Que c'est triste Venise: η "Γαληνοτάτη" και τα κανάλια της

Το 1956 _με ολίγη μυθοπλασία, ένα εξαιρετικό γεγονός έλαβε χώρα στη Βενετία, όταν τα διάσημα κανάλια της πόλης αποστραγγίστηκαν και καθαρίστηκαν για πρώτη φορά μετά από αιώνες. Αυτή η επιχείρηση ήταν γνωστή και ως "La Svolta di Popolazo" (κάτι σαν "Λαϊκή Επανάσταση"), όντας ένα τεράστιο αστικό έργο που στόχευε στη βελτίωση της υγιεινής και των υποδομών των ιστορικών υδάτινων οδών της Βενετίας. Με το πέρασμα των αιώνων, τα κανάλια της Βενετίας είχαν συσσωρεύσει στρώματα λάσπης, συντριμμιών και αποβλήτων, οδηγώντας σε ανθυγιεινές συνθήκες και θέτοντας σε κίνδυνο την αρχιτεκτονική κληρονομιά της πόλης. Η απόφαση για την αποστράγγιση και τον καθαρισμό των καναλιών ελήφθη σε μια προσπάθεια αντιμετώπισης αυτών των ζητημάτων, αποκατάστασης των υδάτινων οδών στην παλιά τους δόξα και διατήρησης της μοναδικής πολιτιστικής και ιστορικής ταυτότητας της Γαληνοτάτης. Η αποστράγγιση και ο καθαρισμός των καναλιών απαιτούσαν σχολαστικό σχεδιασμό, συντονισμό και χρονοβόρα εργασία από μια ομάδα μηχανικών, εργατών και εθελοντών. Νερό αντλούνταν από τα κανάλια, αποκαλύπτοντας τον λασπωμένο πυθμένα και τους κρυμμένους θησαυρούς κάτω από την επιφάνεια, όπως χαμένα αντικείμενα, βυθισμένα σκάφη και αιωνόβιες κατασκευές.

Καθώς τα κανάλια άδειαζαν, τα συνεργεία καθαρισμού άρχισαν να εργάζονται απομακρύνοντας τόνους ιζημάτων, υπολειμμάτων και σκουπιδιών που είχαν συσσωρευτεί με την πάροδο των ετών (σσ. δεν είναι γνωστό πού τα πήγαν…). Η διαδικασία περιελάμβανε βυθοκόρηση, τρίψιμο και εκσκαφή των καναλιών για την απομάκρυνση των στρωμάτων των υπολειμμάτων και την αποκατάσταση των υδάτινων οδών στο αρχικό τους _κατά το δυνατόν βάθος και καθαρότητα. Η αποστράγγιση και ο καθαρισμός των καναλιών το 1956 ήταν μια μνημειώδης προσπάθεια που τράβηξε την προσοχή και τον θαυμασμό των ντόπιων και των επισκεπτών. Το έργο βελτίωσε την υγιεινή και την αισθητική των καναλιών, αλλά τόνισε επίσης τη σημασία της διατήρησης της μοναδικής κληρονομιάς και των αρχιτεκτονικών θαυμάτων της Βενετίας για να τα απολαύσουν οι μελλοντικές γενιές. Μια φωτογραφία εποχής απαθανατίζει την επιχείρηση: άνδρες οπλισμένοι με φτυάρια και καρότσια, βυθισμένοι στη λάσπη, δουλεύουν με αποφασιστικότητα _σκληρή δουλειά και κοινοτικό πνεύμα.
                           Un’impresa mai tentata prima

            Βενετία… Que c'est triste Venice

18-Φεβ-2023
Όπως αναφέρει ο ιστότοπος meteoweb.eu ο ισχυρός αντικυκλώνας που σάρωνε τότε την Ευρώπη είχε αντίκτυπο και στη Βενετία, με την πολύ χαμηλή παλίρροια που είχε σαν αποτέλεσμα να κάνει την εμφάνισή του το φαινόμενο της άμπωτης, δηλαδή η απότομη πτώση της στάθμης της θάλασσας. Σύμφωνα με όσα αναφέρει ο ιστότοπος, το φαινόμενο έφτασε  στο ανώτερο σημείο του _συγκεκριμένα η στάθμη της θάλασσας υποχώρησε στα -65 εκατοστά από το σημείο μηδέν της παλίρροιας. Το φαινόμενο δεν είναι ασυνήθιστο τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο καθώς το 69% από τις χαμηλές παλίρροιες συμβαίνει μεταξύ Ιανουαρίου και Φεβρουαρίου. Η άμπωτη  δημιούργησε προβλήματα καθώς τα κανάλια είχαν μετατραπεί σε ρυάκια ή στερέψει με τις βάρκες και τις γόνδολες να μένουν αγκυροβολημένες εξαιτίας της ξηρασίας.  Ακόμα είχε σαν αποτέλεσμα τα αρχαία θεμέλια των κτιρίων να είναι ορατά ακόμη και κατά μήκος του Μεγάλου Καναλιού. Μάλιστα κάποια κανάλια είχαν στερέψει τόσο που ήταν αδύνατη η κίνηση ακόμα και των πλωτών ασθενοφόρων ή οποιαδήποτε βάρκας ή γόνδολας.

