Η επανάσταση και ο ρεαλισμός του «αδύνατου» στην Λατινική Αμερική

 

Όπως παντού έτσι και στην ήπειρό μας, μόνο η σοσιαλιστική επανάσταση αποτελεί  προϋπόθεση για την ανάπτυξη και τη λύση στα πιεστικά προβλήματα των λαών.

Ήδη από τους αγώνες για ανεξαρτησία στη Λατινική Αμερική, αρκετοί από τους πρωταγωνιστές της κατάλαβαν την ανάγκη ενότητας για την αντιμετώπιση των εξωτερικών εχθρών και τη διαφύλαξη της ελευθερίας και εθνικής κυριαρχίας.
Σε διάφορα μέρη της Νότιας Αμερικής, πολέμησαν, πέθαναν και κατέκτησαν από κοινού, μαχητές από τη Βενεζουέλα, Νέα Γρανάδα, Περουβιανοί, Ρίο ντε λα Πλάτα, Χιλιανοί, Παναμέζοι, όταν ο Simón Bolívar κάλεσε τα νεογέννητα κράτη σε μια ηπειρωτική ενοποίηση –που απέτυχε, το 1826.
Ο Χοσέ Μαρτί -από την πλευρά του, συνειδητοποίησε τη χειραφέτηση της Κούβας ως μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου που (μαζί με το Πουέρτο Ρίκο) θα απέτρεπαν την επεκτατική πολιτική των ΗΠΑ στις Αντίλλες σταματώντας την επίθεσή τους στους λαούς νότια του Río Bravo.

Από το 1959, η Κουβανική Επανάσταση υποστήριζε την επανάσταση της Λατινικής Αμερικής όχι μόνο σαν καθήκον και ηθική επιταγή, αλλά σαν ανάγκη επιβίωσης, με όραμα ένα μέλλον μάχιμης ελευθερίας και κοινωνικών μετασχηματισμών στην περιοχή μας.

Η πλάνη της δυνατότητας ανεπτυγμένων και ανεξάρτητων καπιταλισμών στη Λατινική Αμερική, που μπορούν να ενώνονται παρά τις αντιπαλότητες τους, έχει διαλυθεί από μια μακρά παράδοση κριτικής σκέψης, από τον Julio Antonio Mella και τον José Carlos Mariátegui έως τον Fidel Castro και τον Che Guevara. Η αδυναμία και η όψιμη εμφάνιση μιας λατινοαμερικάνικης αστικής τάξης, όταν ο ιμπεριαλισμός σε πλήρη εξέλιξη χώρισε τον κόσμο και εξασφάλισε τις πρώτες ύλες και τις αγορές που χρειαζόταν στις περιφερειακές χώρες, προέβαλε –σαν φυσική συνέπεια, την υπαγωγή της στα διεθνή κέντρα εξουσίας. (έτσι) Η αναπόφευκτη μοίρα του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής στην ήπειρό μας είναι η υποταγή και η υπανάπτυξη.

Αυτό που είναι καθοριστικό για την ενότητα της Λατινικής Αμερικής δεν είναι η ύπαρξη ή η σταθερότητα μιας συγκεκριμένης δομής ολοκλήρωσης, αλλά ο συσχετισμός δυνάμεων των κυρίαρχων τάξεων και συμφερόντων στις χώρες μας.
Ούτε οι άγριες τοπικές ολιγαρχίες ούτε οι εθνικές αστικές τάξεις, δεμένες χειροπόδαρα με χιλιάδες δεσμούς εξάρτησης με τον ιμπεριαλισμό των ΗΠΑ, ούτε –πολύ περισσότερο, οι καταδικασμένες να αποτύχουν προσπάθειες,  μεταρρύθμισης του καπιταλισμού για να του προσδώσουν ένα πιο ανθρώπινο και δίκαιο πρόσωπο, δεν θα μπορέσουν να επιτύχουν την ενότητα της Λατινικής Αμερικής.

