Με λένε Κοσέτ” (σσ. στα ελληνικά Τιτίκα) ― Οι Άθλιοι
• Τι είναι η Αγάπη; Έχω συναντήσει στους δρόμους έναν πολύ φτωχό νεαρό άνδρα που ήταν ερωτευμένος. Το καπέλο του ήταν παλιό, το παλτό του φθαρμένο, το νερό περνούσε μέσα από τα παπούτσια του και τα αστέρια μέσα από την ψυχή του ― Οι Άθλιοι
• Το να βάζεις τα πάντα σε ισορροπία είναι καλό, το να βάζεις τα πάντα σε αρμονία είναι καλύτερο
• Η δύναμη ενός βλέμματος έχει καταχραστεί τόσο πολύ στις ιστορίες αγάπης, που έχει φτάσει να μην την πιστεύουμε. Λίγοι άνθρωποι τολμούν τώρα να πουν ότι δύο όντα έχουν ερωτευτεί επειδή έχουν κοιτάξει ο ένας τον άλλον. Κι όμως, με αυτόν τον τρόπο ξεκινά η αγάπη, και μόνο με αυτόν τον τρόπο ― Οι Άθλιοι
• Δεν είναι τίποτα να πεθαίνεις. Είναι τρομακτικό να μην ζεις ― Οι Άθλιοι
• Η αγάπη είναι σαν ένα δέντρο: μεγαλώνει μόνη της, ριζώνει βαθιά στην ύπαρξή μας και συνεχίζει να ανθίζει πάνω σε μια καρδιά σε ερείπιο. Το ανεξήγητο γεγονός είναι ότι όσο πιο τυφλή είναι, τόσο πιο επίμονη. Ποτέ δεν είναι πιο δυνατή από όταν είναι εντελώς παράλογη ― ο Καμπούρης της Παναγίας των Παρισίων
• Το να μην σε ακούνε δεν είναι λόγος για σιωπή ― Οι Άθλιοι
• Να έχεις θάρρος για τις μεγάλες λύπες της ζωής και υπομονή για τις μικρές. Και όταν ολοκληρώσεις με κόπο την καθημερινή σου εργασία, κοιμήσου εν ειρήνη. Ο Θεός είναι ξύπνιος
• Η μεγαλύτερη ευτυχία της ζωής είναι η πεποίθηση ότι μας αγαπούν -- μας αγαπούν για τον εαυτό μας, ή μάλλον, μας αγαπούν παρά τον εαυτό μας
• Το γέλιο είναι ηλιοφάνεια, διώχνει τον χειμώνα από το ανθρώπινο πρόσωπο ― Οι Άθλιοι
• Το να ερωτεύεσαι ακόμη ή να έχεις αγαπήσει κάποτε, αυτό είναι αρκετό. Μην ζητάς τίποτα άλλο. Δεν υπάρχει άλλο μαργαριτάρι στις σκοτεινές πτυχές της ζωής ― Οι Άθλιοι
• Όσοι δεν κλαίνε, δεν βλέπουν ― Οι Άθλιοι
• Υποσχέσου μου να μου δώσεις ένα φιλί στο μέτωπό μου όταν πεθάνω. ―Θα το νιώσω… Έγειρε ξανά το κεφάλι της στα γόνατα του Μάριου και τα βλέφαρά της έκλεισαν. Νόμιζε η καημένη ότι η ψυχή είχε φύγει. Η Éponine (σσ. κόρη των Θεναρδιέρων) παρέμεινε ακίνητη. Ξαφνικά, ακριβώς τη στιγμή που ο Μάριος τη φανταζόταν να κοιμάται για πάντα, άνοιξε αργά τα μάτια της, στα οποία εμφανιζόταν το ζοφερό βάθος του θανάτου, και του είπε με έναν τόνο του οποίου η γλυκύτητα φαινόταν ήδη να προέρχεται από έναν άλλο κόσμο: Και παρεμπιπτόντως, κύριε Μάριο, πιστεύω ότι ήμουν λίγο ερωτευμένη μαζί σας ― Οι Άθλιοι (φυσικά)
• Το να μάθεις να διαβάζεις είναι σαν να ανάβεις φωτιά. κάθε συλλαβή που γράφεται είναι μια σπίθα.