Ιστορικά οι περιπτώσεις _κατά τα τελευταία χρόνια, κατά τις οποίες η στάθμη της θάλασσας έμεινε κάτω από τα -50 εκατοστά ήταν το 2005 για 48 ώρες και άλλες δύο φορές στο 2002 και το 2007 για 28 ώρες, καθώς επίσης και το 2004 για 27.

Η Βενετία _Venezia‎‎, Venesia ή Venexia είναι χτισμένη πάνω σε ένα αρχιπέλαγος 117 νησιών σχηματισμένων από 177 κανάλια σε μια ρηχή λιμνοθάλασσα, που συνδέονται με 409 γέφυρες. Είναι πρωτεύουσα της Περιφέρειας του Βένετο και βρίσκεται στην ομώνυμη ελώδη λιμνοθάλασσα που απλώνεται κατά μήκος της ακτογραμμής μεταξύ των εκβολών των ποταμών Πάδου (Πο) και Πιάβε. Η Βενετία είναι φημισμένη για την ομορφιά της τοποθεσίας της, την αρχιτεκτονική της και τα έργα τέχνης της και ολόκληρη η πόλη είναι καταγεγραμμένη ως Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς, μαζί με τη λιμνοθάλασσά της. Το όνομα προέρχεται από τον αρχαίο λαό των Βένετων, που κατοίκησαν την περιοχή από τον 10^ο αιώνα π.Χ. Η πόλη υπήρξε στην ιστορία πρωτεύουσα της Δημοκρατίας της Βενετίας, γνωστή ως «Γαληνοτάτη», «Βασίλισσα της Αδριατικής», «Πόλη του Νερού», «Πόλη των Μασκών», «Πόλη των Γεφυρών», «Επιπλέουσα Πόλη» και «Πόλη των Καναλιών» κλπ. Υπήρξε πολύ μεγάλη ναυτική δύναμη κατά τον Μεσαίωνα και την Αναγέννηση, ορμητήριο για τις Σταυροφορίες και τη Ναυμαχία της Ναυπάκτου, καθώς και πολύ σημαντικό κέντρο εμπορίου (ιδιαίτερα μεταξιού, σιτηρών και μπαχαρικών) και τέχνης από τον 13^ο μέχρι τα τέλη του 17^ου αιώνα. Αυτό κατέστησε τη Βενετία πλούσια πόλη σε όλη την ιστορία της. Είναι επίσης γνωστή για τα αρκετά καλλιτεχνικά της κινήματα, ιδιαίτερα στην περίοδο της Αναγέννησης _διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην ιστορία της συμφωνικής μουσικής και της όπερας, ενώ αποτελεί γενέτειρα του Αντόνιο Βιβάλντι.

Μολονότι δεν υπάρχουν ιστορικές αναφορές, σχετικές με τους πρώτους αιώνες της Βενετίας, η παράδοση και οι υπάρχουσες μαρτυρίες έχουν κάνει αρκετούς ιστορικούς να συμφωνήσουν ότι ο αρχικός πληθυσμός της Βενετίας αποτελούνταν από πρόσφυγες από Ρωμαϊκές πόλεις κοντά, όπως Πάντοβα, Ακυληία, Τρεβίζο, Αλτίνο και Κονκόρντια (σημερινό Πόρτογκουάρο) και από την ανυπεράσπιστη ύπαιθρο που τρέπονταν σε φυγή από διαδοχικά κύματα εισβολών Γερμανών και Ούννων. Μερικές ύστερες Ρωμαϊκές πηγές αποκαλύπτουν την ύπαρξη ψαράδων στα νησιά της αρχικής ελώδους λιμνοθάλασσας _αναφέρονταν ως «κάτοικοι της λιμνοθάλασσας». Η παραδοσιακή ίδρυση ταυτοποιείται με την αφιέρωση της πρώτης εκκλησίας, του Σαν Τζάκομο στο νησάκι του Ριάλτο (Ριβοάλτο _Ψηλή Όχθη), που λέγεται ότι έγινε 25^η  Μαρτίου του 421. Η τελευταία και μονιμότερη μετανάστευση στο βορρά της Ιταλικής Χερσονήσου ήταν εκείνη των Λομβαρδών το 568, αφήνοντας στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία μια λεπτή λωρίδα ακτής στο σημερινό Βένετο, περιλαμβανομένης της Βενετίας.