Για να γίνει η Λατινική Αμερική ζώνη ειρήνης και ολοκλήρωσης, πρέπει να τη μετατρέψουμε σε ζώνη επαναστάσεων

Η σοσιαλιστική επανάσταση είναι η προϋπόθεση στην ήπειρό μας για την ανάπτυξη και τη λύση στα πιεστικά προβλήματα των λαών μας.
Θα είναι ο μόνος τρόπος για να μπορέσουμε να ενωθούμε προς όφελος της λαϊκής πλειοψηφίας και να εκπληρώσουμε το όνειρο του Marti για τη δεύτερη και οριστική ανεξαρτησία. Καμία πρωτοβουλία που δεν σπάει με τον καπιταλισμό δεν θα μπορέσει να την επιτύχει. Όπως γράφηκε στο Amauta (σσ. πρωτοπόρο περουβιανό πολιτιστικό περιοδικό του José Carlos Mariátegui -πρώτο τεύχος Σεπ-1926, συνέχεια της «Vanguardia, με τιράζ ~4.000): «Τα chinchín της διπλωματίας δεν θα ενώσουν αυτούς τους λαούς. Θα τους ενώσει στο μέλλον η ιστορική δυναμική των κατατρεγμένων».

Αν οι λατινικές αμερικανικές αστικές τάξεις ωθούμενες απλά από πιεστικές ανάγκες που θέτουν τα κέρδη τους σε κίνδυνο ή από συγκεκριμένες αντιθέσεις με τον ιμπεριαλισμό, θα συμφωνούσαν και θα έφταναν σε κάποιο είδος ολοκλήρωσης - πάντοτε προς όφελος των δικών τους ταξικών συμφερόντων και όχι των λαών τους, σε καμία περίπτωση δεν θα σήμαινε αποφασιστική διακοπή των σχέσεων εξάρτησης με τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Η πρόθεσή μας δεν μπορεί να είναι να χτίσουμε κάτι παρόμοιο με την Ευρωπαϊκή Ένωση σε αυτή την πλευρά του Ατλαντικού. Αυτή η ενιαία εμπειρία αποτελεί έγκυρη αναφορά. Από τη μία πλευρά, η ΕΕ απέτυχε να επιλύσει τις βαθιές συγκρούσεις συμφερόντων μεταξύ των καπιταλιστών των διαφορετικών εθνών και τη μεγάλη ανισότητα των κρατών της ενώ από την άλλη, σήμαινε την πλήρη κυριαρχία τραπεζών, μονοπωλίων και καπιταλιστικών ομίλων – κολοσσών στη ζωή των λαών φτάνοντας στην προοδευτική αποδιάρθρωση του κράτους πρόνοιας και των ιστορικών κοινωνικών κατακτήσεων.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι, στην πραγματικότητα, η ίδια ένας καπιταλιστικός πολιτικο-οικονομικός όμιλος με στόχο να ευνοήσει και να προστατεύσει τα κέρδη των μεγάλων ευρωπαϊκών εταιρειών, με συνεχείς επιθέσεις και περικοπές στις συνθήκες ζωής της  εργατικής τάξης –κάθε χώρας ξεχωριστά και συνολικά.
Επομένως σε καμιά περίπτωση δεν έχει στόχο να ικανοποιήσει τις ανάγκες του ανθρώπου.

Είναι εξίσου απατηλό «όνειρο θερινής νύχτας» να περιμένουμε μια αμερόληπτη στάση από την πλευρά του αμερικανικού ιμπεριαλισμού και να προσποιούμαστε ότι η οικονομική ολοκλήρωση με τις Ηνωμένες Πολιτείες μπορεί να επιτευχθεί χωρίς προϋποθέσεις, χωρίς πίεση, χωρίς παρέμβαση, όσον αφορά τη λαϊκή κυριαρχία και αυτοδιάθεσή μας.
Δεν γίνεται να αναμένουμε μια αυθόρμητη γενναιοδωρία από αυτούς, λαχταρώντας μια τίγρη να σταματήσει να τρώει κρέας και να γίνει χορτοφάγος.