• Αν μιλήσω, είμαι καταδικασμένος. Αν μείνω σιωπηλός, είμαι διπλά καταδικασμένος! ― Οι Άθλιοι
• Εσείς που υποφέρετε επειδή αγαπάτε, αγαπάτε ακόμα περισσότερο. Το να πεθαίνεις από αγάπη, είναι σαν να ζεις από αυτήν. ―
• Διδάξτε τους αδαείς όσο περισσότερα μπορείτε. Η κοινωνία είναι υπεύθυνη που δεν παρέχει δωρεάν εκπαίδευση σε όλους και πρέπει να λογοδοτεί για τη νύχτα που παράγει. Αν η ψυχή αφεθεί στο σκοτάδι, θα διαπραχθούν αμαρτίες. Ο ένοχος δεν είναι αυτός που διαπράττει την αμαρτία, αλλά αυτός που προκαλεί το σκοτάδι. ―
• Με ρωτάτε τι με αναγκάζει να μιλήσω; Ένα παράξενο πράγμα: η συνείδησή μου ― Οι Άθλιοι
• Η λογική είναι η νοημοσύνη που ασκείται. Η φαντασία είναι η νοημοσύνη σε στύση ―
• Ορισμένες σκέψεις είναι προσευχές. Υπάρχουν στιγμές που, όποια κι αν είναι η στάση του σώματος, η ψυχή είναι γονατιστή _κι αυτό δεν είναι καλό.
• Ένας κήπος για να περπατήσεις και απεραντοσύνη για να ονειρευτείς ― τι άλλο θα μπορούσε να ζητήσει; Μερικά λουλούδια στα πόδια του και πάνω του τα αστέρια ― Οι Άθλιοι
• Οι άνθρωποι δεν στερούνται δύναμης, στερούνται θέλησης ― Βίκτωρ Ουγκώ
• Δεν υπάρχει τίποτα σαν ένα όνειρο για να δημιουργήσεις το μέλλον ― Οι Άθλιοι
• Ένας άνθρωπος δεν είναι αδρανής επειδή είναι απορροφημένος στη σκέψη. Υπάρχει ορατή δουλειά υπάρχει και αόρατη ― Οι Άθλιοι
• Τίποτα δεν κάνει έναν άνθρωπο τόσο περιπετειώδη όσο μια άδεια τσέπη ― ο Καμπούρης της Παναγίας των Παρισίων
• Η μεγάλη ευτυχία της ζωής είναι να είμαστε πεπεισμένοι ότι μας αγαπούν ―
• Λάτρευε τα βιβλία, γιατί είναι κουλ και σίγουροι φίλοι ―
• Κανένας στρατός δεν μπορεί να αντέξει τη δύναμη μιας ιδέας της οποίας έχει έρθει η ώρα ―
• Η μελαγχολία είναι η ευτυχία του να είσαι λυπημένος ―
• Το μέλλον έχει πολλά ονόματα. Για τους αδύναμους, είναι αδύνατο· για τους λιπόψυχους, είναι άγνωστο· αλλά για τους γενναίους, είναι ιδανικό ―
• Υπάρχει πάντα περισσότερη δυστυχία στις κατώτερες τάξεις από ό,τι ανθρωπιά στις ανώτερες ― Οι Άθλιοι
• Όταν η αγάπη έχει συγχωνεύσει και ανακατέψει δύο όντα σε μια ιερή και αγγελική ενότητα, το μυστικό της ζωής έχει ανακαλυφθεί όσον αφορά αυτά. Δεν είναι πλέον τίποτα περισσότερο από τα δύο όρια του ίδιου πεπρωμένου. Δεν είναι πλέον τίποτα περισσότερο από τα δύο φτερά του ίδιου πνεύματος. Αγάπη, πέτα στα ύψη ― Οι Άθλιοι