           Canal Grando

Το Μεγάλο Κανάλι ή Κανάλ Γκράντε (Canal Grande, στην τοπική διάλεκτο Canal Grando) είναι το πλατύτερο κανάλι της και μία από τις κυριότερες αρτηρίες της.Το δυτικό άκρο του καναλιού βρίσκεται στον σιδηροδρομικό σταθμό της Σάντα Λουτσία, ενώ το ανατολικό άκρο δίπλα στην Πλατεία του Αγίου Μάρκου. Η διαδρομή του έχει το σχήμα ενός μεγάλου αντίστροφου «S» που διέρχεται από το κέντρο της. Το μήκος του είναι 3,8 χιλιόμετρα, ενώ το πλάτος του κυμαίνεται κατά τόπους από 30 έως 90 μέτρα και το βάθος του είναι 5 μέτρα κατά μέσο όρο.

Οι πλευρές του καναλιού πλαισιώνονται με πάνω από 170 κτήρια, τα περισσότερα από τα οποία χρονολογούνται από τον 13^ο μέχρι τον 18^ο αιώνα και είναι δείγματα του πλούτου και της τέχνης που δημιούργησε η Βενετική _Γαληνοτάτη “Δημοκρατία”. Οι οικογένειες της Βενετίας ξόδευαν τεράστια ποσά προκειμένου να επιδείξουν τον πλούτο τους με τα ανάλογα μέγαρα (palazzι). Μεταξύ των αρχοντικών αυτών συγκαταλέγονται τα Παλάτσο Μπαρμπάρο, Κα Ρετσόνικο, Κα ντ' όρο, Παλάτσο Ντάριο, Κα Φόσκαρι, Παλάτσο Μπαρμπάριγκο το Παλάτσο Βενιέρ ντεϊ Λεόνι που στεγάζει τη Συλλογή Πέγκυ Γκούγκενχαϊμ και πολλά ακόμη. Σημαντικές εκκλησίες στη διαδρομή του καναλιού μεταξύ αυτών η βασιλική της Σάντα Μαρία ντελλα Σαλούτε (Παναγιά της Υγείας).Τα περισσότερα από τα μέγαρα δεν διαθέτουν πεζοδρόμιο μπροστά τους και έτσι μπορεί κάποιος να περάσει μπροστά από τις προσόψεις τους μόνο πάνω σε κάποιο πλεούμενο. Επειδή το μεγαλύτερο μέρος της κυκλοφορίας γίνεται κατά μήκος του καναλιού και όχι από τη μία όχθη του στην άλλη, μέχρι τον 19ο αιώνα υπήρχε μόνο μία γέφυρα πάνω από το Κανάλ Γκράντε: η Ριάλτο. Σήμερα υπάρχουν τρεις ακόμα γέφυρες: η Πόντε ντελι Σκάλτσι (=Γέφυρα των ξυπόλητων), η Γέφυρα της Ακαδημίας και η αμφιλεγόμενη Γέφυρα του Συντάγματος (2008), σχεδιασμένη από τον Σαντιάγο Καλατράβα.

Το Μεγάλο Κανάλι ακολουθεί πιθανότατα την κοίτη ενός αρχαίου ποταμού (ίσως εκβολικού κλάδου του Μπρέντα), που ξεχώριζε όταν η στάθμη των υδάτων ήταν χαμηλότερη, πριν τον σχηματισμό της Λιμνοθάλασσας της Βενετίας. Μετά την ίδρυση το αυξανόμενο εμπόριο βρήκε στο βαθύ Μεγάλο Κανάλι ένα ασφαλές και προσβάσιμο στα πλοία της εποχής λιμάνι. Το αποστραγγιστικό σύστημα αποκαλύπτει ότι η πόλη έγινε πιο συμπαγής με το πέρασμα των αιώνων: τότε ακόμα το Κανάλι ήταν πιο πλατύ και βρισκόταν ανάμεσα σε μικρά νησάκια που συνδέονταν με ξύλινα γεφύρια, ενώ η παλίρροια εκείνη την εποχή γινόταν πιο εμφανής.