Η Συμμαχία για την Πρόοδο, που ξεκίνησε ο Κένεντι το 1961 για τη Λατινική Αμερική, δεν ήταν μια αλληλεγγύη και αλτρουιστική χειρονομία, που αφορούσε τα ποσοστά ανισότητας και φτώχειας που μαστίζουν την περιοχή μας, αλλά μια στρατηγική συγκράτησης και αποτροπής κατά της Κουβανικής Επανάστασης και της επέκτασης της σαν όραμα για τις εξεγέρσεις της Λατινικής Αμερικής. Ο κύριος στόχος του ήταν η πρόληψη ενάντια σε μια ενδεχόμενη επαναστατική απειλή, όχι η οικονομική ανάπτυξη αυτού που θεωρούσε (όπως και σήμερα) αυλή του. Οποιαδήποτε επανέκδοση ενός παρόμοιου σχεδίου θα εξαρτιόταν από παρόμοια κίνητρα και, σε κάθε περίπτωση, θα εξυπηρετούσε μόνο τη διαιώνιση των σχέσεων ιμπεριαλιστικής κυριαρχίας.

Θα μπορούσε να αντιταχθεί ότι οι επαναστάσεις δεν είναι οι καθημερινές στη Λατινική Αμερική, ότι μια τέτοια προοπτική αυτή τη στιγμή είναι εντελώς ουτοπική και ότι πρέπει να προταθεί μια πιο ρεαλιστική και πρακτική πολιτική, σύμφωνα με τις τρέχουσες συνθήκες. Παρόλο που δεν μπορεί να εγγυηθεί ότι ένας επαναστατικός θρίαμβος βρίσκεται προ των πυλών στην ήπειρό μας, είναι επίσης αλήθεια ότι από την Αλάσκα έως την Tierra del Fuego (Γη του Πυρός), η κοινωνική και πολιτική σταθερότητα είναι σπάνια. Οι λαοί μας, με τεράστιες αγωνιστικές παραδόσεις, απαιτούν αλλαγές παλεύοντας στα εργοστάσια, στους δρόμους, στα πανεπιστήμια, αντιμέτωποι με τους πιο σύγχρονους κατασταλτικούς μηχανισμούς του αστικού κράτους. Σήμερα η ήπειρος είναι πλήρης κοινωνικών εκρήξεων –αν και ανερμάτιστων προς το παρόν, με τη Χιλή και την Κολομβία να αποτελούν μόνο τα πιο ενδεικτικά παραδείγματα και οι οποίες είναι η έκφραση βαθιάς, μακράς συσσώρευσης λαϊκής δυσαρέσκειας.

Τα διακριτικά σημάδια του καπιταλισμού της Λατινικής Αμερικής σήμερα είναι η κρίση και οι λαϊκές εξεγέρσεις. Αν επιζεί ακόμα, είναι, κυρίως, γιατί δεν μπορέσαμε να του αντιταχθούμε με μια αποτελεσματική στρατηγική για να τον ανατρέψουμε και να τον ξεπεράσουμε. Πρέπει να διατυπώσουμε τους αγώνες όλων των καταπιεσμένων με μια επαναστατική ηγεσία που τον προσδιορίζει ως τον κύριο και κοινό εχθρό και να συγκεντρώνει όλα τα πυρά εναντίον του. Πρέπει να κάνουμε την Επανάσταση «μόδα» σε αυτήν την Αμερική μας, να τη δούμε ως τη μόνη αποτελεσματική και βιώσιμη εναλλακτική λύση.
Ο ορίζοντας των επαναστατικών δυνάμεων δεν μπορεί να είναι μια κυβέρνηση που θα διαχειριστεί τον καπιταλισμό με «καλύτερη» ανακατανομή του πλούτου.