• Μια έξυπνη κόλαση θα ήταν καλύτερη από έναν ηλίθιο παράδεισο ― Βίκτωρ Ουγκώ, Ενενήντα Τρία
• Αυτό που κάνει νύχτα το μέσα, το είναι μας μπορεί να αφήνει αστέρια ― Ενενήντα Τρία
• Μπροστά του έβλεπε δύο δρόμους, και τους δύο εξίσου ευθείς· αλλά έβλεπε δύο· και αυτό τον τρόμαζε—αυτόν που ποτέ στη ζωή του δεν είχε γνωρίσει τίποτα άλλο παρά μία ευθεία γραμμή. Και, πικρή αγωνία, αυτοί οι δύο δρόμοι ήταν αντιφατικοί ― Οι Άθλιοι
• Η αγάπη είναι η ανοησία των ανθρώπων και η μαγκιά του Θεού
• Σε αγαπώ λίγο περισσότερο κάθε λεπτό από σήμερα το πρωί ― Οι Άθλιοι, όπως και τα επόμενα
• Υπάρχει κάτι πιο τρομερό από μια κόλαση πόνου - μια κόλαση βαρεμάρας ―
• Κανείς δεν ξέρει σαν γυναίκα πώς να πει πράγματα που είναι ταυτόχρονα γλυκά και βαθιά. Γλυκύτητα και βάθος, αυτό είναι όλο της γυναίκας. αυτός είναι ο Παράδεισος ―
• Ο έρωτας δεν έχει μέση θητεία. Ούτε καταστρέφει ή σώζει. Όλο το ανθρώπινο πεπρωμένο είναι αυτό το δίλημμα. Αυτό το δίλημμα, καταστροφή ή σωτηρία, καμία μοίρα δεν προτείνει πιο αδυσώπητα από τον έρωτα _είναι ζωή, αν δεν είναι θάνατος. Κούνια· φέρετρο επίσης. Το ίδιο συναίσθημα λέει ναι και όχι στην ανθρώπινη καρδιά. Από όλα τα πράγματα που έχει δημιουργήσει η φύση, η ανθρώπινη καρδιά είναι αυτή που ρίχνει το περισσότερο φως, και αλίμονο! την περισσότερη νύχτα―
• Μπορείς να δώσεις χωρίς να αγαπάς, αλλά ποτέ δεν μπορείς να αγαπήσεις χωρίς να δίνεις. Οι μεγάλες πράξεις αγάπης γίνονται από εκείνους που συνήθως εκτελούν μικρές πράξεις καλοσύνης. Συγχωρούμε στο βαθμό που αγαπάμε. Αγάπη είναι να ξέρεις ότι ακόμα και όταν είσαι μόνος, δεν θα είσαι ποτέ ξανά μόνος. Και η μεγάλη ευτυχία της ζωής είναι η πεποίθηση ότι είμαστε αγαπημένοι. Αγαπημένοι για τον εαυτό μας. Κι ακόμη και ερωτευμένοι παρά τον εαυτό μας―
• Ας μελετήσουμε πράγματα που δεν υπάρχουν πια. Είναι απαραίτητο να τα κατανοήσουμε, έστω και μόνο για να τα αποφύγουμε ―
• Το να πεθαίνεις από έλλειψη έρωτα είναι φρικτό. Η ασφυξία της ψυχής ―
• Δεν είναι εύκολο να σιωπάς όταν η σιωπή είναι ψέμα ―
• Υπάρχει ένα θέαμα μεγαλύτερο από τη θάλασσα, αυτός είναι ο ουρανός. υπάρχει ένα θέαμα μεγαλύτερο από τον ουρανό, αυτό είναι το εσωτερικό της ψυχής ―
• Ο χειμώνας είναι στο κεφάλι μου, αλλά η αιώνια άνοιξη είναι στην καρδιά μου