           Η εποχή των “fondaco”

Κατά μήκος του καναλιού άρχισαν να κτίζονται όλο και περισσότερα φοντάκο (fondaco, από την αραβική λέξη για την αποθήκη), κτήρια που συνδύαζαν την αποθήκη του εμπόρου στο ισόγειο και την κατοικία του από επάνω. Μπροστά τους, στην όχθη του καναλιού, διαθέτουν ένα πρόθυρο (την curia), που διευκόλυνε την εκφόρτωση των πλεούμενων. Από αυτό ένας διάδρομος στο εσωτερικό με τα δωμάτια αποθηκεύσεως στα πλευρά του κατέληγε σε μια πίσω αυλή. Αντιστοίχως, στον πρώτο όροφο μια λότζα (τοξοστοιχία) στο μέγεθος του πρόθυρου φώτιζε το χολ στο οποίο είχαν τις πόρτες τους τα δωμάτια της κατοικίας του εμπόρου. Η πρόσοψη έτσι διαιρείται σε τρία μέρη: ένα «αεράτο» κεντρικό και δύο πιο συμπαγείς πλευρές. Υπάρχει και ένας χαμηλοτάβανος ημιόροφος με γραφεία ανάμεσα στο ισόγειο και τον πρώτο όροφο. Το fondaco διέθετε συχνά πλευρικούς αμυντικούς πύργους (torreselle), όπως το Φοντάκο ντεϊ Τούρκι (των Τούρκων _13^ος  αιώνας, μεγάλη αποκατάσταση τον 19^ο). Μαζί με το Φοντάκο ντεϊ Τεντέσκι (των Γερμανών) φανερώνουν το πλήθος των ξένων εμπόρων που ζούσαν στο Μεγάλο Κανάλι στη Βενετία όπου το κράτος τους έδινε αποθήκες και καταλύματα, ενώ ταυτοχρόνως έλεγχε την εμπορική τους δραστηριότητα.

Περισσότερα δημόσια κτήρια ανεγείρονταν την ίδια περίοδο κατά μήκος του καναλιού στο Ριάλτο: μέγαρα για εμπορικές και τραπεζικές δραστηριότητες (Παλάτσο ντεϊ Καμερλένγκι και Παλάτσο ντεϊ Ντιέτσι Σάβι _ ξανακτίσθηκε μετά την πυρκαγιά του 1514), αλλά και το νομισματοκοπείο.

             Ο ενετο-βυζαντινός ρυθμός

Τα αγαθά έφθαναν μαζικά από την κατακτημένη πρώην Βυζαντινή Αυτοκρατορία, μαζί με λεηλατημένα γλυπτά, ζωφόρους, κίονες και κιονόκρανα για να διακοσμήσουν τα φοντάκο αρχοντικών οικογενειών. Η βυζαντινή τέχνη συγχωνεύθηκε έτσι με προγενέστερα στοιχεία, με αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός ενετο-βυζαντινού αρχιτεκτονικού ρυθμού. Χαρακτηριστικά του ήταν οι μεγάλες τοξοστοιχίες (λότζες) με κυκλικές ή επιμηκυμένες αψίδες και η αφθονία των πολύχρωμων μαρμάρων. Κατά μήκος του Μεγάλου Καναλιού αυτά τα στοιχεία διατηρούνται καλά στα μέγαρα Κα Φαρσέττι και Κα Λορένταν (αμφότερα έδρες σήμερα του δήμου της Βενετίας), καθώς και στο Κα ντα Μόστο, όλα κτίσματα του 12^ου ή του 13^ου αιώνα. Εκείνη την εποχή το Ριάλτο είχε έντονη οικοδομική ανάπτυξη, η οποία διαμόρφωσε την εικόνα του καναλιού και των γύρω. Επειδή στη Βενετία τα οικοδομικά υλικά ήταν πολύτιμα, στις όποιες μετέπειτα επισκευές τα υπάρχοντα στοιχεία ξαναχρησιμοποιούνταν, συγχωνεύοντας τον ενετοβυζαντινό με τους νεότερους ρυθμούς (Κα Σαγκρέντο, Παλάτσο Μπέμπο). Η πολυχρωμία, οι τριμερείς προσόψεις, τα διάχυτα ανοίγματα και η κατανομή των δωματίων δημιούργησαν ένα ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό γούστο που συνεχίσθηκε και αργότερα. Η Δ΄ Σταυροφορία με τα λάφυρα από την Άλωση της Κωνσταντινούπολης του 1204, καθώς και άλλες ιστορικές περιστάσεις, προσέδωσαν στη Βενετία μια ανατολική επίδραση στην εικόνα της μέχρι τα τέλη του 14^ου αιώνα.

