Η ιστορία μιας φωτογραφίας που έγινε παγκόσμιο σύμβολο

Για χρόνια γενιές ολόκληρες αγώνες και λαοί σ’ όλο τον κόσμο έχουν τον Τσε σαν σύμβολο αντίστασης αλλά και ταυτότητας. Ο πολυσχιδής Carlos Aznarez, αργεντινός δημοσιογράφος σε έντυπα και ηλεκτρονικά ΜΜΕ, στο ραδιόφωνο και στην τηλεόραση, συγγραφέας πολλών βιβλίων για θέματα διεθνούς πολιτικής, διευθυντής στο περιοδικό «Resumen Latinoamericano» συντονιστής των  Cátedras Bolivarianas, σχετικά με τη Λατινική Αμερική και στον Τρίτο Κόσμο (και πολλά άλλα), μας μιλάει για τη θρυλική φωτογραφία του Τσε, που κλείνει τα 59 της χρόνια και δεν γνωρίζει σύνορα. Σήμερα είναι κάτι παραπάνω από μια εικόνα, είναι ο προσδιορισμός ενός κοινού αγώνα σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη.

Ανάμεσα στα εκατοντάδες εικόνες που ο Κουβανός φωτογράφος Alberto Díaz Gutiérrez, γνωστός ως Korda (14-Σεπ-1928 / 25-Μαΐ-2001) είναι και αυτή που αποθανάτισε με τη φωτογραφική του μηχανή κατά τη διάρκεια της κουβανικής επανάστασης, ανάμεσα σε εκατοντάδες άλλες, έγινε μύθος: η ιστορική φωτογραφία του Τσε, της 5^ης Μάρτη του 1960.

Η ιστορία της φωτογραφίας

Η εικόνα που βαφτίσθηκε από το δημιουργό της ως “Guerrillero Heroico”, ( ο «ηρωικός αντάρτης») θεωρείται από τους κριτικούς ως ένα από τα δέκα καλύτερα φωτογραφικά πορτρέτα όλων των εποχών. Είναι, επίσης, μέχρι και σήμερα, η πιο αναπαραγμένη φωτογραφία όλων των εποχών.

Ο Korda δίπλα στη φωτογραφία | Πηγή: TodoCuba

Η θρυλική εικόνα, Αβάνα, 1960 — Φωτογραφία: Alberto Korda.

 

Ο Korda αποθανάτισε το ήρεμο και σταθερό βλέμμα του Ernesto Che Guevara εκ των ηγετών της κουβανικής επανάστασης, όταν ατένιζε τη νεκρική πομπή των θυμάτων της La Coubre, μετά από το σαμποτάζ (ανατίναξη του ατμόπλοιου με εντολές ΗΠΑ & CIA)

                                                         Κατά την κηδεία των θυμάτων

 

Η εικόνα δημοσιεύθηκε το 1961 και έγινε ευρέως γνωστή το 1968, μετά το φυσικό θάνατο του Τσε στη Βολιβία, όταν ο Ιταλός εκδότης Giangiacomo Feltrinelli έκανε αφίσες κάποιες φωτογραφίες του Korda, συμπεριλαμβανομένου του “Guerrillero Heroico”, για να τις αναδείξει στην Ευρώπη προς ενθάρρυνση του αγώνα των κοινωνικών κινημάτων του 1968 εκτοξεύοντας στα ύψη τη δημοτικότητα της εικόνας.

Ο αντίκτυπος της φωτογραφίας έφτασε γρήγορα παντού στην υφήλιο σήμα κατατεθέν του αγώνα των κατατρεγμένων, όπου γης.

Ο Korda όντας όχι απλά ένας «αριστερός» φωτογράφος, αλλά εμποτισμένος μέχρι το μεδούλι με τις αρχές της κουβανικής επανάστασης, ποτέ δεν απαίτησε πνευματικά δικαιώματα (που θα τον έκαναν πάμπλουτο και «αστέρι») και η μόνη φορά που διεκδίκησε την πατρότητα του για την φωτογραφία ήταν να απαγορεύσει τη χρήση του από ένα εμπορικό σήμα της βότκας

σσ |> αφορά τη «Smirnoff» που στράφηκε εναντίον της, επιτυγχάνοντας διπλή δικαστική απόφαση, να απαγορευθεί γενικά η χρήση της φωτογραφίας σε διαφημίσεις αλκοόλ και παράλληλα αποζημίωση 50.000$, τα οποία έδωσε εξ ολοκλήρου στο κράτος, δηλ στο λαό του, για να αγοράσει παιδικά φάρμακα από τη διεθνή αγορά.

Κάτι που δεν είναι ευρέως γνωστό είναι πως, ήδη το 1967, ο Φιδέλ κατάργησε με νόμο τα δικαιώματα «πνευματικής ιδιοκτησίας», λέγοντας το θυμόσοφο «μου φαίνεται παράξενο που δεν μπορούμε να κλείσουμε τον αέρα σε ένα μπουκάλι, αλλά κάτι το τόσο αφηρημένο όσο η πνευματική ιδιοκτησία μπορεί να κλειστεί», συμπληρώνοντας κιόλας «Ποιος πληρώνει τον Σαίξπηρ; ή τον Θερβάντες;» Βέβαια αυτά στην Κούβα, που όπως είπαμε … Año Primero (1^ο) de la revolución  – Año 2^ο de la revolución … «1^η  χρονιά από την επανάσταση», «2^η  χρονιά από την επανάσταση» … και κάπως έτσι μέσα από ατραπούς και πισωγυρίσματα και νίκες και ερωτηματικά σε κρίσιμα σταυροδρόμια έφτασε αισίως στο «Año 61^ο+ de la revolución». Στο νησί της επανάστασης, που μέχρι τώρα τουλάχιστον κανείς δεν αγοράζει, ούτε πουλάει «δικαιώματα», αλλά ούτε πλουτίζει από την εκμετάλλευσή τους ‑για να μην υπάρχει παρεξήγηση από άτοπους συσχετισμούς με τα δικά μας.