• Ας πούμε παρεμπιπτόντως, το να είσαι τυφλός και να αγαπιέσαι, είναι στην πραγματικότητα - σε αυτή τη γη όπου τίποτα δεν είναι ολοκληρωμένο - μια από τις πιο παράξενα εξαιρετικές μορφές ευτυχίας. Να έχεις συνεχώς στο πλευρό σου μια γυναίκα, ένα κορίτσι, μια αδερφή, ένα γοητευτικό ον, που είναι εκεί επειδή τη χρειάζεσαι και επειδή δεν μπορεί να τα καταφέρει χωρίς εσένα, να ξέρεις ότι είσαι απαραίτητος σε κάποιον που σου είναι απαραίτητος, να μπορείς ανά πάσα στιγμή να μετράς την αγάπη της με βάση τον βαθμό της παρουσίας που σου δίνει και να λες στον εαυτό σου: Μου αφιερώνει όλο της τον χρόνο, επειδή κατέχω όλη της την αγάπη· να βλέπεις τη σκέψη, αν όχι το πρόσωπο· να είσαι σίγουρος για την πιστότητα ενός όντος σε μια ολική έκλειψη του κόσμου· να φαντάζεσαι το θρόισμα του φορέματός της σαν το θρόισμα των φτερών· να την ακούς να κινείται πέρα ​​δώθε, να βγαίνει, να μπαίνει, να μιλάει, να τραγουδάει, να σκέφτεσαι ότι εσύ είσαι η αιτία αυτών των βημάτων, αυτών των λέξεων, αυτού του τραγουδιού· να δείχνεις την προσωπική σου έλξη κάθε στιγμή· να νιώθεις ακόμα πιο δυνατός καθώς η ασθένειά σου αυξάνεται· να γίνεσαι στο σκοτάδι, και εξαιτίας του σκότους, το αστέρι γύρω από το οποίο έλκεται αυτός ο άγγελος· λίγες χαρές μπορούν να το συγκρίνουν αυτό. Η υπέρτατη ευτυχία της ζωής είναι η πεποίθηση ότι είμαστε αγαπημένοι· αγαπημένοι για τον εαυτό μας - μάλλον, αγαπημένοι παρά τον εαυτό μας· η πεποίθηση που έχουν οι τυφλοί. Στην συμφορά τους, το να σε υπηρετούν σημαίνει να σε χαϊδεύουν. Στερούνται κάτι; Όχι. Το φως δεν χάνεται εκεί που εισέρχεται η αγάπη. Και τι αγάπη! Μια αγάπη που βασίζεται εξ ολοκλήρου στην αγνότητα. Δεν υπάρχει τύφλωση όπου υπάρχει βεβαιότητα ― Βίκτωρ Ουγκώ, πάντα Οι Άθλιοι
• Η ψυχή βοηθάει το σώμα και σε ορισμένες στιγμές το ανασταίνει. Είναι το μόνο πουλί που συντηρεί το κλουβί του ―
• Αν οι άνθρωποι δεν αγαπούσαν ο ένας τον άλλον, πραγματικά δεν βλέπω τι νόημα θα είχε να υπάρχει άνοιξη―
• Ήθελα να σε ξαναδώ, να σε αγγίξω, να ξέρω ποιος ήσουν, να δω αν θα σε έβρισκα πανομοιότυπο με την ιδανική εικόνα σου που είχε μείνει μαζί μου και ίσως να συντρίψω το όνειρό μου με τη βοήθεια της πραγματικότητας ― Κλοντ Φρόλο, Ο Καμπούρης της Παναγίας των Παρισίων
• Ποτέ δεν έβγαινε έξω χωρίς ένα βιβλίο στη μασχάλη του, και συχνά επέστρεφε με δύο.
• Το να μην βλέπουμε τους ανθρώπους μας επιτρέπει να τους φανταζόμαστε με κάθε τελειότητα ―