Ο ενετο-γοτθικός ρυθμός

Η γοτθική αρχιτεκτονική στη Βενετία εξαπλώθηκε με αρκετή καθυστέρηση, ως ένα φανταχτερό «gotico fiorito», αρχίζοντας με τη νότια πλευρά του Ανακτόρου των Δόγηδων. Η «καθετότητα» και ο φωτισμός του γοτθικού ρυθμού βρίσκονται και στα πρόθυρα και τις λότζες των κτηρίων φοντάκο: οι κίονες γίνονται λεπτότεροι και οι επιμήκεις αψίδες αντικαθίστανται από μυτερές ή σιγμοειδείς. Ανάμεσα στα μέγαρα του 15^ου αιώνα στο κανάλι που έχουν ακόμη την αρχική τους γοτθική εμφάνιση είναι τα Κα ντ' όρο, Παλάτσο Μπερνάρντο α Σαν Πόλο, Κα Φόσκαρι (που σήμερα στεγάζει το Πανεπιστήμιο της Βενετίας), Παλάτσο Πιζάνι Μορέττα, Παλάτσι Μπαρμπάρο, Παλάτσο Καβάλλι-Φρανκέττι.

Η Αναγέννηση

Από τον 15^ο αιώνα, αναγεννησιακά μοτίβα εμφανίζονται σε κτήρια όπως το Παλάτσο Ντάριο και το Παλάτσο Κορνέρ Σπινέλλι (το δεύτερο σχεδιάσθηκε από τον Μάουρο Κοντούσι, πρωτοπόρο του αναγεννησιακού ρυθμού στη Βενετία. Το Κα Βεντραμίν Καλλέργη, ένα άλλο από τα έργα του (σήμερα φιλοξενεί το καζίνο), αποκαλύπτει μια πλήρη μετάβαση: τα πολλά και μεγάλα παράθυρα με τα ανοικτόχρωμα μάρμαρα φέρουν κυκλικά τόξα και κίονες ανήκοντες στους τρεις κλασικούς ρυθμούς: κορινθιακό, ιωνικό ή δωρικό.Η κλασική αρχιτεκτονική είναι περισσότερο εμφανής στα έργα του Τζάκοπο Σανσοβίνο, που ήρθε στη Βενετία το 1527. Κατά μήκος του Μεγάλου Καναλιού σχεδίασε το Παλάτσο Κορνέρ ντελλα Κα Γκράντε και το Παλάτσο Ντολφίν Μάνιν, γνωστά για τη μεγαλοπρέπεια, την οριζόντια διαρρύθμιση των λευκών τους προσόψεων και την ανάπτυξη γύρω από μια κεντρική εσωτερική αυλή. Αναγεννησιακά κτήρια στο κανάλι είναι επίσης το Παλάτσο Παπαντόπολι και το Παλάτσο Γκριμάνι ντι Σαν Λούκα. Αρκετά μέγαρα αυτής της περιόδου είχαν προσόψεις διακοσμημένες με νωπογραφίες σημαντικών καλλιτεχνών, όπως του Ιλ Πορντενόνε, του Τιντορέττο και του Πάολο Βερονέζε, αλλά καμιά από αυτές δεν σώζεται σήμερα. Ιδιαιτέρως αξιομνημόνευτες ήταν οι νωπογραφίες των Βερονέζε και Ντζελόττι στο Κα Καππέλλο, στη διασταύρωση του Μεγάλου Καναλιού με το κανάλι Ρίο ντε Σαν Πόλο.