Όπως είπε ο Korda, πολλά χρόνια αργότερα, για το ενσταντανέ είχε στη διάθεσή του ελάχιστο χρόνο, γιατί ο Τσε ήταν συνεχώς με τους barbudos συντρόφους του, πίσω από τον Φιδέλ, και μόνο μια στιγμή έμεινε μόνος στο καρέ προς τη νεκρική πομπή.

«Είχα εντυπωσιαστεί από το βλέμμα του, της εμφανώς αποτυπωμένης οργής εναντίον των δολοφόνων της προηγούμενης μέρας», δήλωσε ο Κουβανός καλλιτέχνης που θα απεικονίσει με τον φακό του, δύο φορές / δύο στιγμές, σε οριζόντια και κάθετη λήψη. Αποφάσισε να χρησιμοποιήσει την πρώτη, γιατί στη δεύτερη φαίνεται μια μορφή πίσω από τον ώμο του Τσε.

Πηγή: La historia de la foto que se hizo símbolo de luchas mundiales (η Φωτογραφία του τίτλου \ κεφαλίδας ανήκει στον JM Álvarez)

Στο σημείο αυτό_>σσ, κρίνουμε σκόπιμη μια ενημέρωση για κάποια ζητήματα που θα ονομάζαμε «τεχνικά»: Καταρχήν να μην μπερδεύουμε το τότε με το τώρα, σ’ ότι αφορά την τεχνολογία της φωτογραφίας (λήψη και επεξεργασία). Σήμερα οι ψηφιακές μηχανές ακόμη και τα smart-phone έχοντας «άπειρες» δυνατότητες κάνουν πρακτικά τα «πάντα», μετατρέποντας τον ερασιτέχνη σε «επαγγελματία», αν είναι υπομονετικός και «το έχει»…
Να μην υπερβάλλουμε βέβαια, γιατί η φωτογραφία είναι η τέχνη της στιγμής, που θέλει να την ψάξεις, να τη βρεις και να την αναδείξεις, σαν τέτοια και όχι ως ένα μέσο φευγαλέων / τυχαίων αντικατοπτρισμών, είναι η ίδια η στιγμή μιας αποτυπωμένης απουσίας, που ποτέ ξανά δεν θα επαναληφθεί, είναι η «τυχαία» αποκάλυψη της ομορφιάς, του στιγμιότυπου, που μπορεί να διαρκεί μερικά εκατοστά του δευτερόλεπτου. Από τη άποψη αυτή κανείς μας ‑ακόμα και με ψηφιακή Hasselblad X1D των 50MP, δεν μπορεί να μετατραπεί στα «ιερά τέρατα» και πιονιέρους του χώρου (αναφέρουμε, πλάι στον Alberto Gutiérrez Korda, χωρίς ιεράρχηση, έτσι στην τύχη, όπως μας έρχονται στο μυαλό, αδικώντας δεκάδες άλλους-ες),… Marc Riboud, Richard Avedon, Ansel Adams, Henri Cartier-Bresson, Dorothea Lange, Jerry Uelsmann, Kertesz Brassai, Robert Capa, Diane Arbus, Helmut Newton κλπ. μοναδικοί, ξεχωριστοί ‑όπως ακριβώς  Αϊζενστάιν υπάρχει μόνο ένας… αλλά και Akira Kurosawa, Chaplin, David Wark Griffith, Orson Welles, Stanley Kubrick, Fritz Lang, Victor Sjöström!

Στις αρχές της 10ετίας του 1960 η τεχνολογία της φωτογραφικής μηχανής αλλά και της φωτογραφικής αποτύπωσης στο χαρτί, ήταν στα σπάργανα, χειροκίνητη ρύθμιση των πάντων, χρόνος μεταξύ δύο φωτογραφιών 3–4sec (αν δεν πετύχαινες με την πρώτη «πέταγε το πουλάκι»…), ανύπαρκτα τα ζουμ κά,  χωρίς καν εκείνα τα μετέπειτα «καλούδια» (πχ. motor drive) που ακόμα κι όταν βγήκαν ήταν πολύ αργά ένα καρέ / sec, η Nikon F High Speed Drive, με 7 fps βγήκε το 1971 και μόνο τη 10ετία του 1980 έφτασαν τα 7 fps, με αυτόματη την εστίαση και τους χρόνους / διάφραγμα. Ο Korda δούλεψε αρχικά με την «θρυλική» / «μυθική» για την εποχή Leica, με την οποία αποθανάτισε τον “Guerrillero Heroico” και άλλες χαρακτηριστικές της εποχής των πρώτων χρόνων της επανάστασης και πολύ αργότερα εξοπλίστηκε με πιο σύγχρονο υλικό ‑βλ και χαρακτηριστική gallery που ακολουθεί.

Δεξιά στη Μόσχα με τον Fidel το 1962

Και λιγότερο γνωστές, το “αυτοπορτέτο” και ο εαυτός του σαν “στόχος”

 

 

Σημείωση

1)  Για τους πιο ειδικούς στη φωτογραφία, αλλά και γενικότερα |> έρευνα του Óscar Colorado Nates καθηγητή / ερευνητή κάτοχου της έδρας «de Fotografía Avanzada» (ειδικής / ανώτερης φωτογραφίας ) στο πανεπιστήμιο «Panamericana» (Πόλη του Μεξικού), συγγραφέα πολλών βιβλίων κλπ.
2) του ίδιου |> «Korda, fotógrafo de Fidel Castro»