Οι επαναστάσεις δεν φαίνονται ποτέ δυνατές μέχρι να συμβούν. Δεν φαίνεται σήμερα να είναι η κατάλληλη στιγμή και ένα ολόκληρο ρεπερτόριο λογικών επιχειρημάτων και «ορθολογικότητα» είναι πάντα διαθέσιμο αποθαρρύνοντας την προσπάθεια. Αλλά το πραγματικά ουτοπικό θα ήταν να πιστεύουμε ότι χωρίς να φύγουμε από τα πλαίσια του καπιταλισμού τα προβλήματά μας μπορούν να λυθούν και να επιτευχθεί ενότητα και οριστική  ανεξαρτησία. Το καθήκον των επαναστατών παραμένει να κάνουν επανάσταση, όχι να περιορίζονται σε καλλυντικές αλλαγές στα καθεστώτα της αυτοκρατορικής εκμετάλλευσης και της υποτέλειας. Ο αγώνας για μεταρρυθμίσεις ισχύει μόνο σαν κομμάτι στρατηγικής λειτουργίας βελτίωσης της καθημερινότητας. Ο προοδευτισμός που δεν έχει ως στόχο να ξεπεράσει τα όρια του καπιταλισμού δεν θα επιτύχει καμία ουσιαστική και διαρκή βελτίωση των συνθηκών ζωής των λαών της Λατινικής Αμερικής. Πολύ λιγότερο στο σημερινό πλαίσιο, που χαρακτηρίζεται από μια βαθιά συστημική κρίση, η οποία αφήνει ελάχιστα περιθώρια δράσης στις ρεφορμιστικές κοινωνικές πολιτικές.

Από την άλλη πλευρά, οι επαναστάσεις δεν θα είναι ποτέ έτοιμες από τη μια μέρα στην άλλη. Μέσω μιας διαδικασίας μερμηγκιού για όξυνση της ταξικής πάλης και με επικεφαλής το επαναστατικό υποκείμενο, οι λαοί θα μάθουν από μόνοι τους την ανάγκη για οργάνωση και βαθύτερους μετασχηματισμούς, για να ανατρέψουν ολόκληρη την προηγούμενη οικονομική, πολιτική και κοινωνική τάξη, και θα εξοπλίζονται με τα πιο αποτελεσματικά μέσα και εργαλεία για να το επιτύχουν.

Είναι πολύ καλό να επισημαίνουμε τα εμπόδια που αντιμετωπίζει η επανάσταση, για να τα αντιμετωπίσουμε καλύτερα και να τα ξεπεράσουμε, αλλά όχι να την καταδικάσουμε εκ των προτέρων σε αποτυχία. Όταν ξεσπάσει η επαναστατική διαδικασία, δεν θα έχει όρια και όλα τα αναχώματα συγκράτησης που στήνουν οι άρχουσες τάξεις για να την αποτρέψουν θα είναι ανεπαρκή. Όποιος περιμένει μια τέλεια επανάσταση, άψογη, σχεδιασμένη μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια, θα περιμένει πολύ για να την δει. Πρέπει να εργαστούμε γι 'αυτό, να ιδρώσουμε με τα υλικά που διαθέτουμε και με τις καταστάσεις που βρίσκονται στο δρόμο μας, βοηθώντας –με την «κρίσιμη μάζα» στην επιτάχυνση της δημιουργίας συνθηκών που θα την κάνουν πραγματικότητα.

Ένα θριαμβευτικό επαναστατικό κύμα στη Λατινική Αμερική, που θα είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας λατινοαμερικανικής ομοσπονδίας σοσιαλιστικών δημοκρατιών, θα είχε ανυπολόγιστες θετικές επιπτώσεις στις εργατικές τάξεις του υπόλοιπου κόσμου.
Η ιδέα της χρήσης των πόρων και του πλούτου της Λατινικής Αμερικής και ολόκληρου του κόσμου συνδυασμένα, προς όφελος όλων των ανθρώπων, είναι μια προοδευτική φιλοδοξία που θα επέτρεπε μια άνευ προηγουμένου ανάπτυξη της οικονομίας, του πολιτισμού και της επιστήμης, σε αρμονική και υπεύθυνη σχέση με τη φύση.

Αυτή η λύση, η μόνη πραγματικά σοβαρή, για την τρέχουσα κρίση της ανθρωπότητας, δεν θα υλοποιηθεί ενώ επικρατεί μια κοινωνική τάξη που βασίζεται στην ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής.
Για να το κάνουμε πράξη, θα ήταν καλό να πολεμήσουμε καθοδηγούμενοι από το μυθικό εκείνο «Seamos realistas, pidamos lo imposible»… «Είμαστε ρεαλιστές, ας απαιτήσουμε το αδύνατο».

Frank Josué Solar Cabrales | internet@granma.cu