Το ενετικό μπαρόκ και ο νεοκλασικισμός

Το 1582 ο Αλεσσάντρο Βιττόρια άρχισε την ανέγερση του Παλάτσο Μπάλμπι (σήμερα στεγάζει την Περιφερειαρχία του Βένετο), στο οποίο είναι αναγνωρίσιμα στοιχεία της αρχιτεκτονικής μπαρόκ. Ο μεγαλύτερος αρχιτέκτονας του μπαρόκ στη Βενετία ήταν πάντως ο Μπαλντασάρε Λονγκένα, ο οποίος το 1631 άρχισε να κτίζει τη μεγαλόπρεπη βασιλική της Σάντα Μαρία ντελλα Σαλούτε, μια από τις ομορφότερες εκκλησιές της Βενετίας και εμβληματικό κτίσμα του καναλιού. Η κλασικιστική διαρρύθμιση της προσόψεως έχει πολλές διακοσμήσεις και αγάλματα, ενώ άλλα γλυπτά στεφανώνουν την περιφέρεια του μεγάλου τρούλου του ναού. Αργότερα ο Λονγκένα σχεδίασε δύο επίσης μεγαλόπρεπα μέγαρα, το Κα Πέζαρο και το Κα Ρετσόνικο (με πολλή λιθοξοΐα), καθώς και τον ναό της Σάντα Μαρία της Ναζαρέτ, γνωστότερο ως «Κιέζα ντελι Σκάλτσι» (= «Η Εκκλησιά των ξυπόλητων») εξαιτίας των μοναχών του Τάγματος των Ανυπόδητων Καρμηλιτών (O.C.D.), στο οποίο ανήκε και ανήκει. Για διάφορους λόγους ο Λονγκένα δεν είδε κάποιο από αυτά τα κτήρια ολοκληρωμένο, και επιπλέον τα σχέδια όλων εκτός της Σάντα Μαρία ντελλα Σαλούτε τροποποιήθηκαν μετά τον θάνατό του. Τα μοτίβα του επαναλήφθηκαν στις δύο παλαιότερες προσόψεις του Παλάτσο Λάμπια, που διαθέτει έναν περίφημο κύκλο νωπογραφιών του Τιέπολο.
Η «σχολή» του Λονγκένα γέννησε τους αρχιτέκτονες Ντομένικο Ρόσι (1657-1737, δεν πρέπει να συγχέεται με τον σύγχρονό του γλύπτη Ντομένικο ντεϊ Ρόσι), που σχεδίασε την πρόσοψη του ναού Σαν Στάε και το Παλάτσο Κορνέρ ντελλα Ρετζίνα στο Μεγάλο Κανάλι, και Τζόρτζο Μασάρι (Παλάτσο Γκράσι και ολοκλήρωση Κα Ρετσόνικο στο Μεγάλο Κανάλι).

Ο 16^ος και ο 17^ος αιώνας σημαδεύουν τις απαρχές της παρακμής της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, αλλά γνώρισαν την εντονότερη οικοδομική δραστηριότητα στο Μεγάλο Κανάλι. Αυτό ερμηνεύεται εν μέρει από τον αυξανόμενο αριθμό οικογενειών (όπως οι Λάμπια) που έγιναν αρχοντικές (πατρίκιοι) πληρώνοντας από ένα τεράστιο ποσό στο κράτος, που τότε _όπως πάντα, αντιμετώπιζε οικονομικές δυσχέρειες. Μόλις αυτές οι οικογένειες κατέκτησαν το νέο τους «στάτους», ανήγειραν εντυπωσιακές κατοικίες πάνω στο Μεγάλο Κανάλι, κάτι που συχνά ωθούσε άλλες να ανακατασκευάσουν ή να ανακαινίσουν τις δικές τους.Τα νεοκλασικού ρυθμού κτίσματα κατά μήκος του καναλιού χρονολογούνται από τον 18ο αιώνα. Στο πρώτο μισό του αιώνα αυτού ανεγέρθηκε ο ναός Σαν Σιμεόνε Πίκκολο, με το εντυπωσιακό του πρόθυρο κορινθιακού ρυθμού, τον κεντρικό του σχεδιασμό και έναν υψηλό θόλο επενδεδυμένο με χαλκό.

               Η νεότερη εποχή

Μετά την κατάλυση της Δημοκρατίας της Βενετίας το 1797, μεγάλο μέρος της ανεγέρσεως μεγαλόπρεπων κτηρίων στην πόλη αναβλήθηκε, όπως μάς δείχνουν τα ημιτελή Παλάτσο Βενιέρ ντε Λεόνι και ναός του Σαν Μαρκουόλα στο Μεγάλο Κανάλι. Οι οικογένειες των πατρικίων, στερημένες από τον κληρονομικό ρόλο τους στη διοίκηση και σε μερικές περιπτώσεις διωκόμενες από τις επαναστατικές δυνάμεις, ανεζήτησαν αλλού κατοικία. Αρκετά ιστορικά “παλάτσι” κατεδαφίσθηκαν, αλλά πολλά βρήκαν άλλες χρήσεις και σε μερικά αναπαλαιώσεις διέσωσαν την εμφάνισή τους του 18^ου αιώνα. Στα τέλη του 20ού αιώνα τα περισσότερα από τα πλέον εξέχοντα μέγαρα είχαν περιέλθει πια στην ιδιοκτησία του δήμου, του ιταλικού κράτους ή ιδρυμάτων.

Κατά την εποχή του Ναπολεόντειου Βασιλείου της Ιταλίας, η κατάργηση των μοναστικών ταγμάτων στο έδαφος του βασιλείου άλλαξε χρήση στα ακίνητά τους. Το συγκρότημα της Σάντα Μαρία ντέλλα Καριτά πάνω στο Μεγάλο Κανάλι έγινε έτσι η γνωστή σήμερα Πινακοθήκη της Ακαδημίας, που φιλοξενεί τη σημαντικότερη συλλογή ενετικής ζωγραφικής. Το μοναστικό συγκρότημα της Σάντα Λουτσία (μερικώς σχεδιασμένο από τον Αντρέα Παλλάντιο) κατεδαφίσθηκε και στη θέση του κτίσθηκε ο ομώνυμος σιδηροδρομικός σταθμός. Με την ενσωμάτωση της Βενετίας στο Βασίλειο της ενοποιημένης πλέον Ιταλίας επανήλθε η ηρεμία στην πόλη και σημειώθηκαν κάποιες ανεγέρσεις κατά μήκος του Μεγάλου Καναλιού, με σεβασμό στην ιστορική του ομορφιά, συχνά αναπαραγωγές του νεογοτθικού ρυθμού, όπως η Ιχθυαγορά του Ριάλτο.

Εκδηλώσεις

Η Ιστορική λεμβοδρομία: Την πρώτη Κυριακή κάθε Σεπτεμβρίου λαμβάνει χώρα στο Μεγάλο Κανάλι η «Ιστορική Λεμβοδρομία» («Regata Storica»), ένας αγώνας μεταξύ ενετικών λέμβων που παρακολουθείται από χιλιάδες ανθρώπους. Του αγώνα προηγείται μια ιστορική παρέλαση πλεούμενων («Corteo Storico») σε ανάμνηση της αφίξεως στη Βενετία της τελευταίας Βασίλισσας της Κύπρου Αικατερίνης Κορνάρου μετά την κατάργηση του Βασιλείου το 1489: γονδολιέρηδες με στολές εποχής παρελαύνουν με χαρακτηριστικές λέμβους του 16ου αιώνα ακολουθώντας τον «Βουκένταυρο», το χρυσοποίκιλτο τελετουργικό πλοίο (γαλέρα) του Δόγη της Βενετίας.

Η εορτή της Παναγιάς της Υγείας: Στις 21 Νοεμβρίου κάθε χρόνο οι Βενετσιάνοι ευχαριστούν την Παρθένο Μαρία για τη λύτρωση της πόλεως από την επιδημία της πανούκλας του 1630-1638 προσκυνώντας στη Σάντα Μαρία ντελλα Σαλούτε _Παναγία της Υγείας. Οι προσκυνητές διασχίζουν το Μεγάλο Κανάλι πάνω σε μια προσωρινή πλωτή γέφυρα που στήνεται από το Κάμπο Σάντα Μαρία Τζομπενίγκο και μετά απολαμβάνουν το πανηγύρι και παραδοσιακά εδέσματα.

Que c'est triste Venise

Το θρυλικό “Πόσο θλιμμένη είναι η Βενετία” στίχοι της Φρανσουάζ Ντορέν συνθεμένο και ερμηνευμένο από τον Σαρλ Αζναβούρ. Κυκλοφόρησε ως single 45 στροφών το 1964 και σημείωσε διεθνή επιτυχία, σε όλη την Ευρώπη, αλλά και στις λατινοαμερικάνικες χώρες χάρη στην ισπανική του εκδοχή, Venecia sin ti. _σσ. Η Françoise Andrée Renée Dorin Γαλλίδα ηθοποιός, κωμικός, μυθιστοριογράφος, θεατρικός συγγραφέας και τραγουδοποιός. Είχε μεγαλύτερη επιτυχία τη δεκαετία του 1970, έγραψε περίπου 30 θεατρικά έργα και περισσότερα από 25 βιβλία, καθώς επίσης έγραψε τραγούδια για διάφορους καλλιτέχνες)

Πόσο λυπημένη είναι η Βενετία
Στον καιρό που οι έρωτες παθαίνουν
Πόσο θλιμμένη είναι η Βενετία
Όταν δεν θα αγαπάμε πια ο ένας τον άλλον

Ακόμα ψάχνουμε για λέξεις
Αλλά η πλήξη τις παίρνει μακριά
Θα θέλαμε να κλάψουμε
Αλλά δεν μπορούμε πια

Πόσο λυπημένη είναι η Βενετία
Όταν οι βαρκαρόλες
Δεν εμφανίζονται τονίζοντας
Μόνο κούφιες σιωπές
Και η καρδιά σφίγγεται

Βλέποντας τις γόνδολες
Καταφύγιο ευτυχίας
Ερωτευμένα ζευγάρια

Πόσο λυπημένη είναι η Βενετία
Στον καιρό που οι έρωτες παθαίνουν
Πόσο θλιμμένη είναι η Βενετία
Όταν δεν θα αγαπάμε πια ο ένας τον άλλον

Μουσεία, εκκλησίες
Ανοίγουν τις πόρτες τους μάταια
Άχρηστη ομορφιά
Μπροστά στα απογοητευμένα μας μάτια

Πόσο θλιμμένη είναι η Βενετία
Βράδυ στη λιμνοθάλασσα
Όταν ψάχνεις για ένα χέρι βοήθειας
που δεν έρχεται
Και τι; … είμαστε ειρωνικοί
Πριν από το φως του φεγγαριού

Να προσπαθήσω να ξεχάσω
Αυτά που δεν λέμε ο καθένας στη αγάπη του
Αντίο σε όλα τα περιστέρια
Ποιοι μας συνοδεύουν τελικά;

Αποχαιρετιστήρια Γέφυρα των Στεναγμών
Αντίο χαμένα όνειρα
Η Βενετία είναι τόσο λυπημένη
Στον καιρό τους πεθαμένου έρωτα
Η Βενετία είναι τόσο λυπημένη
Όταν δεν θα αγαπάμε πια ο ένας τον άλλον

1.        Canal Grande, su treccani.it. URL consultato il 31 agosto 2023.

2.       Fantina Madricardo, Federica Foglini e Fabio Trincardi, High resolution multibeam and hydrodynamic datasets of tidal channels and inlets of the Venice Lagoon, in Scientific Reports -Nature, n. 170121, 5 settembre 2017, DOI:10.1038/sdata.2017.121. URL consultato l'11 ottobre 2019 (archiviato dall'url originale il 2 ottobre 2021)., pubblicata con licenza Creative Commons 4.0.

3.        Fondali della Laguna di Venezia: erosione e rifiuti, su cnr.it, 20 maggio 2019. URL consultato l'11 ottobre 2019 (archiviato dall'url originale l'11 ottobre 2019).

4.       Fondali scandagliati con il sonar in Canal Grande 600 pneumatici, su nuovavenezia.gelocal.it, 2-Φεβ 2019. archive.is.

5.     Pontili Actv e traghetti gondole aggiornati al 25 marzo 2018.

Βιβλιογραφία

·        Giulio Lorenzetti, Venezia e il suo estuario, Roma, Istituto Poligrafico dello Stato, 1963.

·        M. Brusegan, La grande guida dei monumenti di Venezia, Newton & Compton Ed., Roma, 2005, ISBN 88-541-0475-2.

·        E. e W. Eleodori, Il Canal Grande. Palazzi e Famiglie, Corbo e Fiore Editori, 2ª ed., Venezia, 2007, ISBN 88-7086-057-4.

·        Alvise Zorzi e P. Marton, I Palazzi Veneziani, Udine, Magnus, 1989, ISBN 88-7057-083-5.

·        Alberto Toso Fei, I segreti del Canal Grande. Misteri, aneddoti, curiosità, sulla più bella strada del mondo, Studio LT2, 2009.

·        Raffaella Russo, Palazzi di Venezia, Venezia, Arsenale Ed., 1998, ISBN 88-7743-185-7.

·        Umberto Franzoi e Mark Smith. Canal Grande, Venezia, Arsenale Ed., 1993, ISBN 88-7743-131-8.

·        Giuseppe Mazzariol (a cura di), I Palazzi del Canal Grande, Novara, Istituto Geografico De Agostini, 1989.

·        Gianjacopo Fontana. Venezia monumentale – I Palazzi, Venezia, Filippi Editore, 1967.

·        Andrea Fasolo e Mark Smith, Palazzi di Venezia, Venezia, Arsenale Ed., 2003, ISBN 88-7743-295-0.

·        Terisio Pignatti (a cura di), Le scuole di Venezia, Milano, Electa, 1981.

·        Silvia Gramigna, Annalisa Perissa, Scuole di Arti, Mestieri e Devozione a Venezia, Venezia, Arsenale Coop.

·        Giuseppe Tassini, Curiosità Veneziane, Venezia, Filippi Ed., 2001.